İnsanlar ve antibiyotikler bu zamana kadar birbirleriyle iyi anlaştılar. Bu "mucize" moleküller milyonlarca hayatı kurtardı ve tahmin edilemez acıları hafifletti. Ancak son birkaç yılda, milyonlarca ton antibiyotik ayırt edilmeden insanlara (ve çiftlik hayvanlarına) pompalandığından, bakteriyel gelişim hızı farmasötik yeniliğin önüne geçmeye başladı. Günümüzde hemen hemen her hastalığa neden olan bakteriler bu ilaçlara karşı savunma kazanmıştır. Dünya, etkisiz ilaç problemi ile yüzleşmeye başlarken, insanlar radikal bir şekilde yeni tedaviler geliştirmek için durmadan çalışıyor. CRISPR bunun ilk örneği. Peki Antibiyotik alternatifi CRISPR nedir?
CRISPR hayatımızdaki yeni antibiyotik olacak
Ancak, yeni bir çalışmanın gösterdiği gibi, alışkanlıkları kırmak zordur. Bugün ABD British Journal'da yayımlanan 19 milyondan fazla özel sigortalı ve ayakta tedavi edilen hasta analizine göre, 2016 yılında yedi kişiden birine en az bir adet yararsız antibiyotik kürü reçete edildi. Bu her yıl on milyonlarca insanın gereksiz doza maruz kaldığı anlamına geliyor. Michigan Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne göre "Antibiyotik idaresi eğitimine onlarca yıllık yatırım yapılmasına rağmen, sağlayıcılar hâlâ kendi başına iyileşebilecek hastalıklar için gereksiz yere ilaç önermeye devam ediyor" dedi.
ABD'li Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri şirketinin verilerine göre yalnızca ülkede, ilaca dirençli enfeksiyonlar her yıl iki milyondan fazla kişiyi vuruyor. Bunun sonucu olarak 23.000'den fazla insan ölüyor. Son on yılda ikiye katlanan bu tür enfeksiyonlar, ABD'de her yıl 2,2 milyar dolarlık sağlık hizmeti masrafına neden oluyor. Bu sayılar şu anda yalnızca artma eğilimi gösteriyor. Sadece 2018'de, ilaç devleri Novartis, Sanofi ve Allergan'ın tümü antibiyotik departmanlarını sattı veya kapattı.
Bu ayın başlarında, Johnson & Johnson'ın bir departmanı olan Janssen fermasötik şirketi, bakterilerin hastalıklı vücuttan uzaklaştırılmasını sağlayan yeni bir yol geliştirmek için küçük bir CRISPR girişimci şirketi olan Locus Biosciences ile 818 milyon dolarlık anlaşma yaptığını açıkladı. Janssen'e göre tıpkı güçlü gen düzenleme araçlarının genetik tıpta yeni çığırlar açması gibi, CRISPR için antibiyotikte son on yıldan uzun bir süredir yapılan ilk çarpıcı yenilik ifadesini kullanıyor.
Antibiyotiğe kıyasla tümüyle farklı bir yaklaşım
CRISPR sistemlerinin ilk olarak gelişimini, bakteriyofaj denilen istilacı virüslere karşı bir tür ilkel savunma olarak kullanılan bakteriler oluşturmuştur. Locus'un CRISPR yaklaşımı, ishal yapan bakteriler Clostridium difficile ile yaygın olarak idrar yolu enfeksiyonlarına neden olan bir tür E. coli türünü ele alıyor.
Bu patojenlerin her birinde, işlev göstermesi gereken belirli genler mevcut. Locus, CRISPR sistemini, DNA'yı parçalayan Cas3 adlı CRISPR enzimini kullanarak, bu kritik DNA uzantılarını hedef alacak şekilde tasarlıyor. Locus'dan bilim adamları bu durumu basitçe şöyle açıklıyor: "Bu konvansiyonel bir savaş olsaydı; CRISPR, bombalanacak düşman kalelerinin bir listesini ve her bir füzenin nasıl yapılacağının talimatlarını içerirdi. Bir kez fajlara yüklenip bir hastaya verildiğinde, CRISPR sadece enfeksiyona neden olan bakterileri avlar. Şirketin bilim adamları, önemli birçok geni hedef alarak, bakterilerin direnç geliştirme ihtimalinden kaçınmayı umuyorlar. CEO Paul Garofolo, "Vücuda ulaşmak ve yalnızca yok edilmesini istediklerimizi oradan çıkarmak için gerçek anlamda bir yol inşa ediyoruz" diyor.
Locus, uyuşturucuya dirençli E. coli için bu yıl insanlar üzerinde ilk denemelere başlamayı planlıyor. Ancak ABD'de hükumetlerin kapanması planlanan zaman çizelgesinde bir miktar gecikmeye neden oldu. ABD Gıda ve İlaç İdaresi şu anda yeni ilaçlar için herhangi başvuru kabul etmiyor. Janssen ile yapılan anlaşmasın hükümleri gereği Locus, CRISPR sistemini akciğer enfeksiyonlarını tedavi etmede kullanmak için 20 milyon dolar yatırım aldı. 798 milyon dolarlık yatırımın içinde çok sayıda potansiyel hedef ve telif hakkı ödemeleri bulunuyor.
Hükumetin kapatılması sona ermesine rağmen, CRISPR tabanlı bir antibiyotiğin hastalara ulaşması yıllar alacak. Bu arada, Chua gibi araştırmacılar, reçete yazmadaki problemleri ortadan kaldırmaya yardımcı olacak farklı yolları değerlendiriyor. Bunlar arasında doktorların antibiyotik sipariş etmeden önce nedenini açıklamasını gerektiren ve doktorları buna göre bir sıralamaya sokan uygulamalar bulunuyor.