1920'den beri İrlanda'nın geri kalanından ayrı olan Kuzey İrlanda'da Protestan çoğunluk ile Katolikler arasında gerilim artmıştır. 1960'larda Kuzey İrlanda'daki Protestanlar Katoliklerle savaşmak için Ulster Gönüllü Gücü'nü (UVF) kurdu. Katolikler ise Kuzey İrlanda Sivil Haklar Derneği'ni (NICRA) kurdu ve maruz kaldıkları ayrımcılığa karşı barışçıl gösteriler düzenledi.
NICRA kısa süre sonra İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA) tarafından devrildi ve Protestan yanlıları ile İngiliz ordusuna karşı şiddet eylemlerini arttırdı. 30 Ocak 1972'de IRA'nın açtığı ateşe karşılık verdiklerini iddia eden İngiliz askerleri barışçıl bir NICRA yürüyüşüne ateş açtı. Bir Pazar günü meydana gelen katliam o zamandan beri "Kanlı Pazar" olarak anılmaktadır.
Kanlı Pazar'a Ne Sebep Oldu?
1972 yılında İrlanda 50 yıldır ikiye bölünmüş durumdaydı: Protestanların çoğunlukta olduğu Kuzey İrlanda ve Katoliklerin çoğunlukta olduğu Güney İrlanda. Kuzey İrlanda'da Katolikler ve Protestanlar arasındaki gerilim tırmanmaktaydı. Katolik azınlığın sivil haklarının ayaklar altına alınması, Katolikleri, Katolik ve Protestanlar için eşit haklar için kampanya yürüten Kuzey İrlanda Sivil Haklar Derneği'ni (NICRA) kurmaya sevk etti.
NICRA'nın barışçıl gösterileri yine de Protestan sadık gruplar ve Ulster Kraliyet Polisi tarafından bastırıldı. Ağustos 1969'da Katoliklerin kalesi Bogside'da çıkan ayaklanmalarda 9 kişi öldü, 750 kişi yaralandı.
İngiliz Kraliyeti düzeni sağlamak için İngiliz Ordusunu görevlendirmeye karar verdi. Ordu başlangıçta Katolikler tarafından iyi karşılandı, ancak askerler tarafından şüpheli bir şekilde öldürülen iki Katolik isyancının ölümü ordunun istenmemesine neden oldu.
Baskıdan bunalan çok sayıda Katolik, sonunda İngiliz ordusuna yönelik saldırılarını artıran IRA saflarına katıldı. Bombalar patladı ve İngiliz askerleri öldürüldü. Şiddetin giderek arttığı bir ortamda, 30 Ocak 1972 Pazar günü NICRA idari gözaltı uygulamasına karşı bir gösteri düzenledi. Ağustos 1971'den beri IRA üyesi olduğundan şüphelenilen herkes yargılanmadan tutuklanabiliyordu. Ancak barışçıl gösteri, İngiliz paraşütçü birliklerinin Bogside'a saldırmasıyla bozuldu.
Kanlı Pazar'da Ne Oldu?
Kanlı Pazar, Kuzey İrlanda'nın Londonderry (Derry olarak da bilinir) kentinde, Bogside bölgesinde meydana geldi. Ağustos 1969'daki ayaklanmalardan bu yana bu Katolik bölge "Özgür Derry Köşesi" olarak bilinen özerk bir yerleşim bölgesi olarak örgütlenmiştir. 30 Ocak 1972'de NICRA, Derry Şehir Konseyi'nin merkezi olan Guildhall'da barışçıl bir gösteri planlamıştır. Ancak 20,000 kişilik kortej ordu barikatları tarafından engellendi ve Bogside'a doğru yönlendirildi.
Saat 16:00 sularında genç göstericiler taş atarak İngiliz ordusunu provoke etti. Ordu tazyikli su, plastik mermi ve göz yaşartıcı gazla karşılık verdi. Saat 16.07'de askerler göstericileri tutuklamak üzere Bogside'a girdi. Birkaç dakika sonra, tehdit oluşturan herkese gerçek mermiyle ateş etme yetkisi aldılar.
Kanlı Pazar'da Kaç Kişi Öldü?
Kanlı Pazar'da aralarında 7 gencin de bulunduğu 13 kişi İngiliz Ordusu 1. Tabur Paraşüt Alayı askerleri tarafından vurularak öldürüldü. Dört buçuk ay sonra yaralarından ölen bir adam on dördüncü kurban oldu. Diğer on beş kişi ise silahla, şarapnel parçalarıyla ya da orduya ait zırhlı araçların çarpması sonucu yaralandı.
Kurbanlar çoğunlukla IRA'ya karşı mücadele etmek için kurulan NICRA'nın yargısız tutuklamaya karşı düzenlediği gösteriye katılan genç erkeklerdi. Ancak John Johnston (59) yürüyüşün bir parçası değildi ve çatışmalar başlamadan 15 dakika önce vuruldu.
Kanlı Pazar'da Gerçekten Ne Oldu?
İngiliz askerleri IRA'nın açtığı ateşe karşılık olarak ateş ettiklerini ve kurbanlardan bazılarının silahlı ve düşmanca davrandıklarını iddia etmektedir. Lord Widgery tarafından yürütülen 10 haftalık ilk soruşturma İngiliz ordusunun iddiasını doğruladı. Ancak çok sayıda görgü tanığının ifadesi askerlerin iddialarıyla çelişiyordu. Kurbanların cesetlerinde hiçbir silah bulunmadı ve hiçbir asker yaralanmadı. Öte yandan, kurbanlardan bazıları kaçmaya çalışırken sırtlarından vurulmuş, diğerleri ise yaralılara yardım ederken vurulmuştu.
Birçok tanık ve kurbanların aileleri müfettişleri orduyu aklamaya çalışmakla suçladı ve tarafsız bir soruşturma yapılması çağrısında bulundu. 1997'de eski İngiliz askerleri bir televizyon kanalına isim vermeden itiraflarda bulundu. Bazılarının düşmanca davranmayan göstericilere ateş açtığını itiraf ettiler. 1998 yılında İngiltere Başbakanı Tony Blair yeni bir soruşturma emri verdi. Yargıç Saville tarafından yürütülen soruşturma, birçok askerin yalan söylediğini ve gerçekten de silahsız göstericilere ateş ettiklerini ortaya çıkardı. Raporun 2010 yılında yayınlanmasının ardından David Cameron İngiliz hükümeti adına özür diledi.
Hangi Şarkılar Kanlı Pazar'a Atıfta Bulunuyor?
Kanlı Pazar'da yaşanan şiddet ve adaletsizlik, aralarında Yoko Ono ile birlikte Sunday Bloody Sunday'i yazan John Lennon'ın da bulunduğu pek çok sanatçıya ilham verdi. Eski Beatles üyesi, 1972 yılında "Some Time in New York City" albümünde yayımlanan bu parçada İngiliz ordusunu ve İrlanda'daki İngiliz varlığını sert bir dille eleştirmektedir. 1979 yılında Kuzey İrlandalı punk grubu Stiff Little Fingers da Bloody Sunday adlı şarkısında olayı anımsattı.
Ancak olayla ilgili en ünlü şarkı muhtemelen İrlandalı grup U2'nun 1983'te yayımlanan ve yine Sunday Bloody Sunday adını taşıyan şarkısıdır. Şarkıda "Daha ne kadar, daha ne kadar bu şarkıyı söylemeliyiz?" ve "Birçok kayıp var, ama söyle bana kim kazandı?" sözleri yer alıyor.
Gerçekten de grup taraf tutmuyor, ancak dünyanın dört bir yanındaki topluluklar arasındaki şiddet olaylarından üzüntü duyuyor. Grubun isyana teşvik eden bir şarkı yazdığı defalarca reddedilmiştir.
1920'de Yaşanan Bir Diğer Kanlı Pazar
Bogside katliamından 52 yıl önce "Kanlı Pazar" olarak adlandırılan bir başka olay daha yaşandı. 21 Kasım 1920'de İrlanda Kraliyet Polis Teşkilatı mensupları Dublin'deki Croke Park stadyumunda bir Gal futbol maçında seyircilerin üzerine ateş açtı. Biri oyuncu olmak üzere 30 kişi öldü ve 70 kişi yaralandı. Bu katliam, İrlanda Bağımsızlık Savaşı'nın (1919-1920) en şiddetli döneminde, IRA'nın İrlanda Kraliyet Polis Teşkilatı ve yardımcı birlikleri de dahil olmak üzere İngiliz kuvvetlerine karşı gerilla savaşı yürüttüğü sırada gerçekleşmiştir.
