Kırım, Ukrayna'nın güney bölgesindeki Kırım Yarımadası'nda yer alır. Karadeniz kıyısındadır ve şu anda Rusya ve Ukrayna arasında anlaşmazlığa neden olan Sivastopol dışında yarımadanın neredeyse tamamını kaplar. Ukrayna Kırım'ı kendi yetki alanı içinde görürken, Rusya onu kendi topraklarının parçası görüyor.
Ukrayna'da o zamanlarda yaşanan şiddetli siyasi ve sosyal huzursuzluk, 16 Mart 2014'te referandum yapılmasına yol açtı ve Kırım nüfusunun çoğunluğu Ukrayna'dan ayrılmak ve Rusya'ya katılmak yönünde oy kullandı. Bu durum küresel gerilime neden oldu ve muhalifler seçimin anayasaya aykırı yapıldığını iddia ettiler.
Kırım Hakkında Temel bilgiler
- Resmi adı: Kırım Otonom Cumhuriyeti
- Başkenti: Simferopol
- Nüfusu: 1.967.000
- Resmi dilleri: Rusça, Ukraynaca, Kırım Tatarcası
- Para birimi: Rus Rublesi (2014'ten beri)
- Yönetim şekli: Cumhuriyet
- İklimi: Kuzeyde ılıman karasal iklim, güneyde Akdeniz iklimi
- Yüz ölçümü: 27.000 km²
- En yüksek noktası: Roman-Kosh 4.808 metre
Kırım Hükümeti ve Kırım Halkı
Kırım bugün yarı özerk bölge olarak kabul ediliyor. Rusya tarafından ilhak edildi ve ülke ve destekçileri tarafından Rusya'nın parçası olarak kabul edilmeye başlandı. Ancak birçok batı ülkesi Mart 2014 referandumunu yasadışı bulduğundan, Kırım'ı hala Ukrayna'nın parçası görüyorlar. Oylamaya muhalefet edenler, oylamanın yasa dışı olduğunu, çünkü Ukrayna'nın yeni oluşturulmuş anayasasını ihlal ettiğini ve Rusya'nın sınırlarını Karadeniz yarımadasına kadar genişletme girişiminin bir parçası olduğunu söylüyor. Rusya, Ukrayna ve uluslararası muhalefete rağmen Kırım'ı ilhak etme planlarını devam ettirdi.
Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmek istemesindeki iddiası, bölgedeki etnik Rus vatandaşlarını aşırılık yanlılarından ve Kiev'deki geçici hükümetten koruması gerektiğini savunmasıdır. Kırım nüfusunun çoğunluğu kendilerini etnik Rus olarak tanımlar (%58) ve nüfusun %50'den fazlası Rusça konuşur. Bu durum, Sovyetler zamanında bölgeye gönderilen etnik Ruslardan kaynaklanıyor.
Kırım Ekonomisi
Kırım'ın ekonomisi esas olarak turizm ve tarıma dayalı. Aluşta, Eupatoria, Saki, Feodosia ve Sudak gibi Yalta şehri birçok Rus için Karadeniz'de popüler bir nokta. Kırım'ın başlıca tarım ürünleri tahıllar, sebzeler ve şaraptır. Sığır, kümes hayvanları ve koyun yetiştiriciliği de önemli ve Kırım tuz, porfir, kireçtaşı ve demir taşı gibi çeşitli doğal kaynaklara ev sahipliği yapıyor.
Kırım Coğrafyası ve İklimi
Kırım, Karadeniz'in kuzey kesiminde ve Azak Denizi'nin batı kesiminde yer alır. Ukrayna'nın Kherson Oblastı ile sınırı vardır. Kırım, Ukrayna ile arasında Sivaş sığ lagün sistemi bulunan Kırım Yarımadası'nın üzerindedir. Kırım'ın kıyı şeridi oldukça engebeli ve birkaç koy ve limana sahip. Yarımadanın çoğu yarı kurak bozkır veya çayırlık alanlardan oluştuğu için topografyası nispeten düzdür. Kırım Dağları, güneydoğu sahili boyunca uzanır.
Kırım'ın iklimi, iç kesimlerde ılıman karasaldır ve yazlar sıcak, kışlar ise soğuk geçer. Kıyı bölgeleri daha ılımandır ve bölge genelinde yağış azdır.
Kırım Tarihi
Kırım Yarımadası ve bugünkü Kırım, uzun tarihi boyunca birçok farklı halkın kontrolü altında oldu. Arkeolojik kanıtlar, yarımadanın MÖ 5. yüzyılda Yunan kolonistleri tarafından iskan edildiğini ve o zamandan beri birçok farklı fetih ve istilaya uğradığını gösteriyor.
Kırım'daki ilk yerleşkenin Kimmerler tarafından yaklaşık MÖ 1000'de yapıldığına dair işaretler var. MÖ 7. yüzyılda İskitler bozkır bölgesini fethettiler ancak Boğaz Krallığı (Bosporus Kingdom) Yunan etkisinin güçlü olduğu Kerç Yarımadası'nda yaşamaya devam etti. MÖ 5. ve 4. yüzyıllardan itibaren Yunanlılar, Kırım kıyıları boyunca koloniler kurdular, bunların en önemlileri modern Sivastopol yakınlarındaki Hersonisos ve şu anda Kerç'in bulunduğu Pantikapamoeus'da bulunuyordu. MÖ 15'te Roma kontrolü altına giren bu koloniler, daha sonra bozkır bölgesini işgal eden doğulu göçebe orduların saldırısıyla mücadele etti.
10. yüzyılda bu kıyı şehirleri, Kiev Rus Prensi I. Vladimir tarafından ele geçirildi ancak bölge önce Kıpçaklara ve daha sonra Altın Orda Tatarlarına düştü. 13. yüzyılda Cenevizliler kıyı boyunca ticari noktalar inşa ettiler. Merkezlerini Kaffa'ya (günümüz Kefe) kurdular ve Karadeniz ticaretine hakim oldular. 14. yüzyılın başlarında Kırım'ın iç kesimlerindeki Tatar nüfusu İslam'a geçmeye başladı; Altın Orda'nın hanı Özbek de İslam'ı benimsedi. Altınordu'nun kalıntılarından Kırım Hanlığı yükselmiş ve 1475'te Osmanlı hükümdarlığına teslim olmuştur. Moğol fetihlerinden sonra güçleri önemli ölçüde azalmış olsa da, Tatarlar, Güney Kırım'daki Bahçesaray başkentinden Muskovit devletine sık sık baskınlar yapmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu birkaç yüzyıl bölgede baskın güç olarak kaldı. Ancak Rusya'nın güney sınırının 17. yüzyılın sonlarında I. Petro ile ciddi şekilde genişlemesi iki gücü sık sık çatışmaya soktu. Sonraki iki yüzyıl boyunca, Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu, Karadeniz bölgesinin kontrolü için savaştı. Bu çatışmalardan biri 1768'den 1774'e kadar sürdü ve Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile sonuçlandı: Kerç Yarımadası'ndaki kaleler Rusların oldu, bağımsız Kırım Tatar devleti kuruldu ve Osmanlı büyük toprak kayıpları yaşadı. 1783'te II. Katerina yarımadayı ilhak etti ve topraklar Rusların oldu.
Ruslarla Türkler arasındaki bölgesel rekabet sürdü ve Kırım Savaşı (1853-56) gibi daha geniş bir Avrupa çatışmasına dönüştü. Osmanlı kontrolündeki Tuna beyliklerine yapılan (günümüz Romanya) Rus saldırılarına tepki gösteren İngiliz-Fransız orduları, Eylül 1854'te Sivastopol'a girdi. Şehir surlarını indirmek için gereken ağır toplardan yoksun olan İngiliz ve Fransızlar, Sivastopol'u neredeyse bir yıl kuşattı ancak Rus kuvvetleri sonunda çekildi. Kırım Savaşı'ndan sonra birçok Kırım Tatarı zorla Rusya'nın diğer bölgelerine gönderildi. Josef Stalin yönetiminde on binlerce Kırım Tatarı vahşice öldürüldü; kalan 200.000 kadarı Naziler ile işbirliği iddiasıyla ülkeden sürgün edildi.
Kırım'ın Sovyetler Birliği ve Bağımsız Ukrayna'daki Tarihi
Kırım'ın modern tarihi 1783'te Rus İmparatorluğunun bölgeyi ilhak etmesiyle başlar. Şubat 1784'te Büyük Katerina Taurida Oblastı'nı kurdu ve aynı yılın ilerleyen günlerinde Simferopol oblastın merkezi oldu. Taurida Oblastı'ı kurulduktan sonra 7 uyezd'e (idari alt bölüm) bölündü. I. Paul 1796'da oblastı kaldırdı ve bölge ikiye bölündü. 1799'da bölgedeki en büyük şehirler Simferopol, Sivastopol, Yalta, Yevpatoria, Aluşta, Feodosiya ve Kerç idi.
1802'de Kırım, yeni bir Taurida Valiliği'nin parçası haline getirildi. Taurida Valiliği'nin merkezi Simferopol'du ve valilik tüm Kırım'ı ve yarımadayı çevreleyen anakara alanlarının sadece bir kısmını içeriyordu.
1853'te Kırım Savaşı başladı ve Kırım'ın ekonomik ve sosyal altyapısının çoğu büyük ölçüde zarar gördü. Savaş sırasında yerel Kırım Tatarları bölgeden kaçmak zorunda kaldı. Kırım Savaşı 1856'da sona erdi. 1917'de Rus İç Savaşı başladı ve yarımadada peş peşe kurulan çeşitli siyasi oluşumlarla Kırım'ın kontrolü yaklaşık 10 kez değişti.
18 Ekim 1921'de Kırım Özerk Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin (SFSR) parçası olarak kuruldu. 1930'lar boyunca Kırım Tatarları ve Yunan nüfusu Rus hükümeti tarafından baskı altına alındı ve Kırım sosyal sorunlar yaşadı. Ayrıca, 1921-1922 ve 1932-1933 arasında iki büyük kıtlık meydana geldi ve bu da bölgenin sorunlarını daha da kötüleştirdi. 1930'larda büyük miktarda Slav halkı Kırım'a taşındı ve bölgenin demografik yapısını değiştirdi.
Kırım, II. Dünya Savaşı'ndan sert darbe aldı ve 1942'de yarımadanın çoğu Alman Ordusu tarafından işgal edildi. 1944'te Sovyetler Birliği Sivastopol'un kontrolünü ele geçirdi. Aynı yıl, bölgedeki Kırım Tatar nüfusu Nazi işgal güçleriyle işbirliği yapmakla suçlandı ve Sovyet hükümeti tarafından Orta Asya'ya (asıl adıyla Türkistan) sürüldü. Kısa bir süre sonra bölgenin Ermeni, Bulgar ve Rum nüfusu sınır dışı edildi. 30 Haziran 1945'te Kırım Özerk Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti lağvedildi ve Sovyet Rusya'nın Kırım Oblastı halini aldı.
1954'te Kırım Oblastı'nın kontrolü Sovyet Rusya'dan Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne devredildi. Bu süre zarfında Kırım, Rus nüfusu için büyük bir turizm merkezi haline geldi. 1991'de Sovyetler Birliği çöktüğünde, Kırım Ukrayna'nın parçası oldu ve sınır dışı edilen Kırım Tatar nüfusunun çoğu geri döndü. Bu durum toprak hakları ve tahsisleri konusunda gerginlik ve protestolara yol açtı ve Kırım'daki Rus toplumundan siyasi temsilciler, bölgenin Rus hükümeti ile bağlarını güçlendirmeyi denedi.
1996'da Ukrayna anayasası ile Kırım'ın özerk bir cumhuriyet olacağı ancak herhangi bir yasanın Ukrayna hükümetiyle birlikte alınması gerektiği belirtildi. 1997'de Rusya Ukrayna'nın Kırım üzerindeki egemenliğini resmen tanıdı. 1990'ların geri kalanı boyunca ve 2000'lere kadar, Kırım konusundaki tartışma devam etti ve 2009'da Ukrayna karşıtı gösteriler yaşandı.
Şubat 2014'ün sonlarında, Rusya'nın mali yardım paketini askıya almasıyla Ukrayna'nın başkenti Kiev'de şiddetli siyasi ve sosyal huzursuzluk başladı. 21 Şubat 2014'te Ukrayna cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç, cumhurbaşkanlığının zayıfladığını kabul etti ve yıl sonuna doğru yeni seçimler yapılacağını açıkladı.
Ancak Rusya anlaşmayı reddetti ve artan muhalefet protestoları Yanukoviç'in 22 Şubat 2014'te Kiev'den kaçmasına neden oldu. Geçici hükümet kuruldu ancak Kırım'da yeni gösteriler yapılmaya devam etti. Bu protestolar sırasında Rus aşırılık yanlıları Simferopol'deki birkaç hükümet binasını ele geçirdiler ve Rus bayrağını kaldırdılar. 1 Mart 2014'te Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Kırım'a asker gönderdi ve bölgedeki etnik Rusların Kiev'deki aşırılık yanlısı ve hükümet karşıtı protestoculardan korunacağını savundu. 3 Mart'ta Rusya, Kırım'ı kontrolü altına aldı.
Kırım'daki huzursuzluğun sonucu olarak, 16 Mart 2014'te Kırım'ın Ukrayna'nın parçası olarak mı kalacağı yoksa Rusya tarafından ilhak mı edileceğini belirlemek için referandum düzenlendi. Kırım seçmenlerinin çoğunluğu ayrılmayı onayladı, ancak birçok muhalif oylamanın anayasaya aykırı olduğunu iddia etti ve Ukrayna'nın geçici hükümeti, ayrılmayı kabul etmeyeceğini belirtti. Bu iddialara rağmen, Rusya'daki milletvekilleri, uluslararası yaptırımlar arasında, Kırım'ı ilhak etmek için 20 Mart 2014'te anlaşmayı onayladı.
22 Mart 2014'te Rus birlikleri, Ukrayna kuvvetlerini bölgeden çıkarmak amacıyla Kırım'daki hava üslerine saldırmaya başladı. Buna ek olarak, bir Ukrayna savaş gemisi ele geçirildi, protestocular ise Ukrayna deniz üssünü kontrol altına aldı. Rusya yanlısı aktivistler Ukrayna'da protesto ve mitingler düzenledi. 24 Mart 2014 itibariyle Ukrayna kuvvetleri Kırım'dan çekilmeye başladı.