Bugün video oyunları 100 milyar dolarlık devasa bir endüstri ve çoğu ülkede evlerin yaklaşık üçte ikisinde düzenli olarak video oyunları oynanıyor. Şaşırtıcı değil zira video oyunları onlarca yıldır var ve oyun salonu sistemlerinden ev konsoluna, kişisel bilgisayardan el konsoluna ve mobil cihaza kadar çeşitli platformları kapsıyor. Ayrıca bilgisayar teknolojisindeki gelişimin ön saflarında yer alıyorlar.
İlk Dijital Oyun
İlk elektronik dijital oyun 1942'de Raymond Redheffer tarafından geliştirildi. Redheffer dijital komutlar alan bir makine hazırladı ve bu makinede antik Çin oyunu Nim oynandı. Oyuncuların son kibrit çöpünü çekmekten kaçındığı oyunu on binlerce insan oynadı ve bilgisayar çoğu zaman galip gelen taraf oldu. Bundan sonra 1947'de bir nişan alma oyunu (Thomas T. Goldsmith Jr.) ve 1950'da satranç oynayan bir bilgisayar (Claude Shannon) yapıldı. Ardından 1952'de ilk video oyunu ortaya çıkacaktı.
İlk Video Oyununun Ortaya Çıkışı
Video oyunları ilk kez bilim adamları tarafından araştırma laboratuvarlarında geliştirildi. İngiliz profesör A. S. Douglas 1952'de Cambridge Üniversitesi'ndeki doktora tezi sırasında tic-tac-toe (üç taş oyunu) olarak bilinen OXO oyununu kodladı. OXO tarihteki ilk video oyunu oldu. Ardından 1958'de William Higinbotham, New York'taki laboratuvarında bulunan büyük analog bilgisayarda Tennis for Two video oyununu geliştirdi ve bunu osiloskop ekranına bağlayarak yıllık ziyaretçi gününde kullanıma sundu. Bu da bilinen ikinci video oyunu oldu.
Bu iki video oyunu arasındaki dönemde 1954'te ilk blackjack programı, 1955'te ABD ordusu tarafından ilk askeri savaş programı (Hutspiel), 1956'da bir dama programı (bir dama ustasını yenmiştir), 1957'de ilk tam bilgisayar satranç programı ve 1960'da beyzbol programı geliştirildi. Ancak elbette önceli ve muadilleri gibi ekrandan oynanan gerçek birer video oyunları değildi.
1962'de Massachusetts Institute of Technology'den Steve Russell çoğunlukla üniversitelerde bulunan son teknoloji bir bilgisayar olan PDP-1 (Programmed Data Processor-1) için bilgisayar tabanlı bir uzay savaş video oyunu Spacewar!'ı hazırladı. İlk bilgisayar tabanlı video oyunuydu ve de birden fazla bilgisayarda oynanması yönüyle yine bir ilkti.
1963'te ABD Savunma Bakanlığı bilgisayar savaş oyunu olan STAGE'i tamamladı. John Kemeny 1964'te BASIC programlama dilini hazırladı ve herkesin video oyunu yazmasını sağladı. Ertesi yıl BASIC'teki ilk bilgisayar oyununu kodladı. 1965'te Dartmouth öğrencileri ilk bilgisayar futbol oyununu yazdılar. 1966'da New York'ta otobüs durağında iş arkadaşını bekleyen Ralph Baer televizyondan video oyunu oynama fikrini kağıda geçirdi.
İlk Oyun Konsolu
1967'de Ralph Baer liderliğindeki Sanders Associates'ten geliştiriciler televizyonda oynatılabilen çok oyunculu, çok programlı bir prototip video oyun sistemini icat etti. Adı "Brown Box" oldu. Bazen video oyununun babası olarak anılan Baer cihazını 1972'de Magnavox'a lisansladı ve Odyssey adıyla ilk video oyun ev konsolu olarak tüketicilere sunuldu. Tenis ve başka oyunlar oynanabiliyordu.
Bilgisayar ve Atari Oyunları
Minnesota Üniversitesi öğrencileri Don Rawitsch, Bill Heinemann ve Paul Dillenberger 1970'de, Amerikan tarihindeki batıya yolculuk hikayesini konu alan Oregon Trail video oyununu hazırladı. Önce teletype makinesinde oynanan oyun daha sonra bilgisayara taşındı ve ulusal ölçekte ün kazandı.
Tüm dünyayı kasıp kavuracak arcade makinesinin icadı 1971'de Nolan Bushnell ve Ted Dabney ikilisinden gelmiştir. İkili dünyanın ilk bozuk parayla çalışan oyunu Computer Space'i yaptı. Daha sonra 1972'de Atari'yi kuran Nolan Bushnell, Al Alcorn ile birleşerek yine arcade makinesinde oynanan bir tenis oyunu olan Pong'u çıkardı. Ancak ikili oyunlarını tanıtırken makine arızalanmış ve asla çalışmamıştı. Sebebi basitti: Oyun o kadar çok oynanmıştı ki içi bozuk paradan sıkışmıştı.
İlk ticari ev oyun konsolu Odyssey 1972'de çıktıktan sonraki birkaç yılda hızla gözden düştü ancak Odyssey'nin 28 oyunundan biri Atari'nin 1972'de piyasaya sürdüğü Pong'a yani ilk arcade video oyununa esin kaynağı oldu. Atari 1975'te Pong'un bir yenisini hazırladı ve yine ilki kadar başarılıydı.
Magnavox, Sanders Associates ile birlikte Atari'ye Pong'a dair telif hakkı ihlali nedeniyle dava açtı. Atari davayı kaybetti ve Odyssey'nin lisans sahibi oldu. Sonraki 20 yıl içinde Magnavox, Odyssey ve onun video oyunu patentleri için açtığı telif hakkı davalarından 100 milyon dolardan fazla kazandı.
Ünlü Doom video oyunundan iki on asır önce Maze Wars 1974'te ilk birinci şahıs nişancı oyunu olarak ortaya çıktı. Grafikler vektöreldi ancak üç boyutluydu ve karakterler son derece detaylı çizilmişti. Oyuncular geniş bir labirent boyunca yol alarak oyunu tamamlıyordu. Aynı yıl ilk rol yapma oyunu olan Dungeons & Dragons çıktı.
Atari 1977'de yeni bir oyun konsolu olan Atari 2600'ü (Video Computer System olarak da bilinir) piyasaya sürdü. İçinde renkli oyunlar oynayan, joystickler'i olan ve değiştirilebilir oyun kartuşları içeren ikinci nesil ev oyun konsoluydu.
Space Invaders arcade Atari oyununun 1978'de piyasaya sürülmesinin ardından Japonya'da 100-yen bozuk para açığı yaşandı. İlk üçüncü taraf oyun geliştiricisi (konsol veya atari kabini yapmadan yazılım geliştiren) Activision 1979'da kuruldu. Toru Iwatani ve ekibi 1980'de son derece popüler Pac-Man oyununu çıkardı. Nintendo 1981'de dünyayı Mario karakteriyle tanıştıran Donkey Kong'u yarattı. Microsoft 1982'de IBM PC'ler için ilk Flight Simulator oyununu piyasaya sürdü. 1982'de Disney, Tron oyununu çıkardı ve içine filmden birçok yarışmayı ekledi. 1983'te M.U.L.E oyunu ile çok oyunculu yapımlarda önemli bir atılım yapıldı. Rus matematikçi Alexey Pajitnov 1984'te Tetris oyununu yayımladı. Nintendo 5 yıl sonra onu tüm Game Boy'larda sunmaya başladı.
1983 Video Oyunu Krizi
Kuzey Amerika video oyun endüstrisi aşırı doygun oyun konsolu pazarı, bilgisayar oyunlarından gelen rekabet ve aşırı abartılmış düşük kaliteli oyunlardaki artış gibi birçok faktör nedeniyle 1983'te büyük bir "çöküş" yaşadı. Aynı isimli ünlü filmi temel alan ve yapılmış en kötü oyun olarak kabul edilen 1982 E.T oyunu çöküşü başlatan etkenlerin başında geldi.
Birkaç yıl süren kriz süresince birçok ev bilgisayarı ve video oyun konsolu şirketi iflas etti ve 1985 yılında Japonya'nın Famicom adlı Nintendo Entertainment System (NES) oyun konsolu Amerika Birleşik Devletleri'ne gelinceye kadar oyun endüstrisi krizin içinde kaldı. NES, önceki konsollara göre yeni 8 bit grafikler, renkler, ses ve oynanış sunuyordu. 1889'da oyun kartuşu üreticisi olarak kurulan Japon şirketi Nintendo, Super Mario Bros., The Legend of Zelda ve Metroid gibi bugün hala önemini koruyan çeşitli video oyunu serileri ile adından söz ettirdi.
Nintendo buna ek olarak sistemi için geliştirilen üçüncü taraf oyunlar üzerinde çeşitli denetimler uyguladı ve aceleye getirilmiş, düşük kaliteli yazılımların azalmasını sağladı. Üçüncü taraf geliştiricilerden Capcom şirketi Mega Man'i, Konami şirketi Castlevania'yı, Square şirketi Final Fantasy'yi ve Enix şirketi Dragon Quest'i geliştirerek yapımlarını günümüze kadar taşıdılar (Square ve Enix 2003 yılında Square Enix adıyla birleşti).
Nintendo 1989'da elde taşınan oyun konsolu fikrini popüler hale getiren bir akım başlattı. Bunu 8 bitlik Game Boy video oyun cihazı ve sık sık yanında verilen Tetris oyunu ile yaptı. Sonraki 25 yıl boyunca Nintendo, 1998'de Game Boy color, 2004'te Nintendo DS ve 2011'de Nintendo 3DS gibi birçok Game Boy halefini piyasaya sürdü.
Birinci Konsol Savaşı
Kuzey Amerika'da NES'le yeterince rekabet edemeyen Sega 1989'da 16-bit Genesis konsolunu 1986 Sega Master System'ın halefi olarak piyasaya sürdü. NES'e karşı taşıdığı teknolojik üstünlük, akıllı pazarlama ve Sonic the Hedgehog oyununun 1991 sürümüyle Genesis, eskiyen rakibine kıyasla önemli bir üstünlük elde etti. 1991'de 16 bitlik Super NES konsolunu Kuzey Amerika'da piyasaya süren Nintendo ilk gerçek "konsol savaşı"nı başlatacaktı.
Mortal Kombat ve Street Fighter II gibi yeni seriler dahil olmak üzere 1990'ların başından ortalarına kadar her iki konsolda çok sayıda popüler oyun piyasaya sürüldü (Dövüş oyunu Mortal Kombat'ın Genesis sürümünde kan tasviri öndeydi).
Şiddet içeren Mortal Kombat oyununa (ve şiddet içeren video oyunlarıyla ilgili kongre oturumlarına) yanıt olarak Sega 1993 yılında Videogame Rating Council'ı kurdu ve kendi konsolu için satılan her oyunun üzerinde açıklayıcı etiketler kullanmaya başladı. Konsey daha sonra video oyunlarını içeriklerine göre derecelendirmeyi sağlayan Entertainment Software Rating Board'u kurdu ki günümüzde de kullanmaya devam ediliyor.
1990'ların ortalarında video oyunları sinemaya yükseldi. 1993 yılında Super Mario Bros. canlı aksiyon filmi gösterime girdi ve 2 yıl içinde onu dövüş oyunları olan Street Fighter ve Mortal Kombat filmleri izledi. O zamandan beri video oyunlarına dayalı çok sayıda film yayınlandı ancak çok azı başarılı oldu. Çok daha geniş bir oyun kütüphanesi, daha düşük fiyat noktası ve başarılı pazarlama ile Genesis bu süreçte Kuzey Amerika'daki SNES'in önüne geçti. Ancak Sega Japonya'da aynı başarıyı yakalayamadı.
3D Oyunların Yükselişi
Bilgisayar teknolojisinde yaşanan bir sıçrama ile üç boyutlu oyun çağı başladı ve beşinci nesil video oyunlarına geçildi. Sega 1995'te kartuş yerine CD'den oynayan ilk 32 bitlik konsol olan Saturn'ü Kuzey Amerika'da beklenen tarihten beş ay önce piyasaya sürdü. Bu hamle 1946'da kurulmuş Sony'yi harekete geçirdi ve şirket video oyunları dünyasına ilk atılımını Playstation ile yaptı. O yıl piyasaya çıkardığı konsol Satürn'den 100 $ daha ucuzdu. Nintendo ertesi yıl kartuş tabanlı 64 bit destekli Nintendo 64'ü piyasaya sürdü.
Sega ve Nintendo, Virtua Fighter on the Saturn, Super Mario 64 ve Nintendo 64 gibi yüksek puan alan 3D oyunlar hazırlamış olsa bile Sony'nin güçlü fiyatlandırması ve çok sayıda özel oyunu ile rekabet edemediler. Basitçe söylemek gerekirse: Sony, video oyunu pazarının hakimi oldu ve sonraki yıllarda da bu hakimiyetini koruyacaktı. Öyle ki 2000 yılında piyasaya sürülen ve orijinal Playstation oyunlarını çalıştırabilen Playstation 2 tüm zamanların en çok satan oyun konsolu olmuştur. DVD destekli ilk konsol olan Playstation 2, Sega Dreamcast (1999'da piyasaya sürüldü), Nintendo Gamecube (2001) ve Microsoft Xbox'a (2001) karşı yarıştı.
Birçok kişi tarafından zamanının ilerisinde kabul edilen ve çevrimiçi oyun oynama desteği gibi şaşırtıcı yenilikler sunan Dreamcast en büyük konsollardan biri olarak anılsa da ticari anlamda bir fiyasko oldu ve Sega'nın konsol sektöründen çekilmesiyle sonuçlandı. Sega, sistemin fişini 2001 yılında çekti ve bundan sonra üçüncü taraf bir yazılım şirketi oldu.
Modern Oyun Çağı
2005 ve 2006'da Microsoft'tan Xbox 360, Sony'den Playstation 3 ve Nintendo'dan Wii konsolları geldi modern ve güçlü oyun çağının kapıları aralandı. O zamanlar Blu-ray oynatan tek sistem olan Playstation 3 kendi başına başarılıydı ancak Sony ilk kez rakiplerden sıkı bir rekabetle karşılaşmıştı.
Playstation 3'e benzer grafik yeteneklerine sahip olan Xbox 360, çevrimiçi oyun sayısıyla övgü topladı ve 2007'de diğer platformlardan çok daha fazla Game Critics ödülü aldı. Xbox 360 bir hareket yakalama sistemi olan ve video oyunlarını oynamanın farklı bir yolunu sunan Microsoft Kinect'i de içeriyordu (Kinect her ne kadar yeterli başarıyı yakalamasa da).
Teknolojik olarak diğer iki sistemden daha zayıf olmasına rağmen Wii konsolu da satışlarda dikkati çekti. Harekete duyarlı uzaktan kumandası oyun oynamayı her zamankinden daha aktif hale getirerek her yaştan çok daha geniş bir kitleyi kendine çekti.
On yılın sonuna doğru video oyunları Facebook gibi sosyal medya platformlarına ve iPhone gibi mobil cihazlara yayıldı ve daha genel bir oyuncu kitlesine ulaştı. Angry Birds mobil oyununun (ve daha sonra Angry Birds animasyon filminin) arkasındaki şirket olan Rovio'nun sadece 2012'de 200 milyon dolar kazandığı bildirildi.
2011 yılında, Skylanders: Spyro's Adventure video oyunlarını ilk kez fiziksel dünya ile birleştirdi. Oyuncak figürler (ayrı satılır) üzerinde NFC etiketi ile geliyordu. Oyuncular bunları plastik bir parçanın üzerine yerleştiriyor ve karakter oyunun içinde beliriyordu. Sonraki yıllarda birkaç devam oyunu geldi ve Disney karakterlerinin yer aldığı Disney Infinity gibi diğer benzer oyuncak-video oyunu denemeleri yapıldı.
8. nesil video oyunları 2012'de Nintendo'nun Wii U'yu piyasaya sürmesiyle başladı, ardından 2013'te Playstation 4 ve Xbox One geldi. TV olmadan oyun oynamaya izin veren ve de Wii oyunlarını dokunmatik ekranda oynamayı sağlayan kontrolcüye rağmen Wii U ticari bir başarısızlıktı ve 2017'de kullanımdan kaldırıldı. Rakipleri ise yine başarı yakaladı.
Sony 2016'da 4K video desteğine sahip ilk konsol olan Playstation 4 Pro konsolunu piyasaya sürdü. Önceki cihazın daha güçlü bir sürümüydü. 2017'nin başlarında Nintendo hem televizyon tabanlı hem de elde oyun oynamaya izin veren tek sistem olan Wii U'nun halefi olarak Nintendo Switch'i piyasaya sürdü. Microsoft ise 4K destekli konsolu Xbox One X'i 2017'nin sonlarında piyasaya çıkardı.
Donanım güçleri şüphe uyandırsa da Sony ve Microsoft, 2020 sonunda çıkardıkları ve 9. nesil video oyunları dönemini başlatan PlayStation 5 ve Xbox X ile artık gözlerini oyuncuların video oyunlarını deneyimleme şeklini baştan aşağı değiştirme potansiyeline sahip sanal gerçeklik oyunlarına dikmiş durumda.