Orta Çağ Hristiyan dünyasında Noel, Paskalya'dan sonra ikinci sırada gelen önemli bir kutsal bayram olarak kabul edilirdi. "Noel" kelimesinin kökleri, bugün bayramla ilişkilendirdiğimiz birçok gelenek gibi Orta Çağ'a dayanmaktadır. Ayrıca tarihin ve beşik sahnesi gibi bazı tanıdık unsurların izini de ilk köklerine kadar sürebiliriz.
Neden Noel olarak adlandırılıyor?
Noel, İsa'nın ayininin nispeten kısaltılmış bir versiyonudur. Orta Çağ boyunca farklı şekillerde ortaya çıkmıştır. "Mesih" veya "meshedilmiş" anlamına gelen İbranice kelimenin Yunanca çevirisinden gelen Christos ile Efkaristiya ayini için kullanılan Latince kelime olan Missa'yı birleştirir. "Xmas", kelimenin genellikle hoş karşılanmayan ve tavsiye edilmeyen bir başka kısaltmasıdır. Çok gayri resmi olduğu için "Xmas" kullanmamanızı söyleyen çevrimiçi biçim kılavuzlarına ulaşabilirsiniz, ancak eski İngilizce metinlerde karşımıza çıkmaktadır. X harfi dediğimiz şey aslında Yunanca chi harfidir. Yunanca chi harfiyle başlayan Christos kelimesini kısaltmak için kullanılır.
Anglo-Saksonlar yılın bu zamanına "kış ortası" ya da "doğuş" diyorlardı. Eski İngilizce, Viking ve İskandinav kökenli bir kelime ve kutlama olan Yule'den bahseder. Aralık ve Ocak aylarında düzenlenirdi, ancak 14. yüzyılın sonlarında Noel ile ilişkilendirildi. Latince "doğum" anlamına gelen "natalis" kelimesinden gelen eski Fransızca "Nol" kelimesi İngilizce'de de kullanılmaya başlandı.
Dolayısıyla, yılın bu zamanına ister Christmas, Xmas, Noel, Doğuş ya da Yule deyin, bu isim Orta Çağ'dan gelmektedir.
Neden 25 Aralık?
Neden 25 Aralık Noel günüdür? Kutsal Kitap'ın hiçbir yerinde İsa'nın ne zaman doğduğuna dair bir bilgi yoktur. Luka ve Matta İncilleri İsa'nın Beytüllahim'de doğduğunu söyler, ancak bunun ne zaman olduğunu belirtmez. Peki ilk Hıristiyanlar 25 Aralık'a nasıl karar verdiler? Üçüncü yüzyılın başında İskenderiyeli Clement insanların İsa'nın ne zaman doğduğunu neden bilmediklerini açıklamaya çalışmıştır.
Bazı insanlar bunun Augustus'un MÖ 27'de başlayan yönetiminin 28. yılı olduğunu düşünmüşlerdir. Ancak Hirodes milattan önce öldüğü için bu doğru olamaz. Clement ayrıca bazı insanların gerçek tarihin 20 Mayıs olduğunu düşündüğünü, diğerlerinin ise 20 ya da 21 Nisan olduğunu düşündüğünü söylemiştir. Bu tarihleri hesaplamak için ilk başta Mısır takvimi kullanıldı. 25 Aralık 336'da Roma'da bir Noel partisinin ilk kaydı yapılır. Burada neden 25 Aralık tarihinin seçildiğini anlamak kolaydır.
MÖ 46 yılında Jülyen takviminin kabul edilmesiyle kış gündönümü 25 Aralık olmuştur. Latince gündönümü terimi olan solstitium, güneş ve hareketsiz durma kavramlarını birleştirir. Mesih'in doğumunu, Roma'nın zaten uzun günlerin dönüşünü ve kış gündönümünden sonra güneşin yeniden doğuşu olarak görülebilecek şeyi onurlandırdığı bir zamanda kutlamak çok mantıklıydı. Hristiyanlığın Roma İmparatorluğu tarafından daha kolay kabul edilebilmesi için bu tarih özenle seçilmiştir.
Mithraizm üçüncü yüzyılın sonunda büyüyen bir dindi. Güneşin yenilemeyeceği fikrine dayanıyordu. Hristiyanlık bu tarihi kutlamalarının merkezi haline getirerek muhaliflerinin bayramlarını görmezden gelmek zorunda kalmadı ve Mesih yenilenme ve ışığın gelişiyle ilişkilendirildi. Romalılar fethettikleri yerlerin ve insanların önemli tarihlerini ve kutlamalarını yok etmek yerine korumayı severlerdi. Bu yüzden mevcut bayramları Hristiyanlıkla birleştirmeye çalıştılar. Bu da Hristiyanlığın Roma İmparatorluğu'nda nasıl başladığını göstermektedir.
Diğer festivaller de dikkatle özümsenmiştir. Eski Roma'da tarım tanrısı Satürn'ün kutlandığı ve ekinlerin büyümesiyle ilişkisi olan Saturnalia, 17-23 Aralık tarihleri arasında birkaç güne yayılmıştı. Calends geleneksel olarak 1 Ocak olarak belirlenmişti ve İmparatorluk memurlarının görevlerine başladıkları tarihti.
Yule
Yule bayramı da oldukça önemliydi. İskandinav kökenlerini destekleyen çok az kanıt vardır, ancak Hristiyanlığın Orta Çağ coğrafyası üzerindeki etkisi açıktır. Hristiyanlar arasında Paskalya diğer tüm bayramlardan daha fazla kutlanmaktadır. Ancak Noel, kısmen Yule zamanıyla olan bağlantısı nedeniyle, bir seyahat sever Avrupa'da ne kadar kuzeye giderse o kadar büyük ilgi görmektedir.
İnsanlar Yule kütüğü geleneğinin Norveç'te başladığını düşünmektedir. Genellikle bir önceki yıldan kalan Yule kütüğüyle yakılırdı ve bu da hayatın döngüler halinde devam ettiği fikrine işaret ederdi. Bazı geleneklerde, Noel'in 12 günü boyunca bütün bir ağaç yavaşça ateşe verilir ve ağacın geri kalanı odanın içinde asılı bırakılırdı ki bu tehlikeli görünüyordu. On iki günün sonunda geriye kalanlar, bir sonraki yıl tekrar ateş yakmak üzere güvenli bir yere kaldırılırdı.
1923 gibi yakın bir tarihte H.J. Rose, Yorkshire'ın son nesil Yule kütüğü geleneğine dikkat çekmiştir. "Yule kütüğü hala yakılır ve bir parçası gelecek yılın Noel sabahı ateşini yakmak için saklanırdı. Hiçbir şey dışarı çıkarılmadan önce eve yeşil bir şey, bir yaprak ya da benzeri bir şey getirilirdi." Merkezi ısıtma çağında, Noel imgeleri hala aileyi ısıtan açık ateş üzerinde duruyor.
Doğum sahnesi
Orta Çağ boyunca kilise, 325 yılında İznik Konsili'nde ve 431 yılında Efes Konsili'nde Mesih hakkında neye inandığını anlamaya çalıştı. Bu, doğuş sahnesinin gelişmesine yol açtı. Kilise Mesih'in Tanrı mı, insan mı yoksa her ikisinden de biraz mı olduğuna karar vermekte zorlanıyordu. İznik onun her ikisi de olduğunu söylemişti, ancak bu kafa karışıklığı için çok fazla alan bırakıyordu. Efes'te İsa'nın başlangıçtan beri Tanrı olduğuna karar verildi.
Roma'nın Hristiyanlık dinine geçişiyle ilişkili yazılar:
- Milvian Köprüsü Savaşı: Roma İmparatorluğu'nu değiştiren çatışma
- Büyük Konstantin: Avrupa'yı yaratan imparator
- Roma'nın Hristiyanlık dinini kabulü ve I. Konstantin'in rüyası
Tüm bu tartışmalar dikkatleri Mesih'in doğduğu zamana çekmiş ve Meryem'in Mesih'in annesi değil, Tanrı'nın annesi olduğunu ortaya koymuştur. Kaydedilen ilk Doğuş Bayramı'nın 336 yılında gerçekleşmiş olması muhtemelen büyük bir sürpriz değildir. Görgü tanıklarının 400 yılına ait bir anlatısı, bu tarihin bir beşikle kutlandığını söyler. Efes'ten hemen sonraki yıllarda, 430'larda, Roma'daki kutlamaların bir parçası da beşikti.
Bazı insanlar Assisili Aziz Francis'in 1223 yılında Gremio'da ilk beşik sahnesini yaptığını söyler. Ancak bu doğru olamaz, çünkü o zamana kadar beşik sahneleri neredeyse 900 yıldır Noel kutlamalarının bir parçasıydı. Fikir ve gösteri, çobanlar, Magi ve diğerleri eklendikçe daha iyi hale gelmeye başladı. Beşik ilk kez İmparator Konstantin'in Daçya'yı Roma İmparatorluğu için geri aldığı yıl kaleme alınmıştır. Noel'in hala önemli bir parçasıdır.
İlk başlarda Noel'le ilgili tüm heyecanın ardından, sonraki birkaç yüz yıl boyunca önemini kaybetmiş gibi görünüyordu. 800 yılında, 25 Aralık'ta, Charlemagne olarak da bilinen Büyük Charles, Karolenj İmparatorluğu'nun imparatoru olarak taç giydi. Bu geri dönüşün başlangıcı olmuş gibi görünüyor. Dolayısıyla, Noel'in önemli bir bayram olarak geri dönüşünü, adını ve en önemli geleneklerinin çoğunu Orta Çağ'a borçluyuz.