Cüce ipek maymunu olarak da bilinen parmak maymun (Cebuella pygmaea) dünyadaki en küçük maymundur. Küçük boyutu alışılmış maymunlara kıyasla daha sevimli görünmesini sağlıyor. Aşağıda parmak maymununun görünüşü, büyüklüğü, ağırlığı, beslenmesi, yaşam alanı, yaşam döngüsü, bebekleri, alışkanlıkları, adaptasyon özellikleri vb. yönlerine değindik.
Parmak Maymununa Dair Bilgiler
- Ömrü: 10-12 yıl (vahşi yaşam), 16-20 yıl (esaret altında)
- En yüksek hızı: 40 km/s
- Boyu: 12-15 cm
- Popülasyon: Bilinmiyor
- Ağırlığı: 100 gr
- Taksonomi: (sınıf) memeli, (takım) primat, (ara takım) kuru burunlu maymun, (aile) marmosetgiller, (cins) cebulla.
- İlginç bilgi: Ağacın öz suyunu açığa çıkarır, biraz bekler ve öz suya gelen böcekleri de yerler.
Parmak maymunu bazen cep maymunu olarak da adlandırılır ve dünyanın en küçük primatlarından biridir. Yalnızca 100 gram vücut ağırlığıyla tüm Yeni Dünya maymunlarına kıyasla tüy kadardır. Batı Amazon havzasının yağmur ormanlarında yaşadığı Güney Amerika'ya özgüdür. Parmak maymunu sakız yer. Evet, odunsu bitkilerin sakızları ile beslenir. Bu yüzden genellikle, nehre bitişik olan ve yaprak dökmeyen ağaçlarla dolu ormanlarda bulunuyor.
Parmak Maymunlarının İlginç Özellikleri
Parmak maymunun orman ikliminde hayatta kalmasına yardımcı olan çeşitli adaptasyonları var. Küçük boyutlu olması çok ince ağaç dallarına kolayca tırmanarak istediği meyveye ulaşmasını sağlar. Ayrıca herhangi bir tehlike durumunda daldaki yaprakların arkasına kolayca saklanabilir.
Aynı zamanda çok hızlılar. Küçük bacaklarına rağmen yaklaşık 40 km/s hızla koşarlar. Ayrıca 4,5 metre yükseğe zıplayabilirler. Daha büyük olmalarına rağmen diğer hiçbir maymun onlar kadar iyi zıplayıcı değildir. Bu çevikliği yırtıcı hayvanlardan kolayca kaçmasına yardımcı oluyor. Bu hayvanlar yaklaşık 15 farklı yüksek perdeli ses çıkarabilirler.
Parmak maymunu kafasını 180 dereceye kadar döndürebilir. Dört uzuvlarının üzerinde yürüyebilir ve ağaca tırmanırken dala sıkıca tutunmasına yardımcı olan pençe benzeri uzun tırnakları vardır. Ön dişleri olağanüstü kesicidir ve ağaç dalını kazmasını ve öz suyunu çıkarmasını sağlar. Ayrıca kör bağırsağı büyüktür ve sakızın midede sindiriminin daha uzun sürmesine yardımcı olur.
Bu maymunlar birbirleriyle iletişim kurarken yüz ifadelerini ve vücutlarının duruşunu kullanır. Benzer şekilde, bir tehdit hissettiğinde veya baskınlık göstermek istediğinde bazen sırtını eğer ve tüylerini kabartır bazense çalım satarak yürür. Bebeklerin çıkardığı sesler konuşmaya çalışan insan bebeklerin sesine benzerdir. Ne yazık ki çoğu ağaçtan düşme veya babanın sırtından düşme gibi nedenlerle yavruların sadece %25'i hayatta kalıyor.
Parmak Maymunlarının Kürkleri Birçok Renkte Olabilir
Parmak maymunu yetişkin bir insanın eline kolayca sığar. Baş ve sırt kısmında siyah, gri ve kahverengimsi-altın renkte karışık bir kürkü varken, alt kısmı turuncu, sarı, sarımsı kahverengi ve turuncu-kahverengi renkte olur. Yüzünde beyaz desenler bulunur ve her iki gözüne dik, beyaz bir çizgi vardır. Kuyruğu genellikle tüm vücudunun ve başının uzunluğunu geçer ve siyah renkli halkalar taşır.
Parmak Maymunu Doğumlarının %80'i İkiz Yavrularla Sonuçlanır
Parmak maymunu, içlerinde tamarin, aslan tamarin, ipek maymunu gibi Yeni Dünya maymunlarının olduğu marmasotgiller (Callitrichidae) ailesine ait. Bu ailenin tüm üyeleri arborealdir yani ağaçlarda hareket etmeye uyarlanmıştır. 5 ila 9 kişilik aileler halinde yaşarlar ve dahası her doğumun %80 gibi yüksek bir oranı ikiz bebek ile sonuçlanan tek primattır. Cinsel dimorfizm kendini dişinin erkekten biraz daha büyük olmasıyla gösterir.
Parmak Maymunu Odunsu Bitkilerin Özüyle Beslenir
Parmak maymunu odunsu bitkilerde delik açmak için özel üst dişlerini (kesici dişler) kullanıyor ve bitkinin sakızını, reçinesini ve özsuyunu açığa çıkarıyor. Yavrunun beslenmesi de benzerdir. Bu nedenle diğer birçok hayvanın aksine erkek parmak maymunu doğumdan sonra dişiyle kalır ve yavrulara birlikte bakar. Ağaçlardan sızan beyaz sıvı olan lateks içerler (lastik, eldiven ve tenis ayakkabısı gibi ürünlerin yapıldığı doğal madde).
Böceklerin Özsuya Gelmesi İçin Bekler
Parmak maymunu bunun yanı sıra bazı böcekleri, meyve ve nektarları da tüketir. Esaret altında olanlar meyve, sebze, haşlanmış yumurta, cırcır böceği, balmumu kurdu ve un kurdu ile beslenir. Diğer Yeni Dünya maymunlarına verilen özel ticari besinleri de severler. Doğadaki parmak maymunlarına dair bir diğer ilginç bilgi de ağaçta delik açtıklarında biraz beklemeleri ve böceklerin öz suya gelmesiyle onları da yemeleridir. Tüm parmak maymunu ailesi genelde bir ya da iki ağaca odaklanıyor ve sakızı tükenene kadar beslenmeye devam ediyor.
Parmak Maymunlarının Avcıları
Oldukça küçük olmaları ve niş bir kaynakla beslenmeleri bu küçük canlıların avcısı olmadığını düşündürebilir. Ne yazık ki öyle değil. Çıngıraklı yılan, kartal ve şahinin yanı sıra margay ve tayra gibi kediler ana avcıları. Daha az sıklıkla oselo, yaguarundi ve kaplan kedisi tarafından avlanıyor. Bu besin zincirinde tepe avcı yok ancak kaplan kedisi bazen öne çıkar.
Parmak Maymunlarının Evcil Hayvan Olarak Beslenmesi ve Fiyatı
Parmak maymununu evcil hayvan olarak tutmak birçok ülkede yasa dışı değil. Ancak ihracat ve ithalatı Güney Amerika'da yasa dışı. Egzotik hayvan olduğundan bir tanesi yaklaşık 1.000 ila 4.000 $ arasında bir fiyattan satılır. Ancak yabancı hastalıklara maruz kalmaları, büyük ilgiye ihtiyaç duymaları ve bakımlarının çok maliyetli olması evcil hayvan yapılmaması yönünde tartışmalar başlattı.
Parmak Maymunu Nerede Yaşıyor?
Cüce ipek marmoset veya parmak maymunu batı Amazon havzasında (Brezilya, Ekvador, Peru, Bolivya ve Kolombiya) yaygın olarak bulunuyor. Genellikle yaprak dökmeyen yoğun ormanların yer örtüsü ile tepe kısmı arasındaki yeşillik kısımda yaşar. Suyun yakınında yaşamayı sever ve bu yüzden çoğunlukla nehrin yakınındaki ormanlık bölgelerde bulunur.
Parmak Maymunu Yavruları Tüyden Hafif
Yavru parmak maymunu doğum sırasında yaklaşık 15 gram ağırlığa sahip oluyor. Yavrular ilk iki hafta hayatta kalabilmek için tamamen ebeveynlerine bağımlı. Anne bebekleri emzirirken baba onları sırtında taşır. Yavru 2 ila 3 aylıkken sütten kesilir. Yaklaşık 9 ila 10 ayda olgunlaşmış olur.
Parmak Maymunlarının Korunma Durumu
Popülasyon itibariyle oldukça sağlıklılar. Amazon ormanlarının 3 km2'lik alanında 1976'dan 1972'ye kadar yapılan ölçümler kilometre başına 51,5 parmak maymunu olduğunu gösterdi. Nehrin yakınında ise 274 bireye rastlandı. Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) cüce ipek maymununu En Az Endişe Verici türler kategorisine ekler. Soyları tehdit altında değil ancak habitat kaybı bu durumu yakında değiştirebilir.
Parmak Maymunu Türleri
Cebuella pygmaea'nın iki alt türü var:
- Doğu cüce marmoset (Cebuella pygmaea niveiventris) ve
- Batı cüce marmoset (Cebuella pygmaea pygmaea)
Kürk rengi ve morfolojideki küçük farklılık dışında iki alt tür arasında önemli bir fark yok. Coğrafi engeller ve nehirler bu iki alt türün meydana gelmesini sağlamış görünüyor. Doğu türü Brezilya'nın Acre ve Amazonas eyaletinde, kuzey Bolivya'da ve doğu Peru'da yaşar. Parmak Maymunu türlerinin ikisi de savunmasız olarak sınıflandırılmaktadır.
Albino Parmak Maymunları
Ağustos 2006'da İsveç'in Ostersund kentindeki Froso Hayvanat Bahçesi'nde bir çift albino cüce ipek maymunu doğdu. Ancak biri doğumdan birkaç saat sonra öldü, diğeri ise yoğun bakıma alındı ancak durumu ciddiydi ve hayatta kalamadı.
Kapak görseli: San Diego Zoo