1857 Hint Ayaklanması hakkında, ayaklanmanın başladığı günleri anlatan bir yazı hazırladık. Kuzey Hindistan'da bulunan Lucknow şehrinin, subaylar ve İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'nin sivil yöneticileri, eşleri ve ailelerinden oluşan İngiliz sakinleri bir süredir, yaz sıcağı kadar bunaltıcı bir felaketin yaklaşmakta olduğunu hissedebiliyorlardı.
Ayaklanan Hintliler Lucknow'u Yakıyor
Yerli halkın, İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'nin yönetimine karşı için için yanan kızgınlığı sessizce yayılıyor, başka zamanlarda dikkat çekmeyecek olan tuhaf söylentiler ve küçük olaylarla su yüzüne çıkıyordu. Geriye bakıldığında, Mayıs 1857 tarihinde Hintlilerin duyduğu öfke kolaylıkla anlaşılabilir bir şeydi. Delhi'nin 322 km güneydoğusunda yer alan Lucknow eski Ayodhya Krallığı'nın başkentiydi ve önceli yıl Şirket tarafından ilhak edilmişti.
Bölgede kaos hüküm sürüyordu. Kralın askerleri terhis edilmiş, çalışanları ve tedarikçileri işsiz ve gelirsiz kalmış, halka ağır yeni vergile konmuştu. Öte yandan, komşu Bengal eyaletinde de Şirket'in kendi Hintli askerleri arasındaki huzursuzluk da giderek artıyordu.
Küçümsenen İnançlar ve Hiyerarşi
Sorunun en önemli nedenlerinden biri de sömürgecilerin bölge insanlarının inançlarına karşı duyarsızlığıydı. İngilizlerin Hindu askerleri gemilere, kast sistemi kurallarına aykırı olarak binmeye zorladıkları veya bazı dindar İngiliz subayların kendi alaylarında Hristiyanlığı telkin ettiği şeklinde söylentiler yayılıyordu. Bu tip bir misyonerlik hevesi hem Hindu hem de Müslümanlara karşı bir saldırı niteliğindeydi. Hepsinden daha şaşırtıcı olanı ise Şirket askerlerine, sığır ve domuz yağıyla kaplı yeni bir tür fişek dağıtılacağı şeklindeki haberlerdi.
Lucknow'da yaşayan ve artan huzursuzluğun farkında olan 2200 İngiliz, Vali Sir Henry Lawrence'ın ve etrafında çeşitli resmi binalar bulunan üç katlı, heybetli, sütunlu girişli bir yapı olan konağının kendilerini koruyacağını umuyordu. Valinin ikametgahı büyük bir arazi içinde, şehrin kuzeyinde Gumti Irmağı'nı gören bir düzlükteydi. Lawrence Nisan ayında konağını güçlendirmiş, cephane ve gıda getirmiş ve kendi İngiliz birliklerini desteklemek üzere Hintlilerden oluşan bir savunma gücü düzenlemişti; bunlar halkı daha da kızdıran eylemlerdi.
Konağın etrafında bulunan tapınak ve evler, 'düşmanın' yuvalanması için fazlasıyla uygundu ve bu binaları yıktırmak savunmayı kolaylaştırırdı. Fakat böyle bir hareket Lawrence'ın korktuğu şiddeti tahrik edebilirdi; bu nedenle eyleme geçmedi ve kriz geçene kadar soğukkanlılıkla hareket etme kararı aldı.
Kriz geçmedi. 10 Mayıs'ta Şirket'in Hintli askerleri Delhi'ye 64 km uzaklıktaki Mecrut'ta ayaklandı ve sonra da başkenti aldı. Olaylar Lucknow'a yalnızca 80 km uzaklıkta olan Kanpur'a yayıldı. 30 Haziran'da olaylar Lucknow'a sıçradı. Böyle halkı, Ayodhya kralının eski bir cariyesi olan ve 10 yaşındaki oğlunun kral ilan edilmesine ve kendisinin de kral naibi olarak atanmasına razı gösteren Begüm Hazret Mahal'i lider olarak seçti.
Lawrence, 'düşmanın' eline geçmesini önlemek için 240 varil barut ve 5 milyon atımlık cephaneyi havaya uçurduktan sonra konağına geri çekildi. Çevredeki binalardan ateş yağıyor, topçular konağın duvarlarını dönüyordu. Durum ümitsiz görünüyordu. Hendekler, kazıklarla yapılmış setler ve bataryalar 6000 asker ve gittikçe kalabalıklaşan halka karşı koruma sağlayamıyordu. Lawrence kuşatmanın ikinci gününde odasına isabet eden bir top mermisiyle yaralandı ve iki gün sonra öldü.
Hint Ayaklanması Acımasızca Bastırıldı
Sonraki haftalarda İngilizler için hayat çok zorlaştı. Aileler karanlık mahzenlere sığınmış ve sıcaktan bitkin düşmüştü. Yetersiz tayınları besinlere garip bir yeşil renk veren bakır tavalarda pişiriliyordu.
İsyanın büyüklüğüne şaşırmış olan İngilizlerin ayaklanmayı bastırmaya yetecek desteği toparlayabilmesi zaman aldı. Fakat ağustos ayının ortasında Delhi'yi geri almışlardı. Kanpur'da korkunç bir katliamın delillerini buldular, sonra General Henry Havelock Lucknow'u kurtarmak için yola çıktı. Genel valinin eşi Lady Canning 63 yaşındaki generalin fazla resmi ve sıkıcı olduğunu, fakat minyon, yaşlı ve gergin bedeninin çelikte yapılmış gibi sağlam durduğunu yazıyordu.
Savunmacılar bütün bu gelişmelerden habersizdi. 23 Eylül'de Kanpur yönünden silah sesleri duyuldu ve bir casus onları yakında kurtaracak olan kuvvetlerin yaklaştığını haber verdi. İki gün sonra Havelock saldırmaya yetecek kadar kuvvetli, ancak kuşatmayı delmeye yetecek kadar güçlü olmayan 2000 kişilik birliğiyle oraya ulaştı. O güne kadar 700 savunmacının öldüğü kuşatma 87 gün sürmüş ve henüz bitmemişti.
Sir Colin Campbell 9 Kasım'da 4500 adamıyla yola çıktı. Lucknow'a yaklaşıyordu fakat o denli yavaş hareket ediliyordu ki askerleri ona "Bay Emekleyen Deve" veya "İhtiyatlı İhtiyar" gibi lakaplar takmıştı. Sonunda 17 Kasım'da garnizonda hayatta kalmış ve bitkin düşmüş 1500 kişiyi içinde bulundukları zor durumdan kurtardı ve zaferleriyle övünen asilerin şehrini savaşarak terk etti. Şehirden geri çekilirken ölenler arasında dizanteriden zayıf düşmüş olan Havelock da vardı.
Sonraki yılın mart ayında Campbell Hint Ayaklanması konusunu kapatmak için korkunç bir intikam aldı. 200.000 asker ve 180 topla Lucknow'a geri döndü. Asiler yenilgiye uğratıldı ve onlara asla merhamet gösterilmedi. Caddeler haftalar boyunca cesetlerle doldu.
Hink Ayaklanması'nın Nedeni Neydi?
Hint Ayaklanması ile ilgili yazımızın ilk bölümünde Hintlilerin Lucknow'u kuşattığı günleri detaylıca anlattık. Şimdi bu ayaklanmanın daha doğrusu felaketin nedenlerini, isyanın tam olarak nasıl erdiğini ve Hint Ayaklanması sonrasında neler olduğunu ele alacağız. Tüm bunlarla beraber Hindistan artık Kraliyet için "Tacın Mücevheri" anlamına gelmeye başlamıştı.
1857 yılında patlayan öfke on yıllardır, hatta yüz yıldır, General Clive'in 1757'de Plassey'de kazandığı zaferden beri giderek artıyordu. İngiliz gücü ya da Doğu Hindistan Şirketi'nin gücü, amansızca büyümüştü. Prenslerin mal ve mülkleri ellerinden alınmış arazileri istimlak edilmiş, halka vergiler konmuş ve dini duyarlılıklar göz ardı edilmişti.
İngilizler esas olarak Hintli askerlere muhtaçtı ve 1857 yılında Şirket'in askerleri arasında bunların sayısı İngilizlerin beş katıydı. Bu durum tehlikeliydi ve gerçekten de önceden çeşitli isyanlar çıkmış, fakat yönetim tarafından göz ardı edilmişti.
Gerilim 1839-1842 yıllarında İngilizlerin Afganistan'ı işgale kalkışırken yaşadıkları küçük düşürücü başarısızlıktan sonra daha da arttı. İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'nin gücünü kaybetmeye başladığı söylentileri yayıldı.
Yangına neden olan kıvılcım bir beceriksizlikten ibaretti. 1850'li yıllarda Şirket, mermi ve baruttan meydana gelen birleşik bir fişeğe sahip yeni tüfek olan Enfield'i kullanıma sokmuştu. Ondan önce askerler namlu ucundan doldurdukları tüfeklerinin mermi ve barutunu ayrı kutularda taşıyordu. Bu yeni tüfeği doldurmak için askerin bir kağıt mührü ısırarak koparması, barutu doldurması, iyice yağlanmış olup, içindeki mermiyi tamponlayan fişeği yerleştirmesi, sonra da bunu içeri doğru bastırması yeterliydi.
Sorun fişeği kaplamak için kullanılan yağdaydı. Bazılarında sığır ve domuz yağı kullanılmıştı. Hindular için inekler kutsaldır, Müslümanlar için de domuzlar haramdır, böylece mührün ısırılması her iki topluluk için de lanetli bir olaydı.
İsyan 10 Mayıs'ta Delhi'nin 64 km uzağındaki Mecrut karargahında patladı. Burada fişeği kullanmayı reddeden 85 asker hapse atıldı. Sonraki gün şehirde ve kışlalarda şiddet eylemleri meydana geldi. Öfkeli isyancılar Delhi'ye doğru yola çıktı ve şehri ele geçirdi.
Hint Ayaklanması Nasıl Sona Erdi?
Delhi kaybedildikten sonra ve Kanpur ile Lucknow kuşatma altındayken İngiliz ve Hindistan imhayla karşı karşıyaydı. Acilen destek kuvvetler istendi. İki hafta sonra bir birlik isyancıların elindeki Delhi'ye geldi; 5000 İngiliz ile 8000 Hintli askerden meydana gelen bu birlik içinde 30.000 asinin savunduğu kenti üç ay süreyle kuşattı.
Sonra Pencap'tan, 500 yük arabasından oluşan ve Delhi'yi ele geçirmeye yetecek miktarda silah taşıyan çok büyük kafile geldi. 20 Eylül 1857'de bir hafta süren saldırı sonrasında 600 kayıp verilerek şehir ele geçirildi. Çin'e doğru yol alan birlikler yollarından çevrilmiş ve isyana katılmayan Bombay ve Madras gibi bölgelerden de ek destek alınmıştı.
İngilizleri Hindistan'ı tekrar denetim altına alması bir yıl sürdü. Genel Vali Lord Canning ancak 8 Temmuz 1859'da isyanın kesin olarak bittiğini ifade edebildi.
Delhi, Kanpur ve Lucknow kurtarıldıktan sonra Mart 1858 tarihinde başka bir ordu, Bombay'dan Kanpur'un 161 km güneybatısındaki büyük kale şehir Cihansi'ye ilerlemeye başladı. 1853 yılında ilhak edilmiş olan bu bölge, parlak bir asker olan Hintli General Tantia Topi ve Cihanci Kraliçesi Rani'nin kuşatması altında ayaklanmıştı. Rani'nin vahşi direncini kırmak on gün sürdü ve Kalpi'de gerçekleşen bir çatışmada 5000 Hintli öldü.
Hint Ayaklanması Sonrasında Neler Oldu?
1857 yılında Hintlilerin ülkelerinin egemenliğini ele geçirme hayali kurmaları imkansızdı. İsyan Kuzey Hindistan'la, esas olarak Bengal'le sınırlı kaldı. Başka yerlerde yaşayan Hintlilerin çoğu muhalif olsalar da İngilizlere karşı harekete geçmeye hazır değillerdi. İngilizlerin hükümranlığı Hintli birliklere bağlıydı ve onların çoğu da sadık kaldı.
Ancak isyanın Hindistan'a maliyeti ağır oldu. Binlerce insan öldü, şehirler ve köyler harap oldu. İngiltere de hiç beklemediği bir gerçekle yüzleşti. Doğu Hindistan Şirketi'nin yüz yıllık yönetimi binlerce insana başarı, zenginlik ve statü getirmiş; İngiliz yönetiminin her iki ırk için de lütuf olduğu yanılsaması doğmuştu.
Birden su yüzüne çıkan düşmanlık iki hayali yok etti: Hintlilerin minnettarlığı ve İngilizlerin babacan devlet yönetimi. Öte yandan, benzer ayaklanmaları önlemek için Hindistan'ın gelecekte daha sıkı kontrol edilmesi gerekiyordu.
2 Ağustos 1858'de Hindistan doğrudan İngiliz tahtına bağlandı. Doğu Hindistan Şirketi'nin yetkileri Kraliçe'nin bakanına devredildi. Hintli alaylar azaltıldı ve böylece Hintli askerlerin İngiliz askerlere oranının 2'ye 1'den fazla olmaması sağlandı. "Tacın mücevheri" Hindistan'da düzen yeniden kuruldu. Ne var ki 1885'te Hindistan Ulusal Komitesi kurulduktan sonra, yeni bağımsızlık talepleri 1857'deki isyancılara oranla çok daha etkili bir platformda ifade edilecekti.
Hindistan'ın İngiltere İçin Önemi
XIX. yüzyılın ortasında Hindistan, yüzyıl sonunda dörtte birine yayılacak bir imparatorluğun en büyük birimiydi. Bu imparatorluğun oluşmasında ticaret, din, ihtiraslar ve macera ruhu gibi çeşitli güçler etkili olmuştu. En ön planda sıklıkla ticaret vardı; Hindistan'a yapılan ihracat İngiltere'ye yapılan ithalattan daha fazlaydı. Fakat stratejik düşünceler de önem taşıyordu. İspanya, Portekiz, Fransa ve Hollanda'nın Doğu'da hala toprakları vardı ve sınırsız işgücü ve kaynak sağlayan Hindistan, İngiltere'nin bu bölgedeki sömürgelerinin savunma ve finans merkeziydi.
Rusya giderek daha fazla dikkate alınması gereken bir rakip haline geliyordu. Karadeniz'e yerleşmiş olan Rusya Orta Asya'ya doğru yayılıyordu. Hint Ayaklanması'ndan bir yıl önce İngiliz ve Rus güçleri Kırım'da savaşmıştı. Jeopolitik rekabetin "büyük oyununda" Rusya'nın güneye doğru genişlemesinin sınırlanması gerektiği düşüncesinde olan birçok strateji uzmanı vardı.
Rusya'nın İran ve Afganistan üzerinden İngilizlerin kontrolündeki Hindistan'a saldırmaya hazır olduğu fikri tartışılıyordu. Bir nedenle Hindistan ile Afganistan arasındaki kuzeybatı sınırı Rus çarına karşı bir engel olarak da korunmalıydı.
Kanpur Katliamı
Hint Ayaklanması isyanı sırasında hiçbir olay İngilizleri Ayodhya eyaletinden sorumlu garnizonun Kanpur'da bulunan karargahında meydana gelen katliamdan daha fazla dehşete düşürmedi. 4 Haziran'da isyan patlak verince 600 Avrupalı binlerce Hintli tarafından kuşatılmış olan barakalara sığındı. Bu çürük yapılarda çok kötü koşullar hüküm sürüyordu.
Gıda ve cephane azalırken, hastalıklar, sıcak çarpması ve sürekli devam eden mermi ve şarapnel yağmuru acımazsızca can alıyordu. Üç haftalık kuşatma sonrasında Hintli lider Nana Sahib ateşkes önerdi ve sağ kalanları kurtarmak için kayıklar gönderdi.
Fakat insanlar teknelere bindikten sonra nehir kıyısından silah atışı başladı. Erkeklerin çoğu öldü. Geriye kalan 210 kadın ve çocuk hapse atıldı. İki hafta sonra hemen tümü, Hintli askerler görevi reddettiğinden, şehrin kasapları tarafından öldürülmüştü. Sağ kalan birkaç kişi de sonraki günlerde bir kuyuya atıldı.
1857 Hint Ayaklanması Hakkında Sık Sorulanlar
1857 Hint Ayaklanması neydi?
Sepoy İsyanı veya Birinci Hindistan Bağımsızlık Savaşı olarak da bilinen 1857 Hindistan Ayaklanması, Hindistan'daki İngiliz sömürge yönetimine karşı büyük bir ayaklanmaydı. İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'nin ordusundaki Hintli sepoyların (askerler) isyanı olarak başladı ancak kısa sürede Hindistan'ın çeşitli bölgelerine yayıldı.
1857 Hint Ayaklanması'nın nedenleri nelerdi?
1857 Hint Ayaklanması'nın nedenleri çok yönlüdür. Bunlar arasında İngiliz sömürge politikalarına yönelik yaygın kızgınlık, Hintli sepoyların dini ve kültürel inançlarını rencide eden yeni askeri uygulamaların getirilmesi, İngilizlerin ekonomik sömürüsü ve Hint prensliklerinin özerkliğinin erozyona uğraması yer alıyordu.
Mangal Pandey kimdi ve ayaklanmada nasıl bir rol oynadı?
Mangal Pandey, İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'nin ordusunda görevli Hintli bir askerdi ve 1857 Hint Ayaklanması'nın başlatılmasındaki kilit isimlerden biri olarak kabul edilir. Hem Hindu hem de Müslüman askerler için son derece rahatsız edici olan ve hayvan yağıyla yağlandığı söylenen yeni Enfield tüfek fişeklerinin kullanımını protesto etti.
Hint Ayaklanması'nda gerçekleşen Cawnpore Katliamı'nın önemi neydi?
Cawnpore Katliamı, 1857 Hint Ayaklanması sırasında meydana gelen trajik bir olaydır. Cawnpore (bugünkü Kanpur) kuşatmasının ardından İngiliz kadın, çocuk ve askerlere güvenli geçiş sözü verilmiş, ancak bunun yerine Nana Sahib komutasındaki isyancı güçler tarafından vahşice öldürülmüşlerdir. Katliam İngilizler ve isyancılar arasındaki düşmanlığı derinleştirdi.
Ayaklanma İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'ni nasıl etkiledi?
1857 Hint Ayaklanması'nın İngiliz Doğu Hindistan Şirketi üzerinde derin bir etkisi oldu. Ayaklanma, şirketin zayıf noktalarını ortaya çıkarmış ve Hindistan'ın yönetiminde önemli değişiklikler yapılması gerektiğini vurgulamıştır. İsyanın ardından İngiliz hükümeti Hindistan'ın doğrudan kontrolünü Doğu Hindistan Şirketi'nden devraldı ve İngiliz Raj'ı başlamış oldu.
Ayaklanma Hindistan bağımsızlık hareketini nasıl etkiledi?
1857 Hint Ayaklanması, Hindistan tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuş ve Hindistan bağımsızlık hareketi üzerinde kalıcı bir etki yaratmıştır. Hint milliyetçiliği duygusunu ateşledi ve gelecek nesillere İngiliz yönetiminden bağımsızlık için çabalamaları konusunda ilham verdi. Ayalanma, daha sonra bağımsızlık mücadelesinde önemli roller oynayan çeşitli sosyo-politik hareketleri ve örgütleri de harekete geçirdi.
Ayaklanma sırasında Kraliçe Victoria'nın rolü neydi?
Ayaklanma sırasında Britanya İmparatorluğu'nun hükümdarı olan Kraliçe Victoria, başlangıçta ayaklanma karşısında alarma geçti ve şaşırdı. Her iki taraftaki can kayıplarından derin üzüntü duydu ve isyana yol açan şikayetleri ele almaya çalıştı. Kraliçe Victoria'nın 1858 Beyannamesi Hindistan'da daha yardımsever ve adil bir İngiliz yönetimi vaat ediyordu.
Ayaklanma Hindistan'ın sosyal ve kültürel dokusunu nasıl etkiledi?
1857 Hint Ayaklanması, Hindistan'ın sosyal ve kültürel dokusu üzerinde derin bir etki yarattı. Ulusal gurur ve kimliğin yeniden canlanmasına yol açarak yabancı yönetimine karşı birlik ve direniş duygusunu besledi. İsyan aynı zamanda kast, din ve toplumsal cinsiyet konularında tartışmaları tetikleyerek ülkede gelecekte yapılacak sosyal ve siyasi reformların temelini attı.
1857 Hint Ayaklanması ne kadar sürdü?
1857 Hint Ayaklanması Mayıs 1857'den Haziran 1858'e kadar yaklaşık bir yıl sürdü. Bununla birlikte, ayaklanmanın resmi olarak sona ermesinden sonra da birkaç yıl boyunca direniş ve münferit olaylar devam etmiştir.
1857 Hint Ayaklanması bugün Hindistan'da nasıl hatırlanıyor?
1857 Hint Ayaklanması Hindistan'da büyük bir tarihi öneme sahiptir ve genellikle İngiliz yönetiminden bağımsızlığa doğru atılan ilk büyük adım olarak kabul edilir. Cesaret, fedakarlık ve sömürgeci baskıya karşı mücadelenin bir sembolü olarak hatırlanmaktadır. İsyanın liderleri ve katılımcıları özgürlük savaşçıları olarak onurlandırılmakta ve hikayeleri Hindistan'ın zengin tarihinin bir parçası olarak kutlanmaktadır.
Kaynaklar:
- Metcalf, Thomas R. (1964), The Aftermath of Revolt: India, 1857–1870, Princeton University Press, LCCN 63-23412
- Metcalf, Barbara D.; Metcalf, Thomas R. (2006), A Concise History of Modern India (2nd ed.), Cambridge University Press, p. 337, ISBN 978-0-521-68225-1
- Nanda, Krishan (September 1965), "'1857 in India: Mutiny or War of Independence?' by Ainslie T. Embree", The Western Political Quarterly (Review), 18 (3): 700–701, JSTOR i218739