Doğum kontrolü ile ilgili önlemlerin nereden geldiğini anlatalım. Güvenilir ve etkili gebelik önleyici tekniklerin ortaya çıkması yıllar süren çabaların ürünüdür. Gebeliğin kontrol edilmesiyle, insan davranışları ve inançları akıl almaz ölçüde değişime uğramıştır. Doğum kontrolü, tıptaki birçok konu gibi, en temel değer yargılarımızla ilgili konuları da içinde barındırdığından tartışmalı bir konudur. Bununla birlikte gebeliği kontrol altına almak istememiz çok eskilere dayanır. Yıllar boyunca erkekler de bazı acılar çekse de, doğum kontrolü adına hayatını riske atan hep kadınlardır.
İlk Doğum Kontrolü
Antik Mısır'daki Kahin papirüsleri (MÖ 1850), bazı bitki ve timsah dışkılarının toz haline getirilerek rahim fitili olarak kullanıldığından bahsetmektedir. Etkili olmasının yanında tahrişe ve enfeksiyona neden olduğu bilinmesine rağmen, kurutulmuş dışkıdan yapılan rahim fitilleri birçok bölgede kullanılıyordu. Bundan daha daha az tehlikeli ve acısız olan yılan derisi kondomu, bu bağlamda hissizlik ile acı arasındaki uçurumda gidip gelen erkeklerin durumunun en güzel örneğidir.
İlk Sperm Öldürücüler
Milyonlarca spermin arasından sıyrılıp yumurtayı ilk delen olma yolunda verilen gözü kara mücadele o kadar zor bir serüvendir ki bu süreci herhangi bir yerinde durdurmak bile doğum kontrolü için bir önlem olabilir. Bu nedenle vajina içine gönderilen fitil gibi yabancı maddeler çok farklı yöntemlerle bu ersuyunun yolunu kesebilirler. Yabancı bir maddenin varlığı, sperm ve yumurtanın kadere kalmış buluşmasını geciktirerek, spermlerin vajinadaki hareketliliğini değişikliğe uğratabilir ya da çeşitli hayvan dışkısı, mayalanmış hamur, akasya zamkı gibi balmumuna benzer bir maddeyle servikal os'u koruyabilir. Bugün kullandığımız rahim fitillerine vajinal süpozituar denmektedir. Bunlar nonoxynol-9 gibi spermisitler (sperm öldürücüler) ile balmumu gibi bir madde içermekte ve cinsel ilişkiye girmeden hemen önce alınmaktadır.
Prezervatifler, servikal kaplar, kadın prezervatifleri ve fiziksel diğer birçok bariyer artık lateks ve poliüretan gibi maddelerden yapılmakta ve spermisit içeriğiyle desteklenmektedir. Genellikle bakırdan yapılan rahim içi araçlar (RİA) ise yaklaşık 6 santim uzunluğunda ve değişik şekillerdedir. Bir kere rahime yerleştirildikten sonra, döllenmiş yumurtanın rahim duvarına tutunmasını engelleyerek uzun yıllar boyunca gebelikten korunmayı sağlayabilir. Tüplerin bağlanması ve vazektomi gibi cerrahi yöntemler ise kadın ve erkeklerde eşey hücrelere giden kanalların önünü keser.
Yabani Havuç Kullanımı
Ağız yoluyla kazanılan doğum kontrolü ise yaklaşık 2000 yıl öncesine dayanır. Bu konuda oldukça etkili olduğu söylenen yabani havuç (daucus carota), bilinen ilk oral doğum kontrol yöntemidir. Fareler üzerindeki çalışmalar, yabancı havucun progesteron (yumurtalıklarda bulunan ve gebelikte etkili olan bir hormon) üretimini engellediğini ortaya çıkarmıştır. Fakat bitkisel ilaçlar ve bunların yan etkileri üzerine çok az araştırma yapılmaktadır. Bu yabani havuç, Amerika Birleşik Devletleri'nin kırsal kesimlerinde ertesi gün hapı olarak hala doğum kontrolünde kullanılmaktadır.
İlgili: Meksika Yamı: Doğum kontrol hapı olarak kullanılan bitki
Bu alanda kullanılan diğer bitkiler ise silphium, yarpuz (İngiliz nanesi), şeytantersi, artemisia, mir, sedefotu, söğüt, hurma ağacı, kar kabuğu, lahana, ardıç, çam, soğan çeşitleri ve akasya zamkıdır. Bu bitkilerden bazıları oldukça zehirli olup, hepsinin gücü birbirinden oldukça farklıdır.
Doğum Kontrol Hapları
Gelelim haplara. Doğum kontrol hapları, kadınlar için üretilen oral bir korunma yöntemidir. 1960'lı yıllarda bu hapların piyasaya çıkmasıyla, kadınlar kendi hayatları üzerinde daha fazla kontrol kurabilmeye başlamış ve bu durum aile hayatını o kadar derinden etkilemiştir ki, birçok kişi bu gelişmeyi yüzyılın toplumsal açıdan en önemli tıbbi gelişmesi saymaktadır. Tamamıyla progestin ya da östrojen ile progestin karışımı içeren bugünkü doğum kontrol hapları yüzde yüz oranında bir etkililiğe sahiptir. Düşük dozda alınan, oldukça etkili olan ve ciddi yan etkiler yaratmayan bu haplar, bugün milyonlarca kadın tarafından kullanılmaktadır ve cerrahi olmayan korunma yöntemleri arasında en çok tercih edilen yöntemdir.
Margaret Sanger ve Amerikan Planlı Ebeveynlik Federasyonu'nun teklifiyle östrojen ve progesteron içeren ilk hormonal doğum kontrol hapını geliştiren kişi doktor Gregory Pincus olmuştur. Bu haplar oldukça yüksek dozlarda hormon içeren ve ciğerlere giden damarlarda pıhtılaşmaya, kalp krizi ve inmeye varan ağır yan etkileri olan ilaçlardı. Amerika'da piyasaya sürülmeden önce, Haiti ve Porto Riko'daki 6000 kadın üzerinde test edilmişlerdir.
Yeni Nesil Doğum Kontrol İlaçları
Bugün ise gebeliği önlemek ve adet kanamalarını düzenlemek için yumurtalıklardaki steroid hormonlarının (öncelikle östrojen ve progesteron) dengesini değiştirerek hipofiz bezlerinin (yumurtalamayı başlatan) peptid hormonu salgılamasını önleyen çok çeşitli hormon bazlı hap mevcuttur. Bu haplar aynı zamanda servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin rahim içine girmesini ve döllenmiş yumurtanın tutunduğu rahimdeki beslenme duvarının oluşmasını önlemektedirler.
Bu haplar kadınlara hamileliklerini veto etme hakkı vererek, erkekler üzerindeki bu sorumluluğu biraz olsun hafifletmiştir. Bu haplarla gelen cinsel devrimi ustalıkla kullanan Playboy dergisinin yayımcısı Hugh Hefner, bu gelişmeyle cinselliğin üremekten eğlenceye dönüştüğünü belirtmiştir. Bir erkeğin partnerinin korunduğunu düşünmesi, sessiz sedasız bu hapları kullanan kadınlardan ileri gelir.
Bu hap kadınlara kendi vücutları üzerinde yetkiler verirken aynı zamanda erkekleri de eylemlerinin sonuçlarını düşünmekten kurtararak özgürleştirmiştir. Bunun yanında, bariyer yöntemlerin ve spermisitlerin kullanılması, cinsel ilişkide işbirliğini ya da en azından doğum kontrolü hakkında biraz bilgi sahibi olmayı gerektirir.
Hamilelikle sonuçlanmayan cinsellik fikri, özellikle aktif cinsel yaşamı olanlar için devrim niteliği taşırken, cinsellik, sadakat, romantizm, evlilik ve aile kavramlarına yeni baskılar getirmiştir. Hapla ortaya çıkan birçok tutum ve davranış, toplumları şekillendirmeye devam ederken, özellikle AIDS gibi cinsel yolla bulaşan hastalıkların ortaya çıkışı, bugünün gençliğini cinsellik konusunda dikkatli olmaya çağırıyor.