Toplumlar, ilişkiler ve sosyal davranışlar hakkında bildiklerimizin çoğu, çeşitli sosyoloji teorileri sayesinde ortaya çıkmıştır. Sosyoloji öğrencileri genellikle bu farklı teorileri incelemek için çok zaman harcarlar. Bazı teoriler gözden düşmüş olsa da, büyük bölümü geniş çapta kabul gördü. Ancak hepsi toplum, ilişkiler ve sosyal davranış anlayışımıza büyük katkı sağladı. Bu teoriler hakkında daha fazla bilgi edinerek, sosyolojinin geçmişi, bugünü ve geleceği hakkında daha derin ve zengin bir anlayış kazanabilirsiniz.
Sembolik etkileşim Teorisi
Sembolik etkileşimcilik olarak da adlandırılan sembolik etkileşim perspektifi, sosyoloji teorisinin önemli bir çerçevesidir. Bu bakış açısı, insanların sosyal etkileşim sürecinde geliştirdikleri ve güvendiği sembolik anlamlara odaklanmaktadır.
Çatışma teorisi
Çatışma teorisi, toplumsal düzenin üretiminde baskı ve gücün rolünü vurgular. Bu bakış açısı, toplumu sosyal ve ekonomik kaynaklar için rekabet eden gruplara bölünmüş olarak gören Karl Marx'ın çalışmalarından türetilmiştir. Sosyal düzen, en büyük siyasi, ekonomik ve sosyal kaynaklara sahip olanların elindeki güç olmak üzere tahakkümle korunur.
İşlevselcilik
İşlevselcilik olarak da adlandırılan işlevselci perspektif, sosyolojideki en önemli teorik perspektiflerden biridir. Kökenleri, özellikle sosyal düzenin nasıl mümkün olduğu ve toplumun nispeten istikrarlı kalmasıyla ilgilenen Emile Durkheim'ın çalışmalarında yer alır.
Feminist teori
Feminist teori başlıca çağdaş sosyolojik teorilerden biridir. Toplumdaki kadınların ve erkeklerin durumunu ve elde edilen bilgileri kadınların daha iyi yaşamaları için kullanmak amacıyla analiz eder. Feminist teori en çok kadınlara söz vermek ve kadınların topluma katkıda bulunduğu çeşitli yolları vurgulamakla ilgileniyor.
Eleştirel teori
Eleştirel teori, toplumu, sosyal yapıları ve iktidar sistemlerini eleştirmeyi ve eşitlikçi toplumsal değişimi teşvik etmeyi amaçlayan bir tür teoridir.
Damgalama (etiketleme) teorisi
Etiketleme teorisi sapkın ve suçlu davranışları anlamada en önemli yaklaşımlardan biridir. Hiçbir eylemin kendiliğinden cezai olmadığı varsayımı ile başlar. Suçluluk tanımları, iktidardakiler tarafından yasaların oluşturulması ve bu yasaların polis, mahkemeler ve ıslah kurumları tarafından yorumlanması yoluyla belirlenir.
Sosyal öğrenme teorisi
Sosyal öğrenme teorisi, sosyalleşmeyi ve benliğin gelişimi üzerindeki etkisini açıklamaya çalışan bir teoridir. Bireysel öğrenme sürecine, benliğin oluşumuna ve toplumun bireyleri sosyalleştirmedeki etkisine bakar. Sosyal öğrenme teorisi sosyologlar tarafından sapmayı ve suçu açıklamak için yaygın olarak kullanılmaktadır.
Yapısal gerilme teorisi
Robert K. Merton sapma (deviance) üzerine işlevselci bakış açısının bir uzantısı olarak yapısal gerilme teorisini geliştirdi. Bu teori, kültürel hedefler ile insanların bu hedeflere ulaşmak için elindeki araçlar arasındaki boşluğun neden olduğu gerilimlere olan sapmanın kökenlerini izler.
Rasyonel seçim teorisi
Ekonomi, insan davranışında büyük rol oynar. Yani, insanlar genellikle para ve kar elde etme olasılığını, ne yapacağına karar vermeden önce herhangi bir eylemin olası maliyetlerini ve faydalarını hesaplarlar. Bu düşünme biçimine rasyonel seçim teorisi denir.
Oyun teorisi
Oyun teorisi, insanların birbirleriyle olan etkileşimlerini açıklamaya çalışan bir sosyal etkileşim teorisidir. Teorinin adından da anlaşılacağı gibi, oyun teorisi insan etkileşimini sadece bir oyun olarak görür.
Sosyobiyoloji
Sosyobiyoloji, evrim teorisinin sosyal davranışlara uygulanmasıdır. Bazı davranışların en azından kısmen kalıtsal olduğu ve doğal seçilimden etkilenebileceği öncülüne dayanır.
Sosyal değişim teorisi
Sosyal değişim teorisi, toplumu, ödül ve ceza tahminlerine dayanan bir dizi etkileşim olarak yorumlar. Bu görüşe göre etkileşimlerimiz, başkalarından aldığımız ödüller veya cezalar tarafından belirlenir ve tüm insan ilişkileri öznel maliyet-fayda analizi kullanılarak oluşturulur.
Kaos teorisi
Kaos teorisi matematikte bir çalışma alanıdır, ancak sosyoloji ve diğer sosyal bilimler de dahil olmak üzere çeşitli disiplinlerde uygulamaları vardır. Sosyal bilimlerde kaos teorisi, karmaşık olmayan doğrusal sosyal karmaşıklık sistemlerinin incelenmesidir. Bu düzensizlik değil, daha karmaşık düzen sistemleriyle ilgilidir.
Sosyal fenomenoloji
Sosyal fenomenoloji, sosyoloji alanında, insan farkındalığının sosyal eylem, sosyal durumlar ve sosyal dünyaların üretiminde ne gibi bir rol oynadığını ortaya koymayı amaçlayan bir yaklaşımdır. Özünde fenomenoloji, toplumun bir insan yapısı olduğu inancıdır.
Ayrılma kuramı
Pek çok muhalifi olan ayrılma kuramı, insanların yaşlandıkça ve yaşlı aşamaya girerken yavaş yavaş sosyal yaşamdan ayrıldığını düşündürmektedir.