Uzay aracı mezarlığı nedir ve nerededir? Bugün Dünya'nın yörüngesinde farklı yükseklikte ve eğimde dönmekte olan 6500'den fazla uydu var. Dahası bunların sadece yarısı aktif ve yarısı ölü durumda. Bu kadar fazla sayıda pasif uyduyu ve onların da etrafında dönen orta büyüklükte on binlerce cismi düşündüğünüzde başa çıkmanız gereken büyük bir uzay çöpü sorununuz var demektir. Mezarlık yörüngesi ile uzay aracı mezarlığı burada devreye giriyor.
Önce Mezarlık Yörüngesi
Yapay uydulara dair az bilinen şey her insan yapımı makine gibi belirli kullanım ömürleri olmasıdır. Bu uydular sonsuza dek çalışacak şekilde tasarlanmıyor ve bu süre birkaç yıldan 15 yıla kadar değişebilir. Ortalama ömürleri görevin gereksinimine, yakıt mevcudiyetine, bütçe vb. faktörlere bağlı. Örneğin, şimdiye kadar yapılmış en büyük ve en pahalı uydu olan Uluslararası Uzay İstasyonu 1998'de fırlatıldı ve 23 yıldan fazla süredir uzayda.
Dünya'yı çevreleyen ve hepsi yerden farklı yükseklikte olan binlerce uydu var. Yer sabit uydular (sabit bir konuma odaklı olan) gibileri en yüksekte olanlardır ve yaklaşık 36.000 km gibi bir irtifada bulunurlar. Kullanım ömrü dolduğunda hafif bir şekilde dürtülür ve orijinal yörüngenin yaklaşık 300 kilometre yukarısına atılarak çalışan uyduların yolundan alınır. Buraya mezarlık yörüngesi deniliyor. Birkaç yüzyıl boyunca bu yörüngede dönmeye devam ediyorlar. Uzay aracı mezarlığı ise bundan daha farklıdır.
Alçaktaki Bir Uydudan Kurtulmak
Ancak Dünya'ya yakın yörüngede dönen bir uydu öldüğünde veya çalışmaz hale geldiğinde onu öylece yukarı çıkaramazsınız. Uyduyu, yer sabit uyduların olduğu mezarlık yörüngesine taşımak ise muazzam miktarda yakıt gerektirir.
Yere yakın yörüngede dönen ölü uydulardan kurtulmanın iki yolu bulunuyor. Eğer söz konusu uydu çok büyük değilse yavaşlatılır ve böylece yörüngesinden çıkar. Ardından doğal olarak Dünya'ya yaklaşmaya başlar. Bu sürede atmosferin kavurucu sıcağı uyduyu yakarak küle çevirir. Bir uydunun bu şekilde yanması 20 yıldan fazla sürüyor.
Kolay bir karar değildir ve çok fazla araştırma ve analiz gerektirir çünkü uydunun atmosferde tamamen yanmama ihtimali varsa büyük güvenlik riski oluşturur. Bu ihtimal 10.000'de 1'den azsa uydunun yakılmasına karar verilir. Bununla birlikte 10.000'de 1'den fazlaysa ki büyük uydularda öyle, o zaman bu ölü uydu dünyadaki bir mezarlığa indiriliyor: Yani uzay aracı mezarlığına.
Uzay Aracı Mezarlığı ve Konumu
Uzay aracı mezarlığı operasyonel ömürlerini dolduran uyduların indirildiği Dünya üzerindeki bir alan. Uydu mezarlığı olarak da bilinir. 150'den fazla ölü uzay aracı burada yatıyor. Tıpkı 6 Rus Salyut uzay istasyonu, Mir uzay istasyonu, ESA'nın 5 Otomatik Transfer Aracı, Japonya'nın 4 HTV kargo gemisi ve 145 otonom Rus tedarik gemisi gibi.
Peki bu uzay aracı mezarlığı nerede? Konumu güney Pasifik Okyanusu'nda Yeni Zelanda'nın güneybatısındadır. Burada okyanus tabanını dolduran onlarca uydu ve uzay aracı var. Dünya'ya dönerken meteor gibi yanarak tehlike saçan uzay araçları için elverişli bir alandır. En yakın kıyıların çok, çok uzağında (binlerce kilometre) olması güven sağlıyor.
Tabii Pasifik Okyanusu'nun bu bölümündeki gemi trafiği de nispeten sakindir. Bu nedenle düşen bu uyduların can veya mal kaybı olasılığı azdır. Yalnızca Dünya'ya yakın uçan uydular bu mezarlığa indiriliyor. Dünya atmosferinin koruyucu örtüsünü son derecede yüksek hızlarda yararken ağır yapısal hasarlar aldıklarından tek parça olarak düşmezler. Kısmen yanmış bol miktarda parçanın havadan yaklaştığını görürsünüz.