Dünya'nın dönüşünün bin yıl boyunca ne kadar değiştiği net değildi, ancak geçmiş güneş tutulmalarının gözlemleri yeni kanıtlar sağlamıştır. Bu veriler, Dünya'nın dönüşünün yaklaşık 1.600 yıl önce tahmin edilenden biraz daha hızlı olduğunu, ancak son 1.400 yıl için modellerin ön gördüğünden daha yavaş olduğuna işaret ediyor. Bizans İmparatorluğu vatandaşlarının tam bir güneş tutulmasını görebildikleri yerler ve süreler bunun kanıtıdır.
Günlük yaşamımız ve saatin tik takları Dünya'nın dönüşüne göre ayarlanmıştır. Dolayısıyla, prensipte bir gün 86.400 saniye uzunluğundadır ve bu da Dünya'nın bir dönüşünü tamamlaması için gereken süredir. Ancak gerçekte Dünya'nın dönüşü gelgit kuvvetleri, buzulların erimesi ve yerçekimi alanındaki diğer değişimler nedeniyle yıl boyunca dalgalanır. Bu farklılıkları hesaba katmak için çeşitli yıllarda küresel standart zamana artık saniyeler eklenir veya çıkarılır.
Örneğin 2020'de bilim insanları Dünya'nın dönüş hızının arttığına dair kanıtlar buldu; ölçümleri günlerin tahmin edilenden 1,46 milisaniyeye kadar daha kısa olduğunu göstermiştir. Oran 2021'de tekrar azaldı, ancak hala hesaplananların üzerinde.
Dünya'nın Dönüş Tarihindeki Güneş Tutulmaları
Peki, yüzlerce yıl önce bu manzara nasıl görünüyordu? Teleskoplar ve lazer ölçüm aletleri, Dünya'nın dönüşünü doğru bir şekilde takip etmemizi sağlayan yeni icatlardır. Sonuç olarak, bilim insanları eski zamanlarda Dünya'nın dönüşünü belirlemek için dolaylı ipuçlarına güvenmek durumundaydı. Listenin başında güneş tutulmaları var. Tam güneş tutulması sadece birkaç dakika sürer ve Dünya yüzeyinin çok küçük bir alanından ("bütünlüğün yolu – path of totality" olarak bilinir) görülebilir.
Dünya'nın dönüşünü daha da belirginleştirmek için bilim insanları önceki tutulmaların zamanları ve yerleri hakkındaki bilgileri kullanabilirler. Bunun nedeni, Dünya'nın tahmin edildiği gibi döndüğü göz önüne alındığında, modellerin önceki herhangi bir güneş tutulmasının belirli yerini ve zamanını saptamak için kullanılabilmesidir. Ancak tutarsızlıklar varsa, bu Dünya'nın dönüşünün kayıtlı tarihin gösterdiğinden daha hızlı ya da daha yavaş olduğu anlamına gelir.
Cevaplar İçin Bizans Arşivleri Taranıyor
Nagoya Üniversitesi'nden Hisashi Hayakawa başkanlığındaki Japon gökbilimcilerden oluşan bir ekip, Dünya'nın o dönemdeki dönüşünü daha iyi anlamak için, daha önce böyle bir bilginin mevcut olmadığı 4. ve 7. yüzyıllar arasında meydana gelen beş güneş tutulmasının kayıtlarını inceledi.
Bunu yapabilmek için grup, tüm Doğu Akdeniz'i çevreleyen geniş Bizans İmparatorluğu (Doğu Roma İmparatorluğu)'ndan yazmaları topladı ve değerlendirdi. Araştırmacılar bu bölgede görülmüş olması gereken 346, 418, 484, 601 ve 693 tutulmalarından bahsedilip bahsedilmediğini kontrol ettiler.
Yöntemlerini de açıklayan araştırmacılar, tarihi kaynaklar üzerinde testler yaparak hangilerinin en güvenilir olduğunu belirlediler. Tutulma sırasında görülen yıldızların açıklamaları kullanılarak tam tutulma yolu doğrulandı ve eski kaynaklardan alınan gözlemsel veriler mevcut modellerle eşleştirildi.
Veri ve Model Arasındaki Farklar
Araştırmacılar, Dünya'nın o dönemdeki dönüş periyodunu belirlemek için beş güneş tutulması hakkında yeterli bilgiyi bir araya getirebildiler. Dolayısıyla yeni Delta-T verileri büyük bir açığı kapatmış ve 5. yüzyıla ait değerlerin daha yüksek, 6. ve 7. yüzyıllara ait değerlerin ise daha düşük olarak değiştirilmesini sağlamıştır.
5'inci yüzyıla ait antik bir belge, 19 Temmuz 418'de Konstantinopolis'te gökyüzünün gün ortasında yıldızları görebilecek kadar açık olduğunu kanıtlıyor. Ekibe göre, bu tutulmanın orada gerçekleşmesi için şehrin doğrudan tam tutulma çizgisinde olması gerekiyor.
Bu yeni veriler, Dünya'nın dönüşünün zaman içinde nasıl değiştiğine dair anlayışımızı geliştiriyor. Dünya'nın mantosundaki konveksiyon akımlarını, küresel buz miktarlarını ve deniz seviyesinin uzun vadeli evrimini jeofiziksel bağlamlar olarak ortaya koyuyorlar. Çünkü Dünya'nın dönüşü tüm bunlardan etkileniyor olabilir.
