Ukiyo-e sanat hareketi 17. yüzyılda başlamış ve 18. ve 19. yüzyıllarda Edo'da, günümüz Tokyo'sunda zirveye ulaşmıştır. Ukiyo-e, hızlı kültürel ve teknik ilerlemenin yaşandığı bir dönemde ortaya çıkmıştır ve daha sonraki başarısı da her ikisiyle ayrılmaz bir şekilde bağlantılı olmuştur. Bu, Japon kitle iletişim sanatının uluslararası ölçekte dağıtımı ve hedef kitleye hitap etmesi amacıyla üretilen ilk örneğidir. Ukiyo-e tarzı baskılar günümüzde de büyük beğeni toplamaktadır ve Japon sanatıyla ilişkilendirdiğimiz en ikonik imgelerin çoğu bu akımdan doğmuştur.
Ukiyo-e Hareketi
Yıllar süren iç çekişmelerin ardından Japonya'da Tokugawa Şogunluğu 17. yüzyılın başlarında Edo merkez olmak üzere kurulmuştur. 19. yüzyıldaki Meiji Restorasyonu'na kadar Tokugawa Şogunları Japonya'yı etkin bir şekilde yönetti. Edo'nun nüfusu ve yüzölçümü hızla büyüdü ve daha önce yoksul olan tüccarlar ilk kez orta sınıfa dahil oldu. O zamana kadar, Çin resminden esinlenen Kano ekolünün gösterişli büyük ölçekli yelpazeleri gibi sanat eserlerinin büyük çoğunluğu yalnızca ayrıcalıklı kesimlerin tüketimi için yapılıyordu.
Ukiyo adı, Edo'nun hızla gelişen eğlence bölgelerine atıfta bulunarak "yüzen dünya" anlamına gelmektedir. Erken dönem ukiyo-e'lerin çoğu boyalı veya tek renkli baskılar olsa da, tam renkli nishiki-e tahta baskılar, halka yönelik eserler için gerekli görsel etkiyi ve seri üretimi sağlayarak kısa sürede standart haline geldi. Tamamlanan bir baskı, işbirliğine dayalı bir emekti.
Görüntü başlangıçta sanatçı tarafından çizilir ve daha sonra birden fazla ahşap blok üzerinde çoğaltılırdı. Her farklı renk tonu bir yapı taşını temsil eder, bu nedenle kullanılan toplam blok sayısı, kullanılan toplam renk tonu sayısıyla orantılıdır. Baskı hazır olduğunda, yayıncı tarafından satılır ve ürünün reklamı yapılırdı. Bazı popüler seriler o kadar sık yeniden basılmıştır ki orijinal baskı blokları yıpranmış ve restore edilmeleri gerekmiştir. Kapsamlı mineral pigmentler ve güzel kapaklar veya kılıflar içeren zarif resimler bazı firmaların spesiyalitesi olmuştur.
Ukiyo-e üretiminin hem nicelik hem de nitelik açısından en yüksek noktasının 18. yüzyılın sonunda gerçekleştiği yaygın olarak kabul edilmektedir. Ukiyo-e baskı sanatı 1868 Meiji Restorasyonu'ndan sonra popülerliğini yitirmiştir. Ancak bu durum, Avrupa'da Japon baskılarına yönelik artan taleple ters yönde gelişti. Japonya'nın dünyanın geri kalanına açılmaya başladığı bir dönemde yaratılan ukiyo-e resimlerinin baskıları, dünyanın dört bir yanına ihraç edilen birçok ürün arasındaydı. Ayrıca 20. yüzyılda Batı çağdaş sanatının gelişimini de önemli ölçüde etkilemişlerdir.
Ukiyo-e Baskılarının Başlıca Temaları
Ukiyo-e'nin başlıca temaları, stilin ortaya çıktığı yüzen dünya etrafında toplanmıştır. Kabuki tiyatrosundan tanınmış sanatçıların portreleri (yakusha-e baskıları) ve baştan çıkarıcı fahişeler (bijin-ga veya göz kamaştırıcı baskılar) bunlar arasındaydı. Daha sonra, kılavuz görevi gören doğal manzaralar giderek yaygınlaştı. Ukiyo-e baskıları, günlük yaşamdan tarihi olaylara, kuş ve çiçek natürmortlarından sumo güreşçilerine, siyasi hicivlerden müstehcen erotizme kadar çok çeşitli konuları tasvir ediyor ve onları takdir eden farklı kitlelerin zevklerini yansıtıyordu.
Utamaro ve Güzellikleri
Kitagawa Utamaro'nun (yak. 1753-1806) birbirinden güzel tabloları tüm dünyada ün kazanmıştır. Utamaro yaşadığı dönemde iyi tanınan ve üretken bir sanatçı olsa da, çocukluğu ve ilk yılları hakkında çok az şey bilinmektedir. Çoğu kitap çizimi olan ilk eserleri, çeşitli atölyelerde çıraklık yaparken ortaya çıkmıştır. Edo'nun önde gelen matbaacılarından Tsutaya Juzaburo, Utamaro'nun samimi bir arkadaşıydı. Sanatçı 1781 yılında eserleri için resmi olarak Utamaro takma adını kullanmaya başladı. Utamaro ancak 1791'de bijin-ga'ya odaklanmaya başladı ve güzellik baskıları kariyerinin bu son evresinde gelişti.
Kadın tasvirleri çeşitlidir, bazen tek başlarına bazen de grup halinde, çoğunlukla Yoshiwara eğlence bölgesi kadınlarını konu alır. Onun fahişe portreleri, Japon sanatında Batı'daki portre kavramına en çok benzeyen ilk portreler arasındadır. Sanatçı, güzelliği yakalamak için stilize edilmiş, uzatılmış formlar ve gerçekçi ile geleneksel arasında bir yerde olan çizgiler kullanırdı. Arka planlar parıldayan mika rengiyle detaylandırılmış ve karmaşık saç modelleri en ince ayrıntısına kadar çizilmiştir. Utamaro'nun 1804 yılında siyasi içerikli bir çalışması nedeniyle sansür makamları tarafından tutuklanması onun için büyük bir sarsıntı oldu ve sonrasında sağlığı hızla kötüleşti.
Sharaku ve Aktörleri
Toshusai Sharaku'nun nerede ve ne zaman olduğu bir bilmecedir. Parlak bir ukiyo-e ustası olarak tanınmasının yanı sıra, adı kabuki oyuncuları olarak bilinen sanat formuyla da eşanlamlıdır. Gerçek adının Sharaku olması muhtemel değil, ancak kim olduğunu da bilmiyoruz. Onun bir Noh sanatçısı olduğu tahmin edilirken, diğerleri Sharaku'nun birlikte çalışan bir grup sanatçı olduğuna inanıyordu.
Sharaku, 1794 ve 1795 yılları arasındaki 10 aylık kısa bir zaman diliminde, tamamen gelişmiş bir tarz sergileyerek tüm baskılarını gerçekleştirmiştir. Çalışmaları, oyuncuların fiziksel özelliklerinin karikatürize edilmeye varan bir dikkatle ele alınması ve sıklıkla aşırı dramatik ve etkileyici bir gerilim anında yakalanmalarıyla karakterize edilir. İlk başlarda fazla gerçekçi olduğu için iyi satmadığı düşünülen Sharaku'nun eserleri 19. yüzyılda yeniden keşfedilmiş ve takdir görmüştür. Sharaku'nun Nakamura Nakazo II tablosu gibi resimleri, gerçekçilikleri ve basmakalıplıktan uzak oluşlarıyla dikkat çekicidir.
Birçok Yeteneği Olan Hokusai
Kuşkusuz, Japon sanatına çok aşina olmayan bizler için bile Edo'da doğan Katsushika Hokusai (1760-1849) ismi herkesin bildiği bir isimdir. Onu düşündüğümüzde aklımıza Fuji Dağı'ndan 36 farklı tabloda tasvir edilen manzaralardan biri olan Kanagawa açıklarındaki ünlü Büyük Dalga (Kanagawa Oki Nami Ura) gelir. Elbette özgünlüğü sadece bu ufuk açıcı eserle sınırlı değildir. Kendisinden önceki Utamaro ve esrarengiz Sharaku'nun aksine, başarılı ve uzun bir kariyere sahipti. Hokusai, bu yaratıcının kariyeri boyunca kullandığı en az otuz takma isimden yalnızca biridir. Takma ad kullanımı Japon sanatçılar arasında yaygındır ve her bir takma ad, çalışmalarında farklı bir dönemi temsil eder.
Hokusai kariyerine Katsukawa okulunda stajyer ahşap oymacısı olarak başladı ve burada fahişelerin ve Kabuki aktörlerinin resimlerini basmaya başladı. Batı resmine de ilgi duydu ve ondan ilham aldı. Hokusai yavaş ama emin adımlarla, ününü pekiştirecek olan manzara ve günlük yaşam resimlerine yöneldi. Otuz Altı Görüntü ve Fuji Dağı'nın Yüz Görünümü gibi en ünlü eserlerinden bazıları 1830'larda yaratıldı. Bu eserlere, önemli yerleri gezdirecek rehberler arayan yerli turistlerin sayısındaki artış nedeniyle çok fazla talep vardı. Hokusai aynı zamanda kâğıt üzerindeki çalışmalarında da yetenekli bir ressam olarak ün yapmış ve çok sayıda manga ya da çizim derlemesi yayınlamıştır.
Hiroshige ve Manzaraları
Hokusai'nin çağdaşı olan Utagawa Hiroshige (1797-1858) de zengin Edo şehrinin yerlisiydi ve samuray sınıfı bir ailenin çocuğuydu. Hiroshige'nin kendisi de uzun süre bir yangın bekçisiydi. Utagawa ukiyo-e okulunun yanı sıra Kano ve Shijo sanat okullarında da eğitim gördü. Döneminin pek çok ukiyo-e sanatçısı gibi Hiroshige de güzellerin ve aktörlerin portreleriyle başlamış ve Sekiz Omi Manzarası, Tokaido'nun Elli Üç İstasyonu, Kyoto'nun Ünlü Yerleri ve daha sonra Edo'nun Yüz Manzarası gibi bir dizi doğal manzara görünümüyle sanatını ilerletmiştir.
Hiroshige çok üretken bir sanatçıydı; adı 5.000'den fazla esere verilmiştir, ancak hiçbir zaman özellikle varlıklı olmamıştır. Bununla birlikte, eserleri manzara kategorisinin nishiki-e baskı tekniğine mükemmel bir şekilde uygun bir forma nasıl olgunlaştığını göstermektedir. Daha önce parşömenler ya da levhalar üzerinde anıtsallık için tasarlanmış konular, daha kompakt bir yatay ya da dikey formatta ifade bulmuş, bir sette yüz kadar baskıda konu çeşitli biçimlerde sergilenmiştir. Hiroshige renk ve perspektifi son derece zekice kullanmıştır. Batılı ressamlar, özellikle de Fransız Empresyonistler, onun çalışmalarından derinden etkilenmişlerdir.
Kuniyoshi, Savaşçıları ve Daha Fazlası
Utagawa Kuniyoshi (1797-1861), Hiroshige'nin de çırağı olduğu Utagawa okulunun bir diğer sanatçısıydı. Kuniyoshi çocukken, ailesi ipek boyama endüstrisinde çalıştığı için farklı tonlar ve desenlerle tanışmış olabilir. Kuniyoshi, bağımsız bir uygulayıcı olarak kendini kanıtladıktan sonra bir dizi aktör portresi ve kitap illüstrasyonu üretti; ancak, kariyerinin yükselişi 1820'lerin sonlarına, popüler Çin romanı Water Margin'in bir uyarlaması olan Popüler Suikoden'in Yüz Sekiz Kahramanı'nın yayınlanmasıyla yükseldi. Grotesk yaratıklar ve hayaletlerle dolu fantastik bir arka plana karşı sıklıkla sahnelediği savaşçı imgelerine odaklanmaya devam etti.
Ancak Kuniyoshi'nin uzmanlığı sadece bu alanla sınırlı değildi. Gezi manzaralarının yanı sıra, bitki örtüsü ve hayvanlarla ilgili eserleri de en sevilenler arasındadır. Bu eserler onun geleneksel Çin ve Japon resim yöntemlerinin yanı sıra Batılı çizim perspektifi ve tonlarını da denediğini göstermektedir. Kendisi de kedilere karşı hassas bir tutuma sahip olan Kuniyoshi, baskılarında onları sıkça resmetmiştir. Edo döneminin sonlarında sıkılaşan kısıtlamaları aşmak için bu kedilerden bazıları hicivli senaryolarda insan gibi davranır.
Ukiyo-e Hakkında Sık Sorulanlar
Ukiyo-e sanatı ve bazı temel özellikleri nelerdir?
Ukiyo-e sanatı, Edo döneminde (1603-1868) popüler hale gelen bir Japon tahta baskı türüdür. Manzaralar, tarihi sahneler ve günlük yaşam tasvirleri de dahil olmak üzere çok çeşitli konuları içeren cesur, grafik kompozisyonlarla karakterize edilir. Ukiyo-e baskıları tipik olarak tasarımın ahşap bir bloğa oyulmasını, bloğa mürekkep uygulanmasını ve bloğun kağıda basılmasını içeren çok adımlı bir süreç kullanılarak oluşturulur.
Ukiyo-e sanatıyla ilişkili önemli sanatçılar kimlerdi ve en ünlü eserleri hangileriydi?
En ünlü Ukiyo-e sanatçılarından bazıları Katsushika Hokusai, Utagawa Hiroshige ve Kitagawa Utamaro'dur. Hokusai belki de en çok ikonik baskı serisi "Fuji Dağı'nın Otuz Altı Görüntüsü" ile tanınırken, Hiroshige "Edo'nun Yüz Ünlü Görüntüsü" serisiyle bilinir. Bu arada Utamaro, genellikle genelev bölgesi bağlamında yaptığı güzel kadın tasvirleriyle tanınır
Ukiyo-e sanatının ortaya çıktığı sosyal ve kültürel bağlam neydi?
Ukiyo-e sanatı, Japonya'da göreceli bir barış ve istikrar dönemi olan Edo döneminde ortaya çıkmıştır. Günlük yaşam sahnelerinden ünlü aktörlerin ve fahişelerin tasvirlerine kadar her kesimden insanın erişebileceği geniş bir konu yelpazesini resmederek bu dönemde popüler kültürü yansıtmış ve şekillendirmiştir. Ukiyo-e baskılarının uygun fiyatlı ve yaygın olarak ulaşılabilir olması, onları popüler bir eğlence biçimi ve insanların popüler kültürle ilişki kurmasının bir yolu haline getirmiştir.
Ukiyo-e sanatıyla ilişkili teknik yenilikler ve gelişmeler nelerdi ve sanatın popülerliğine nasıl katkıda bulundu?
Ukiyo-e sanatçıları, akımın popülerliğine ve etkisine katkıda bulunan bir dizi teknik yenilik ve ayrıntı geliştirmiştir. Bunlar arasında karmaşık kompozisyonlar oluşturmak için çoklu blokların kullanılması gibi yeni baskı tekniklerinin yanı sıra daha canlı ve nüanslı tasvirlere olanak tanıyan renkli baskıdaki gelişmeler de yer alıyordu. Ukiyo-e sanatının 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Batı sanatı üzerinde de derin bir etkisi olmuş, Vincent van Gogh ve Claude Monet gibi birçok sanatçı bu sanatın cesur grafik stilinden ilham almıştır.
Ukiyo-e sanatının mirası nedir ve çağdaş sanatı ve popüler kültürü nasıl etkilemiştir?
Ukiyo-e sanatının mirası geniş kapsamlı ve çeşitlidir; çağdaş sanattan popüler kültüre kadar her alanda etkisi görülebilir. Cesur grafik stili, canlı renkleri ve çeşitli konuları günümüzde de sanatçılara ve tasarımcılara ilham vermeye devam etmektedir. Ukiyo-e sanatı, Japonya'nın en ikonik kültürel ihracatlarından ikisi olan manga ve animenin gelişimi üzerinde de önemli bir etkiye sahip olmuştur.
