Plüton Güneş Sistemi'ndeki tüm gezegenler arasında en küçüklerden biri, aynı zamanda keşfedilen son (cüce) gezegen. 1930'da gökbilimci Clyde Tombaugh tarafından bulundu. Çoğu gezegen yüzlerce ya da binlerce yıl önce tespit edilmiştir. Plüton o kadar uzaktaki hiç kimse uzun bir süre hakkında fazla bir şey öğrenemedi; ta ki New Horizons (Yeni Ufuklar) uzay aracı 2015'te yakınından geçinceye kadar. Uzay aracı Plüton'un muhteşem yakın çekim görüntülerini kaydetti.
Dünya'dan Plüton
Plüton'un insanlar arasında bu kadar popüler ve merak uyandırıcı olmasının ana nedenlerinden biri basit bir sebepte gizli: 2006'da küçük bir gökbilimci grup (çoğu gezegen bilimci değil) Plüton'un aslında gezegen olmadığını açıkladı. Bu açıklama bugün devam eden büyük bir tartışmayı başlattı. Peki, Plüton gerçekten gezegen olmayı hak etmiyor mu?
Plüton öylesine uzakta ki Dünya'dan çıplak gözle görülemiyor. En büyük ikinci cüce gezegen ve Güneş'in etrafında dönen en büyük 11. cisim. Çoğu planetaryum programları ve dijital uygulamalar Plüton'un gökyüzünde nerede olduğunu bulmak için yeterli. Plüton'u görmek isteyenlerin oldukça iyi bir teleskoba ihtiyacı var. Hubble Uzay Teleskobu gezegeni görüntülemeyi başardı ancak çok uzakta olduğundan fotoğraf yakındaki gezegenler kadar net çıkmadı.
Plüton, Güneş Sistemi'nin Kuiper Kuşağı bölgesinde yer alıyor. Burası cüce gezegenlerle ve henüz parlamaya başlamamış kuyruklu yıldız çekirdekleriyle dolu. Gezegen gökbilimciler karasal ve gaz devi gezegenlerden daha uzakta olan bu bölgeyi Güneş Sistemi'nin üçüncü sınırı olarak tanımlar.
Rakamlarla Plüton
Plüton bir cüce gezegen çünkü oldukça küçük. 7.232 km uzunluğundaki ekvatoru Jüpiter'in Jovian ve Ganymede uydularından bile daha ufak. Uydusu Charon 3.792 km ile ondan da minik. Charon'un uydudan ziyade yalnızca yakındaki bir cüce gezegen olduğunu düşünenler de var.
İnsanlar uzun süredir Plüton'un buz dünyası olduğunu düşünüyorlar. Güneş'ten çok uzakta, gazların buza dönüştüğü bir yerde olduğundan mantıklı bir teori. New Horizons isimli uzay aracı gezegenin gerçekten de tümüyle buzla kaplı olduğunu göstermiştir. Lakin iç yapısı beklenenden daha yoğun çıktı. Buzlu kabuğunun altı kayalık bileşenlerden ibaretti.
Uzakta olması Plüton'a bir tür gizem katıyor. Çünkü hiçbir özelliğini Dünya'dan göremiyoruz. Güneş'ten ortalama 6 milyar kilometre uzakta. Plüton'un yumurta şeklindeki eliptik yörüngesi oldukça geniştir. Güneş'ten 4.4 milyar ile 7.3 milyar kilometre mesafede yüzüyor. Geniş yörüngesi nedeniyle bir yılını tamamlaması 248 Dünya yılı sürüyor.
Plüton'un Yüzeyi
New Horizons uzay aracı Plüton'a ulaştığında yer yer azot buzu ve biraz da su buzu buldu. Yüzeyinin bir kısmı çok koyu ve kırmızımsıdır. Bu kırmızılık Güneş'ten gelen ultraviyole ışıkla bombalanan buzların açığa çıkardığı organik maddeden kaynaklanır. Gezegenin içinden dışarı fışkıran genç buzlar var. Ovaların üzerinde yükselen su buzuyla kaplı engebeli dağ zirveleri 4300 metreye kadar ulaşıyor.
Plüton'un Yüzeyinin altı
Peki Plüton neden yüzeyinin altından buz sızdırıyor? Gezegen bilimciler iç kısmını ısıtan bir mekanizması olduğunu düşünüyorlar. Derinliklerdeki bu sıcaklık yüzeydeki her şeyi yukarı itiyor: Dağların yükselmesi ve dışarı buz atılması bunlar arasında. Plüton bu nedenle lav lambasına benzetilmiştir.
Plüton'un Atmosferi
Merkür dışında birçok gezegenin atmosferi var ve Plüton da buna dahil. Çok kalın değil ancak verilerde uzaya sızan azotun yerini yenisinin aldığı öğrenildi. Plüton'un atmosferinden sızan materyallerin Charon'a indiği ve kutup bölgesinde toplandığına dair kanıtlar var. Bu malzeme Güneş'ten gelen ultraviyole ışıkla zaman içerisinde kararıyor.
Plüton'un Uyduları
Charon'un yanı sıra Styx, Nix, Kerberos ve Hydra adında başka küçük uyduları da var. Hepsi garip şekilli ve devasa bir çarpışmanın ardından Plüton'un çekim alanına yakalandıkları düşünülüyor. Gökbilimciler tarafından kullanılan adlandırma kuralları ışığında, uydulara yeraltı tanrısı Plüton ile ilişkilendirilen yaratıkların isimleri verildi:. Styx, ölü ruhların Hades'e ulaşmak için geçtiği nehirdir. Yunan Nix karanlığın tanrıçası, Hydra ise çok başlı bir yılandır. Hades'in tazısı Kerberos, Cerberus'un alternatif bir söylenişi ve mitolojide yeraltı kapılarını koruyor.
Plüton keşifleri ne zaman başlayacak?
Plüton şu anda keşif misyonlarında öncelikli değil. Ancak Güneş Sistemi'nin Kuiper Kuşağı'nda bulunan bu uzak gezegene inmek için yapılan birkaç plan var. Bunların en az on yıl içerisinde başlaması beklenmiyor.
Plüton hakkında sık sorulanlar
Plüton bir gezegen midir?
2006 yılında Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) Plüton'u gezegenler listesinden çıkarmış ve küçük boyutu, buzlu bileşimi ve anormal yörünge özellikleri nedeniyle cüce gezegen olarak sınıflandırmıştır. IAU bu kategoriyi, aynı yörünge "komşuluğunu" işgal eden benzer bileşimlere ve kökenlere sahip daha büyük ve daha kütleli üyeleri tanımak için benimsemiştir.
Plüton'u kim keşfetti?
Amatör Amerikalı astronom Clyde Tombaugh 18 Şubat 1930'da İkizler takımyıldızında Plüton'u buldu.
Plüton Güneş'ten ne kadar uzaktadır?
Plüton'un Güneş'ten ortalama uzaklığı yaklaşık 5,9 milyar km'dir (veya 39,5 astronomik birim).
Plüton'un yörüngesi dairesel mi yoksa eksantrik midir?
Plüton'un yörüngesi gezegen yörüngelerinin herhangi birinden daha uzun veya eksantriktir ve ekliptiğe daha fazla eğimlidir (17,1°). Plüton, Güneş etrafındaki eksantrik yolunu kat ederken, Güneş'e en yakın olduğu noktada (perihelion) 29,7 astronomik birim ile en uzak olduğu noktada (aphelion) 49,5 AU arasında değişir.
Plüton'un uydusu var mıdır?
Plüton'un bilinen beş uydusu vardır. Charon açık ara en büyüğüdür ve Plüton'un tam yarısı büyüklüğündedir. Plüton'un diğer dört uydusu -Hydra, Nix, Kerberos ve Styx- Charon'dan çok daha küçüktür. Dördü de uzundur ve Charon'un yolunun dışında, neredeyse dairesel yörüngelerde ve Charon ile aynı yörünge düzleminde Plüton'un etrafında dönerler.
Kaynaklar: