Dünya'nın dönüş hızı nedir? Dünya ne kadar hızlı döner? Bir Dünyalı olarak sabit durduğumuza inanmak kolaydır. Sonuçta çevremizde herhangi bir hareket olduğunu hissetmiyoruz. Fakat gökyüzüne baktığınızda hareket ettiğimize dair kanıtlar görebilirsiniz. Dünya hareket halindeyse o halde Dünya'nın dönüş hızı nedir sorusuna cevap verebiliriz. Dünya'nın dönüş hızı enlemlere göre değişiyor. En yüksek dönüş hızı ekvatordadır. Bunun yanı sıra Dünya'nın Güneş yörüngesindeki dönüş hızı da biliniyor.
Dünya'nın Dönüş Hızı Nedir?
Dünya'nın dönüş hızı sabittir. Ancak bu hız hangi enlemde olunduğuna bağlı olarak değişir. İşte bir örnek: NASA'ya göre Dünya'nın çevresi (Dünya'nın en büyük kısmı etrafındaki mesafe yani ekvator) yaklaşık 40.070 kilometre. Bir günün 24 saat uzunluğunda olduğunu düşünürsek, çevreyi günün uzunluğuna bölebiliriz. Bu da Dünya'nın kendi etrafındaki dönüş hızının ekvatorda 1.670 km/saat olduğunu gösterir. Yani saniyede 460 metre ile Dünya'nın dönüş hızı oldukça yüksektir.
Dünyanın Diğer Enlemlerdeki Dönüş Hızları
Dünya'nın dönme hızı ekvatorda saatte 1.670 km ancak bu dönüş hızı diğer enlemlerde değişiyor:
- 10 derecede: 1.644 km/saat
- 20 derecede: 1.570 km/saat
- 30 derecede: 1.446 km/saat
- 40 derecede: 1.280 km/saat
- 50 derecede: 1.073 km/saat
- 60 derecede: 835 km/saat
- 70 derecede: 571 km/saat
- 80 derecede: 290 km/saat
Dünya'nın Dönüş Hızı Nasıl Hesaplanıyor?
Dünya farklı enlemlerde farklı hızda hareket eder. Kürenin 45 derece yukarısında (kuzey veya güney) Dünya'nın dönüş hızını enlemin kosinüsü (trigonometrik fonksiyon) ile hesaplamak mümkün. Her bilimsel hesap makinesinin kosinüs işlevi var: 45 kosinüs 0,707'dir. Bu nedenle 45 derecedeki dönüş hızı kabaca 0,707 x 1670 = 1.180 km/s olur.
Dünya'nın dönüş hızı kuzeye veya güneye doğru gittikçe daha da azalıyor. Kuzey ya da Güney kutuplarına gelindiğinde ise dönüş hızı gerçekten çok yavaş olur ve tüm yerin dönmesi epey zaman alır.
Uzay ajansları Dünya'nın dönüşünü avantajlarına kullanırlar. Örneğin Uluslararası Uzay İstasyonu'na astronot gönderirken tercih edilen konum ekvatora yakın bir yer olur. Bu yüzden Uluslararası Uzay İstasyonu'na kargo teslim etme görevi Florida'dan yapılıyor.
Çünkü roketi Dünya'nın dönüşü ile aynı yönde fırlatmak roketlerin uzaya ulaşırken hızlanmalarını sağlıyor.
Dünya'nın Uzayda Hareket Etme Hızı Nedir?
Dünya'nın kendi etrafında yaptığı dönüşü uzaydaki tek hareketi değil. Dünya'nın Güneş'in etrafında yaptığı bir hareket de var. Güneş'in etrafındaki yörünge hızımız saatte yaklaşık 107.000 km'dir. Buradan hareketle uzaydaki hızımız saniyede 30 kilometre olarak ifade edilebilir. Bu hız temel geometri ile hesaplanıyor:
İlk önce Dünya'nın uzayda ne kadar yol aldığını bulmalıyız. Dünya'nın Güneş'in yörüngesinde dolaşması yaklaşık 365 gün sürer. Yörünge elipstir ancak matematiği basit hale getirmek adına bunun çember olduğunu varsayalım. Yani Dünya'nın yörüngesi dairenin çevresidir.
Uluslararası Astronomlar Birliği'ne göre Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı 149.597.870 kilometre (1 astronomik birim). Dairenin yarıçapı ise r olsun. Yani dairenin çevresi 2 x π x r'ye eşittir. Böylece bir yıl içinde Dünya uzayda 940 milyon km yol almış oluyor.
Hız, geçen süre boyunca kat edilen mesafeye eşit olduğundan, 940 milyon kilometreyi 365,25 güne ve bunu da 24 saate bölerek Dünya'nın hareket hızını kilometre saat cinsinden bulabiliriz. Dünya'nın uzaydaki hareket hızı saatte 107.226 km'dir. Dünya bir günde yaklaşık 2,6 milyon kilometre yol gidiyor.
Güneş'in ve Galaksinin Hareket Hızı
Güneş'in de Samanyolu'nda kendine ait bir yörüngesi var. Güneş galaksinin merkezinden yaklaşık 25.000 ışık yılı uzaklıkta ve Samanyolu'nun uzunluğu ise en az 100.000 ışık yılı. Stanford Üniversitesi'ne göre galaksinin merkezinden yarı uzaklıktayız. Güneş ve Güneş Sistemi'nin hızı bu nedenle saniyede 200 km ya da saatte 720.000 km'dir. Yani Dünya'nın hızından çok daha yüksek. Bu yüksek hızda bile, Güneş Sistemi'nin Samanyolu'nun etrafını dolanması 230 milyon yıl sürüyor.
Samanyolu galaksisi de elbette diğer galaksiler gibi uzayda hareket ediyor. Yaklaşık 4 milyar yıl içinde Samanyolu en yakın komşusu Andromeda Galaksisi ile çarpışacak. İkisi de uzayda saniyede yaklaşık 112 km hızla (saatte 2.1 milyon km!) hareket ediyor. Dolayısıyla evrendeki her şey süper yüksek hızda hareket halindedir.
Retrograde Hareket ve Jeosantrik Evren Modeli
En eski gökbilimcilerden bazıları 16. yüzyılda jeosantrik bir evrende yaşadığımızı öne sürdüler. Bu da Dünya'nın her şeyin merkezinde olduğu anlamına geliyordu. Dünya'nın Güneş'in etrafında döndüğünü, bunun da Güneş'in ve gün batımının nasıl gerçekleştiğini — Ay'ın ve gezegenlerin hareketleri gibi — açıkladığını savundular. Ancak teoride doğru olmayan bazı şeyler vardı. Bazen bir gezegen bir süre gökyüzünde dönmeden sabit duruyor gibi görünüyordu.
Retrograde hareket olarak adlandırılan bu hareketin Dünya'nın, yörüngesindeki başka bir gezegene "yetişme" hareketi olduğunu biliyoruz. Örneğin Mars bize Güneş'ten daha yakın. Bir noktada Kızıl Gezegen'e yetişip onu geçiyoruz. Biz Mars'ı geçerken, gezegen gökyüzünde geriye doğru hareket eder gibi görünüyor. Biz gezegeni geçtikten sonra ise tekrar ileri hareketine başlıyor.
Her şeyin durmadan hareket halinde olduğu Güneş merkezli Güneş Sistemi için bir başka kanıt da paralaksa bakmak yani birbirlerine göre yıldızların pozisyonundaki belirgin değişiklikleri gözlemlemektir. Basit bir paralaks örneği için işaret parmağınızı kolunuzun yüksekliğinde yüzünüzün önünde tutun. Sadece sol gözünüzle parmağınıza bakın ve sağ gözünüzü kapatın. Sonra sağ gözünüzü kapatın ve sol gözünüzle bakın. Parmağın görünür pozisyonu değişir. Çünkü sol ve sağ gözleriniz parmaklara farklı açılarla bakar.
Aynı şey yıldızlara baktığımızda Dünya'da da olur. Güneşin yörüngesinde dolaşmamız 365 gün sürüyor. Bir yıldıza (bize yakın olan) önce yaz aylarında bakar ve sonra kışın tekrar bakarsak gökyüzünde görünen konumu değişir. Çünkü yörüngemizde farklı noktalarda oluruz ve yıldızı farklı noktalardan görürüz. Biraz basit hesaplama yaparak, paralaks yardımıyla o yıldıza olan mesafemizi de bulabiliriz.
Dünya'nın Hızı ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Dünya'nın dönüşünü neden hissetmiyoruz?
Dünya'nın döndüğünü hissedemeyiz çünkü hepimiz dünyayla aynı sabit hızda hareket ediyoruz. Siz ve diğer her şey – Dünya okyanusları ve atmosfer de dahil olmak üzere – Dünya ile aynı sabit hızda döner.
Galaksi ne kadar hızlı hareket ediyor?
Saatte 2,1 milyon km.
Dünya dönmeyi bırakacak mı?
Dünya dönmeyi asla bırakmayacak. Dünya tüm evrendeki en saf, en mükemmel boşlukta yani uzay boşluğunda dönüyor. Uzay tamamen boşluktan oluştuğundan Dünya'yı yavaşlatacak bir sürtünme etkisi bulunmuyor. Dolayısıyla gezegen durmadan dönüyor.
Dünya dönmeyi bırakırsa ne olur?
Atmosfer, Dünya'nın dönme hızıyla (ekvatorda 1.800 km/s) hareket etmeyi sürdürürdü. İnsanlar, binalar, ağaçlar, toprak ve kayalar dahil her şey hızla yerden havalanırdı. Yaşam kısa sürede biterdi.
Ay gerçekten dönmüyor mu?
Ay kendi ekseni etrafındaki bir dönüşünü 27.3 günde tamamlar. Bunun getirdiği bazı karışıklıklar var. Çünkü Dünya'nın yörüngesinde dönmesi de aynı süreyi alıyor. Bu yüzden hep Ay'ın bir yüzünü görüyoruz.
Dünya'nın dönme hızı nedir?
Saatte 1600 km.
Dünya'nın yerçekimi kalkarsa ne olur?
Dünya'nın atmosferi ve okyanusları, nehirleri ve gölleri uzaya sürüklenen ilk şeyler olur. Dünya'nın kendisi parçalara bölünür ve uzayın içinde kaybolurdu. O esnada dışarıda olan her şey anında gözden yok olurdu. Fakat büyük binalardaki insanlar bir süre daha güvende kalırdı. Çünkü çoğu bina yeryüzüne sağlamca bağlı olduğundan bir süre daha uzaya çekilmezlerdi. İlk günlerde kırmızı kan hücresi sayımız hızlıca düşer ve bir çeşit "uzay anemisi" yaşardık. Yaraların iyileşmesi daha uzun sürer ve bağışıklık sistemi gücünü kaybederdi. Yerçekimi zayıf veya hiç olmazsa uykumuz da bozulurdu.
Kaynaklar:
- Nace, Trevor. "Earth's Rotation Is Mysteriously Slowing Down: Experts Predict Uptick In 2018 Earthquakes". Forbes. Retrieved 18 October 2019.
- "Why do planets rotate?". Ask an Astronomer.
- Stevenson, D. J. (1987). "Origin of the moon–The collision hypothesis". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 15 (1): 271–315. Bibcode:1987AREPS..15..271S. doi:10.1146/annurev.ea.15.050187.001415.