Moğol İmparatorluğu'nun ortaya çıkışı Avrasya tarihinde önemli bir olaydır. Atlı okçulardan oluşan Moğol orduları, Pasifik kıyıları ile Polonya ve Macaristan krallıklarına bitişik sınır bölgeleri kadar birbirinden uzak bölgeleri fethederek anavatanlarının ötesinde saldırgan bir genişlemeye girişti.
13. yüzyıl ilerledikçe, daha önce tarihsel öneme sahip baskın imparatorlukların dağıldığı görüldü. Bu döneme fetih damgasını vurdu ve Moğollar otoriteyi zorla kabul ettirmeleriyle tanındı. Askeri güçler seferleri sırasında önemli yıkımlara neden olmuş, bunun sonucunda yağmalanmış kentsel alanlar, çok sayıda kayıp ve terk edilmiş topluluklar ortaya çıkmıştır.
Tüm direnişlerin bastırılmasının ardından Moğol valileri ticareti canlandırmaya, çeşitli endüstrileri yeniden inşa etmeye ve ekonomik büyümeyi teşvik etmeye çalıştılar. Pek çok fatih gibi onların da amacı vergi toplamak ve öncelikle kendi topraklarında yaşayan tüm bireylerin Moğol İmparatorluğu'nun nihai amacı olan tüm insan uygarlığını yönetme hedefine katkıda bulunmasını sağlamaktı.
Bu amaçla Moğollar, krallıklarının büyümesine katkıda bulunabilecek yetkin zanaatkârları ve tüccarları bünyelerine katmak için büyük çaba sarf etmişlerdir. Bu kişiler sık sık yerlerinden edilmiş ve Moğolların en etkili olabileceklerine inandıkları bölgelere büyük mesafeler boyunca yerleştirilmişlerdir. Venedikli seyyah Marco Polo gibi bazı kişiler, tercüman, elçi veya tüccar olarak uzmanlıklarını sunarak kendi istekleriyle Moğol İmparatorluğu'na girmeyi başardılar.
Aşağıda Moğol İmparatorluğu'nun teknoloji ve inovasyon tarihindeki etkisine yer verilmiştir.
Araştırma Merkezleri Kurarak Bilimsel İlerlemelerin Önünü Açtılar
Moğol liderleri entelektüelleri ve bilim adamlarını değerli kaynaklar olarak görmüş ve imparatorluklarının ilerlemesi için onların uzmanlıklarından faydalanmaya çalışmışlardır. 1260'larda, Moğol komutan ve Cengiz Han'ın torunu Hülagü, bugün İran'ın Doğu Azerbaycan Eyaleti'nde yer alan Maragha olarak bilinen yerde bir araştırma merkezi kurdu. Bu merkez Avrasya'nın çeşitli yerlerinden entelektüelleri çekmeyi amaçlıyordu. Hülagü bu entelektüellerin yeteneklerini kendi hizmetinde kullanmalarını arzuladığını, simya, astroloji ve hükümdarın yaşam süresinin veya sağlığının iyileştirilmesine katkıda bulunabilecek diğer alanlara adanmışlıklarına özel bir ilgi duyduğunu ifade etti.
Hedeflerin önemli bir kısmı doğası gereği pratik değildi. Bununla birlikte, çok sayıda yetkin entelektüelin bir araya gelmesi, George Lane'in On Üçüncü Yüzyıl İran'ında Erken Moğol Yönetimi: Bir Pers Rönesansı adlı çalışmasında gösterdiği gibi, özellikle trigonometri alanında uzun süreli bir etkiye sahip olan ilerlemeyi kolaylaştırdı. Hülagu, döneminde dünyanın en gelişmiş gözlemevlerinden biri olarak kabul edilen Meraga Gözlemevi'ni inşa etmek için ünlü İranlı astronom Nasirüddin Tusi ile işbirliği yapmıştır.
Ticareti ve Yeni Buluşların Yayılmasını Hızlandırdılar
Moğol İmparatorluğu serbest ticareti teşvik etmiş ve malların bir ulustan diğerine transferini genellikle kolaylaştırmıştır. Bu da yeni pazarların ortaya çıkmasına yol açarak ekonomilerin büyümesine ve refaha kavuşmasına neden olmuştur.
Moğolların Çin'i istilası, daha önce küresel topluma yabancı olan teknolojilerin yayılmasını kolaylaştırmış ve böylece Moğol İmparatorluğu'ndaki geniş ağlara nüfuz etmiştir. Timothy May'in "Moğol Savaş Sanatı" başlıklı çalışmasında örneklediği gibi, barutun kullanımı bunun önemli bir örneğidir. Barut teknolojisinin Çin'den diğer bölgelere yayılmasına ilişkin sınırlı bilgi mevcuttur. Ancak bu dönemde Akdeniz'e ve ardından Bizans İmparatorluğu'na, Batı Hristiyan alemine ve dünyanın çeşitli diğer bölgelerine yayılmıştır. Ahmad al-Hassan tarafından 2003 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Müslüman dünyasının bazı bölgeleri barut ve öncüllerine çoktan erişim sağlamıştı. Ancak Moğol İmparatorluğu'nun ortaya çıkışının bu teknolojinin yayılmasını önemli ölçüde hızlandırdığı görülmektedir.
Silah Teknolojilerini Yaydılar
Bazı askeri teknolojiler batıya doğru taşınırken, diğerleri doğuya doğru taşınıyordu. 1270'lerde Yakın Doğu'daki Moğol liderleri, Moğolların Song hanedanını nihai yenilgiye uğratmasına yardımcı olmak üzere Çin'e sofistike kuşatma mancınıkları inşa etme konusunda uzman Müslüman mühendisler gönderdi. Bunlar, 12. yüzyılın sonlarındaki Haçlı Seferleri sırasında Yakın Doğu'da geliştirilmiş olan karşı ağırlıklı mancınıklardı.
Kağıt Para ile Denemeler Yaptılar
Moğollar, kökeni Çin'e dayanan bir para sistemi olan kağıt para uygulamasıyla ilgili denemeler yaptılar. Marco Polo'nun yazılarında belgelendiği gibi, Yakın Doğu'daki Moğol liderleri bu yeni para birimini Tebriz'deki büyük ticaret imparatorluklarında kullandılar ve insanların ölüm pahasına bu parayı kullanmaları konusunda ısrar ettiler. Sonuç felaket oldu, çünkü komşu topluluklar yeni tanıtılan kâğıt paraya karşı güven eksikliği sergilediler. Yine de bu olay, Moğolların boyun eğdirdikleri halkların kavramlarını ve geleneklerini keşfetme eğiliminin bir örneğidir.
Son Derece Etkili Ordular Düzenlediler
Bu arada, Moğolların düşmanları da bu zorlu imparatorluktan bilgi edinmek için gayretli çabalar sarf ettiler. 1245 yılında, Fransisken Keşiş Giovanni da Pian del Carpine (Plano Carpini), Papa IV. Innocent tarafından Hristiyan dünyasının çıkarlarını Moğollara karşı temsil etmek ve bu yeni düşman hakkında mümkün olduğunca çok bilgi toplamak üzere Avrasya bozkırlarına bir göreve gönderildi.
Carpini İtalya'ya döndüğünde, Moğol savaş makinesinin büyüklüğünü ve etkinliğini anlatan korkunç bir rapor sundu. Hristiyan dünyasının yöneticilerine onların ondalık sistem olarak bilinen modelinden ders almalarını tavsiye etti. Bu metodolojiye göre, 10 askerden oluşan gruplar 100 kişiden oluşan bölükler halinde yapılandırılır ve bu bölükler daha sonra 1.000 kişilik daha büyük oluşumlar halinde organize edilir ve bu böyle devam eder. Bu sistemin etkinliğine tanık olan Carpini, yalnızca aynı şekilde dizilmiş orduların Moğolları savaşta yenme şansına sahip olduğunu düşündü. Tavsiyesi dikkate alınmadı ama diğer güçler bu sistemi büyük bir etkiyle kullandılar.
Ayrıca (İstemeden) Hastalık Yaydılar
Moğol İmparatorluğu'nun fetihleri yeni inovasyonlara katkıda bulunmuş olsa da, bu dönemde muazzam mesafeleri aşan yalnızca fikirler değildi. Moğol İmparatorluğu'nun yükselişi Kara Ölüm'ün yayılmasını da sağladı. 2020'de yapılan bir araştırmaya göre, bu vebanın bulaşmasının, Moğol orduları ve tüccarları tarafından Tian Shan dağlarından taşınan kemirgenler ve pireleri tarafından istemeden kolaylaştırılmış olabileceği öne sürülüyor. Bu da hem imparatorluk sınırları içindeki hem de ötesindeki topluluklara bulaşmasıyla sonuçlanmıştır.
Zaman ilerledikçe, Moğol İmparatorluğu, önde gelen hanedanları arasında geniş bölgeler üzerinde hakimiyet kurmak için yaşanan rekabet nedeniyle çok sayıda savaşan bölgeye bölündü. Ortaya çıkan yeni yöneticiler, genellikle kontrolleri altındaki insanların kültür ve inançlarını benimseyerek imparatorluk içindeki çatlakları derinleştirmeye hizmet ettiler. Moğol İmparatorluğu'nun çöküşüyle birlikte, kavramların, inançların ve hastalıkların tüm kıtaya hızla yayıldığı önemli bir dönem sona erdi.
