Marksist akademisyen ve ekonomist, isyancı ve radikal solcu Alman Sosyal Demokrat Partisi üyesi; Rosa Luxemburg (1871-1919). Hem Polonya Sosyal Demokrat Partisi hem de Alman Komünist Partisi'nin kökenleri Rosa Luxemburg'a dayanmaktadır. Marksist teorinin küreselciliği ve yaygın katılımı vurgulayan insancıl bir yorumunu geliştirdikten sonra Avrupa'nın en önde gelen sosyal demokrasi savunucularından biri haline geldi.
Rosa Luxemburg siyasi inançları nedeniyle birçok kez hapse atılmıştır. Çatışmaların sona erdirilmesi ve herkes için daha adil bir toplum yaratmak için devrimin gerekliliğinin sadık bir destekçisi olan Rosa Luxemburg, hapisteyken bile bu amaçlar için mücadele etmeye devam etti. Meslektaşı Franz Mehring, Rosa Luxemburg'u "Marx ve Engels'in bilimsel mirasçıları arasında en parlak zekaya sahip olan" kişi olarak tanımlamıştır.
Rosa Luxemburg'un Hayatı
Rosa Luxemburg, 5 Mart 1871'de, o zamanlar Rus yönetimi altında bulunan Zamo şehrinde, Polonya Yahudisi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Edward Luxemburg ve Lina Löwenstein'ın en küçüğü Rosalie olmak üzere beş kızları vardı. 1873 yılında evlerini terk ederek Polonya'ya gittiler. Ünlü devrimcinin adının tam hali Rosalia Luxemburg'dur. Rosalia beş yaşındayken kalça rahatsızlığı nedeniyle topallamaya başladı.
Babası Edward, Yahudi Reformu'nun savunucularından biriydi. Edward, Polonya'daki Rus otoritesine karşı bir isyan olan 1863-1864 Ocak Ayaklanması sırasında bağışların organize edilmesine ve Polonyalı isyancılara silah dağıtılmasına yardımcı oldu. Luxemburg daha sonra babasının liberalizmini miras aldığını iddia etti. Rosa'nın annesi dindar ve eğitimliydi ve ailenin geniş kitap koleksiyonu edebiyata olan ilgisini erken yaşta artırdı.
Fransızca, Almanca ve Rusça öğrenmiş olsa da, ana dili her zaman Lehçe olmuştur. Rosa'nın ailesine verdiği küçük mesajlar ve özellikle Polonya klasik edebiyatından etkileyici şiir okumaları, ona parlak bir genç beyin olarak ün kazandırdı. Ayrıca, siyaset, bilim ve insanlığa derinlemesine önem veriyordu, ancak insanların birbirlerine davranış biçimleri onu sık sık tiksindiriyordu. Henüz 16 yaşındayken şöyle yazmıştı:
Benim idealim, insanın vicdanı rahat bir şekilde herkesi sevmesine izin veren bir sosyal sistemdir.
Rosa'nın ailesi, onun kim olduğunu ve bugün sahip olduğu siyasi görüşlere neden sahip olduğunu anlamada kilit bir faktör olarak kabul edilmektedir. Ailesinin hayatı boyunca gösterdiği sarsılmaz sevgi ve teşvik, ona sosyal adalet tutkusunun peşinden gitmesi için gerekli ilham ve motivasyonu ve dünyada bir fark yaratmak için ihtiyaç duyduğu akademik temeli sağlamıştır.
Polonya ya da Polonya kültürüyle bağlarını hiç koparmadı. Polonyalı tiyatro yazarı ve denemeci Adam Mickiewicz en sevdiği şairdi ve Prusya Bölünmesi'nin Polonyalıları Almanlaştırmasına (Prusya Krallığı'nın 18. yüzyılın sonlarında Polonya'nın Bölünmesi sırasında elde ettiği eski Polonya-Litvanya Topluluğu toprakları) ve Polonya'daki Ruslaştırma politikalarına şiddetle karşı çıktı.
Rosa Luxemburg 1884'ten 1887'ye kadar Varşova'da bir kız okuluna devam etti. Polonya siyasetine 1886'da, genel grevin planlanmasından sorumlu olan Polonya solunun Proletarya Partisi'ne katıldığında dahil oldu. Rus İmparatorluğu bu çabalar sonucunda partiyi dağıttı ve dört yetkilisini idam etti. Ancak Rosa, sonunda Polonya kırsalına kaçmak zorunda kalana kadar yeraltında mücadelesini sürdürdü.
Rosa Luxemburg tutuklanmamak için İsviçre'ye taşındı ve Zürih Üniversitesi'nde felsefe, tarih, siyaset, ekonomi ve matematik okudu. İlk kadının Zürih Üniversitesi'ne girmesine izin verilmesinden otuz yıl sonra, 1897'de Hukuk Doktoru derecesiyle mezun oldu. Çalışmasını "Polonya'nın Endüstriyel Gelişimi" üzerine temellendirdi. Rosa Luxemburg, dünya çapında hukuk ve ekonomi diploması alan ilk Polonyalı kadın olarak devrin ezberini bozdu.
Siyasi Aktivizm
Mücadelenin amacının sadece Polonya'nın özgürlüğü değil, dünya sosyalizmi olduğunda ısrar etti. Bu iddia, Vladimir Lenin ile kendisi arasındaki ünlü felsefi anlaşmazlığın kaynağını oluşturmuştur.
Polonya Kongresi ve Litvanya'nın sosyal demokrat partilerini birleştirdikten sonra, Leo Jogiches ile birlikte, Polonya bağımsızlık hareketine muhalefeti ve proleter enternasyonalizmine bağlılığıyla – tüm komünist devrimlerin tek bir küresel sınıf mücadelesinin parçası olması için çabalamasıyla – karakterize edilen Polonya ve Litvanya Krallığı Sosyal Demokrasisi (SDKPiL) Partisi'ni kurdu.
İkili hem yakın arkadaş hem de siyasi partnerdi ve dostlukları sevgiyle anılıyor. Rosa Luxemburg bağlamında Leo, "Rosa Luxemburg'un arkasındaki adam", Luxemburg'un planının uygulanmasına yardımcı olan bir casusluk ustası olarak adlandırılmıştır. Rosa Luxemburg'un Jogiches'e yazdığı ve sayıları yüzlerle ifade edilen yazılar, entelektüel görünümün ardındaki duyarlı ve tutkulu kişiyi göstermektedir.
Rosa Luxemburg, Ağustos 1893'te Zürih'te düzenlenen Üçüncü Uluslararası Sosyalist İşçi Kongresi'nde ilk kez kamuoyunun karşısına çıktı ve burada partisinin yetki alması için yürüttüğü tartışmalar başarısızlıkla sonuçlandı. Ancak henüz 22 yaşındayken Kongre önünde yaptığı cesur açıklama, siyasi kariyerinde bir dönüm noktası olarak kabul edilir.
Rosa Luxembourg, Alman vatandaşı olabilmek için 1898 yılında Gustav Lübeck ile sahte bir evlilik yaptı. Sonunda Berlin'e yerleşti ve burada hızla genişleyen ve İkinci Enternasyonal'in en büyük üye örgütlerinden biri olan Almanya Sosyal Demokrat Partisi'nde aktif hale geldi. Böylece Rosa, Berlin'in siyasi gücünü toplaması için en iyi yer olduğuna inanıyordu.
Rosa Luxemburg'un uluslararası sosyalist tartışmaya katılımının en bilinen örneği, revizyonist Eduard Bernstein ile akademik konulardaki çatışmasıdır. Çekoslovak-Avusturyalı akademisyen ve Marksist düşünür Karl Kautsky de bu tartışmayla bağlantılı olarak sıklıkla anılır. Eduard Bernstein Alman Marksist teorisyen, siyasetçi ve Almanya Sosyal Demokrat Partisi'nin etkili bir üyesiydi. Bernstein, kapitalist ve sanayileşmiş bir ülkede sosyalizme ulaşmak için devrimin değil, parlamenter siyasetin, reformların ve sendikal faaliyetlerin gerekli olduğuna inanıyordu.
Buna karşılık Rosa Luxemburg, mevcut işçi sınıfı koşullarını dönüştürmek gerekli olsa da, devrimi sosyalizm için merkezi motivasyon olarak tutmak gerektiğini düşünüyordu. Bu eleştiri, 1900 yılında kamuya açık hale getirilen Reform ya da Devrim adlı broşüründe yayınlandı.
Rosa Luxemburg, devrimci zihniyetin ancak doğrudan eğitimle şekillenebileceğine olan inancını, SPD'nin Berlin'deki parti okulunda öğretmenlik yaparak gerçeğe dönüştürdü. Boyu kısa olabilirdi, ancak cazibeli kişiliği her kalabalığı kendine çekiyordu. Amerikalı tarihçi Bertram David Wolfe Rosa Luxemburg'u şöyle tanımlıyor:
Öğretmenlik yaptığı süre boyunca Rosa, Sermaye Birikimi kitabı da dahil olmak üzere en önemli eserlerinden birini detaylandırdı ve hayat arkadaşı Alman Marksist teorisyen, komünist aktivist ve kadın hakları savunucusu Clara Zetkin ile tanıştı. Her şeye rağmen Rosa ne Berlin'de ne de Almanya'nın geri kalanında kendini hiçbir zaman rahat hissetmedi. Dışlanmış ve yabancı olmak onun empati ve adalet duygusunu şekillendirdi.
Rus Devrimi ve Vladimir Lenin
Rosa Luxemburg'un dünya görüşü, 1905 Rus Devrimi'nden ve ardından Rus İmparatorluğu'nun tamamına yayılan yönetici sınıfa karşı yaygın siyasi ve toplumsal huzursuzluk dalgalarından derinden etkilenmiş görünmektedir. Rosa daha önce toplumsal bir değişimin ancak Almanya gibi ileri derecede sanayileşmiş ve gelişmiş bir ülkede mümkün olabileceğini belirtmişti, ancak durumun böyle olmadığı açıktı. Sovyet Devrimi'nde bunun tam tersi görüldü. Rusya 1905'te, yaygın siyasi ve toplumsal huzursuzluk dalgası nedeniyle yüksek düzeyde sanayileşmiş ve gelişmiş bir ülke değildi. Sosyal Demokrat Parti'nin 1905 yılındaki kongresindeki miting sloganı Rus Devrimi tarafından ateşlenmişti:
Önceki devrimler, özellikle de 1848 devrimleri, devrimci durumlarda kontrol altında tutulması gerekenlerin kitleler değil, kitlelere ve devrime ihanet etmemeleri için parlamenterler ve hukukçular olduğunu göstermiştir.
Rosa Luxemburg ve Leo Jogiches devrimden sonra Polonya'ya geri döndüler çünkü Rus Devrimi'nin fikirlerini yaymak için en iyi yerin orası olduğunu düşünüyorlardı. Ancak sonunda gözaltına alındı. Bu deneyim Rosa Luxemburg'un ilk kez 1906'da Massenstreik, Partei und Gewerkschaften (Kitle Grevi, Siyasi Parti ve Sendikalar) adlı kitabında ortaya koyduğu devrimci kitle eylemi teorisini geliştirmesine yardımcı oldu. Çoğu geleneksel komünistin aksine Luxemburg, genel grevin halkın sosyalist zafere ulaşması için en etkili yöntem olduğuna inanıyordu. Kendisinin şöyle bir notu vardı:
Kitlesel grev, proletaryanın her büyük devrimci mücadelesinin ilk doğal, itici biçimidir ve sermaye ile emek arasındaki antagonizma ne kadar gelişmişse, kitlesel grev o kadar etkili ve belirleyici olmalıdır.
Rus devrimci ve siyaset kuramcısı Vladimir Lenin ile Rosa Luxemburg arasındaki ilişki hem gergin hem de yakındı. Rosa, olayların önemini anladığı ve Lenin'le aynı görüşleri paylaştığı için 1917 Rus Devrimi'ni coşkuyla destekledi. Ancak Bolşeviklerin iktidarı ele geçirme yöntemlerine ve demokrasi kurumlarına saldırmalarına karşı çıkmıştır. Daha sonra 1961 yılında yayınlanan The Russian Revolution and Leninism or Marxism? (Rus Devrimi ve Leninizm mi Marksizm mi?) adlı çalışması Ekim Devrimi'ne adanmıştır.
Spartaküs Birliği ve Alman Devrimi
Spartaküs Birliği (Spartakusbund) Ağustos 1914'te Rosa Luxemburg, Karl Liebknecht, Clara Zetkin ve diğerlerinin de aralarında bulunduğu Almanya Sosyal Demokrat Partisi (SPD) üyeleri tarafından kurulan devrimci bir örgüttü. Bu grup, Alman hükümetinin I. Dünya Savaşı lehindeki resmi tutumunu protesto etmek için kuruldu. Örgütün adı, MÖ 73 ve 71 yıllarında Roma İmparatorluğu'na karşı bir köle isyanına önderlik eden Spartaküs'ten esinlenmiştir.
Spartaküs, sömürülenlerin sömürenlere karşı hiç bitmeyen mücadelesini sembolize ederek, sınıf savaşlarının insanlık tarihini şekillendiren başlıca güç olduğunu savunan Marksist tarihsel materyalizm teorisine itibar kazandırdı.
Spartaküs Grubu 1915'te kuruldu ancak 1917'de SPD'nin sol kanadının ayrılmasının ardından adını Almanya Bağımsız Sosyal Demokrat Partisi (USPD) olarak değiştirdi. Daha sonra Ocak 1919'da Almanya Komünist Partisi kurulduğunda, birlik özerk bir örgüt (KPD) olarak faaliyetlerini durdurdu.
Görece sakin bir dönemin ardından, Alman siyaseti Kasım 1918'de bir isyan dalgasıyla sarsıldı. Ayaklanma başlangıçta Kiel kentindeki denizciler tarafından başlatıldı, ancak kısa sürede tüm Almanya'daki çalışanlara yayıldı. Bakan Max von Baden, 1917 ayaklanmasından sonra Rusya'da olduğu gibi işçi sınıfının iktidarı ele geçirmemesi için iktidarı Sosyal Demokrat Parti (SPD) lideri Friedrich Ebert'e devretti.
Ayaklanma Rosa'nın hapisten çıkmasına yol açtı. Esaret zaten kırılgan olan sağlığını daha da zayıflatmıştı. Ancak, değişim beklentisi ona ilham verdi ve neredeyse her gün protestolara katılmaya başladı. Kasım ayındaki plansız protestolar eski düzeni yıkmaya yetmiş gibi görünse de yeni bir düzen kurmaya yetmedi.
İşçiler, SPD ve USPD liderleri tarafından kolayca kandırılmış, deneyimsizliklerini ve alternatifsizliklerini manipüle ederek kendilerine oy vermelerini sağlamışlardır. Daha sonra Adolf Hitler'in iktidara gelmesine yardımcı olacak hükümet destekli bir askeri güç olan Freikorps, isyanı acımasız bir güçle hızla bastırdı. Rosa Luxemburg 15 Ocak 1919'da bir kez daha hapse atıldı. Rote Fahne'nin 14 Ocak tarihli sayısında son sözleri şöyleydi:
'Berlin'de düzen hakim! Sizi aptal dalkavuklar! Sizin 'düzeniniz' kum üzerine kurulu. Yarın devrim yeniden ayağa kalkacak … ve … trompetlerle haykıracak: Vardım, varım, var olacağım!
Rosa Luxemburg'un Ölümü ve Mirası
Freikorps'un bir üyesi 15 Ocak 1919'da Rosa Luxemburg'u vurarak öldürdü. Luxemburg öldüğünde cesedi bir su yoluna atılmış ve birkaç ay sonra burada bulunmuştur. Rosa'nın yaşı henüz 47'ydi.
Rosa Luxemburg ardında direnişçi bir miras bıraktı. Militan proleter idealleri ve katıksız Marksizmi ona Vladimir Lenin'den övgü kazandırdı.
İnsanlık tarihinin gidişatını değiştirme çabalarında Lenin'in Rusya'daki Ekim devriminden daha "yumuşak" ve kendiliğinden bir sosyalist devrimi savundu. Rus İmparatorluğu altında yaşayan bir kadın, bir Yahudi ve bir Polonyalı olarak sistem tarafından üç kez boyunduruk altına alınmıştı. Bu nedenle, tüm vatandaşlara temel özgürlükleri garanti eden bir sistem olarak sosyal demokrasiye dair neredeyse doğuştan gelen ve sezgisel bir anlayışa sahipti. 1913 yılında şöyle yazmıştı: "Tarih kendi işini yapacaktır, siz de kendi işinizi yapın."
