Robert Boyle: Hayatı ve Maddenin Doğasına Dair Çalışmaları

Robert Boyle için deneyler hayatının merkezindeydi. Bilimsel araştırmanın potansiyelini ilk kez Stalbridge, Dorset'te babası Birinci Cork Kontu Richard Boyle'dan miras kalan konakta yaşarken keşfetti ve hayatını bilime adamaya karar verdi. Bundan önce kendisine sunulan ayrıcalıklı bakım ve eğitimin keyfini sürdü. Avrupa'ya seyahatler yaptı ve ahlak üzerine eserler kaleme aldı. Neredeyse her gün deneysel denemelerini sürdürdüğü laboratuvarla donanmış Londra, Pall Mall'daki evde 1688'den 1691'deki ölümüne dek ünlü kız kardeşi Lady Ranelagh ile yaşadı ve deneyler Boyle'ın hayatının hep merkezinde oldu.

Robert Boyle Kimdir?

Ancak hepsinden önemlisi 1655-1668 yılları arasında Oxford'da yaşarken sürdürdüğü deneylerdi. 1660'ta yayımlanan ilk bilimsel kitabı New Experiments Physico-Mechanical: Touching the Spring of the Air and its Effects'in (Havanın Esnekliği ve Etkileri Üzerine Yeni Fiziksel-Mekanik Deneyler) konusunu teşkil eden ünlü deney serisini o zaman gerçekleştirmişti. Bir hava pompasını ya da o zamanki asistanı Robert Hooke'un tasarladığı aparatın elzem bir parçası olan vakum haznesini kullanarak, Boyle kitabında havanın solunumdaki rolü dahil tüm özellikleri ve işlevlerini saptamada yeni ufuklar açmıştı. 1662'de yayımlanan devam kitabında, kendi ismini taşıyan yasanın –havanın hacmi ve basıncı arasındaki ilişkinin sabitliği, Boyle yasası– taslağını ortaya koydu.

Ölümüne dek yayımlamayı sürdürdüğü kitaplarında, Robert Boyle rengin, soğuğun ve sayısız diğer olgunun doğasına dair çığı açıcı deneysel incelemelerini sundu. Boyle, gününün pratik kimyagerleri tarafından kullanılan kimyasal maddeleri analiz ve manipüle eden prosedürleri temel alan ve kullanan kimyasal deneylerle her şeyden çok uğraştı.

Robert Boyle kayıtlarını dikkatle kaydettiği kontrollü deneyleri tasarlama ve kurmada eşi benzeri olmayan bir öncüydü; ayrıca deneysel incelemenin doğası üzerine derin düşünümü onu bir deney felsefesi oluşturmaya sevk etti. Bu alandaki başarısı bilim alanındaki öneminin en önemli etkenidir. İlk üyelerinden olduğu yeni kurulmuş Kraliyet Cemiyeti tarafından desteklenmesinin daha önemli bir nedeni de örnek kişiliğidir.

Tanecik Felsefesi ve Güçlükleri

Robert Boyle'ın deneyleri, günışığına çıkardıkları esas olguların ötesinde kalan daha ileri bir amaca da hizmet etmiş, dünyadaki her şeyin madde ve hareketin etkileşimiyle açıklanabileceği görüşünü savunan mekanik felsefenin doğruluğunu kanıtlamak için de kullanılmıştır.

İlgili

Alan Turing Gerçekten Bilgisayarın Babası mı?

Dünya'nın Yörüngesi Değiştiğinde Yaşanacaklar

Yüksek Gerilim Hattına Yakın Olmak Sağlığı Etkiliyor mu?

Kendi sözleriyle: "Cismani şeylerin ilkelerinden hiçbiri Madde ve Hareketten daha asal ya da yetersiz kalmadan sayıca daha az olamaz." Aslında bu doktrini Boyle yaratmamıştır: Öncüleri Pierre Gassendi ve Rene Descartes gibi düşünürlerdi. Ama en azından deneysel kanıtlar sunarak, onu bir miktar akla yatkın deneysel temeli bulunan, ustalıklı bir hipotezden bir doktrine dönüştürmede herkesten daha fazla emeği geçti. Buradaki en mühim deney, 1661 tarihli Certain Physiological Essays (Bir Takım Fizyolojik Makaleler) isimli eserinde açıkladığı gibi, güherçileyi (potasyum nitrat mineralini) bileşenlerinden yeniden birleştirmesiydi.

1666-1667 yıllarındaki çalışması The Origin of Forms and Qualities (Biçim ve Niteliklerin Kökeni) eşit derecede önemlidir. Aristoteles'ten miras kalmış, yüzyıllardır geçerli kabul edilen madde teorisinin açıklayıcı ilkelerinin en kötü ihtimalle anlamsız, en iyi ihtimalle gereksiz olduğunu, aslında içerilen bütün olguların mekanik ya da (kendi tercih ettiği terimle) "tanecik" hipoteziyle daha iyi açıklanabildiğini gösteriyordu.

Robert Boyle ve Simya

Bu yolda Robert Boyle mekanik felsefenin, kendinden öncekilerden daha incelikli bir versiyonunu sunmuştu. Sadece maddenin taneciklerinin boyutuna ve şekline ve de maruz kaldıkları harekete başvurmamış, oluşturdukları cisimlerin ayırt edici özelliklerini de vurgulamıştı. Bu tür konular üzerindeki fikirleri hem Isaac Newton hem John Locke üzerinde belirgin etki bıraktı. Robert Boyle mümkün olan her yerde mekanik açıklamaların tercih edilmesi gerektiğinden emindi ama mekanik felsefe basite indirgenmiş bir olgu da değildi. "Şeylerin en Genel nedenleri altında" havanın içinde bir "esneklik" olduğu fikri gibi "ast nedenler" bulunduğunu kabul etmekte bir sorun görmedi. Maddenin taneciklerinin saf mekanik özellikte değil kimyasal özellikte olabileceği fikrine de açıktı; hatta Evren'in saf mekanik yasaları aşan "kozmik nitelikler" içermesini de mümkün gördü. İlaveten, simyacıların temel madenleri altına dönüştürebilecekleri, kimyasal maddeleri işleyerek güçlü ilaçlar yapabilecekleri iddialarını da çok ciddiye aldı.

1661 tarihli The Sceptical Chymist (Kuşkucu Kimyacı) adlı kitabındaki madde üzerine görüşleri, Aristoteles'in görüşleri kadar kusurlu bulduğu kalitesiz simyacılar tarafından eleştirilse de, "gerçek Üstatlar"a duyduğu saygıyı açıkça dile getirdi. Ömrünün büyük bölümünde dünyanın işleyişini kavramaya katkıda bulunabileceklerine inanarak simya gizemleri hakkında bilgi edinmeye çalıştı. Hatta bizzat alenen simya araştırmaları yapıp birkaçını yayımladı.

Boyle'ın Doğa ve Din Felsefesi

Maddenin doğasını anlamaya katkılarına ilaveten, Boyle doğal dünyanın her yönüne yoğun bir ilgi duyuyordu; son derece etkili olan "planlı ve programlı bilim" bakış açısını sundu. En popüler kitaplarından biri, 1663 ve 1671'de iki kısım halinde basılan The Usefulness of Experimental Natural Philosophy (Deneysel Doğa Felsefesinin Faydaları) yüzyılın başında Francis Bacon'ın ortaya koyduğu etkili örneği takip ederek bilimsel bilginin zirai iyileştirmeden sanayi ve denizcilik girişimlerine dek insan hayatının her alanına uygulanma potansiyelini de ele alıyordu.

Robert Boyle, "Bilim, insana sadece Doğanın akışını öğretebileceğini, ama ona hükmetmeyi hiç öğretmeyeceğini düşünürse" gerçek potansiyelini ihmal etmiş olur derdi. Kitabında özellikle ilaç alanındaki bilimsel bulguların değerini vurguladı. Boyle sağlığın iyileştirilmesi konusuyla yakından ilgiliydi, hatta kendi zamanındaki standart tedavi uygulamalarını eleştirdiği tartışmalı bir tez yazmıştı. Ancak tıp mesleğini daha fazla kışkırtmamaya karar verdi ve bunu yayımlamadı. Bu alandaki yayınları ilaçlardaki hileleri saptamak için özgül ağırlığın kullanılması gibi konularla ilgiliydi.

Boyle'ın bilimin epistemolojisi ve bilimle din arasındaki ilişki üzerine yazdıkları da eşit derecede önemlidir. Deneylere dair yazdıklarına ilaveten, akıl ve deneyim arasındaki uygun ilişki, farklı bilgi biçimlerinde beklenebilecek göreli belirlilik derecesi gibi konularda da ince eleyip sık dokuyarak yoğun şekilde düşündü. Belirtilen ikinci konuda Boyle, Tanrı'nın "her şeyi bilmesi" neticesinde insan zihninin sınırlarını gösterme çabasındaydı. Boyle'ı anlamak için tüm hayatı boyunca çalışmalarında derin bir teizm inancı içerisinde olduğunu hesaba katmak gerek.

İlahi Bir Güç Arayışı

Boyle'ın en popüler kitabı bilimsel bir kitaptan ziyade ibadete yönelik bir çalışmadır. Bugün onun azimli karakterini açıklamaya çok yardımcı olan stresli manevi hayatı hakkında bilgi sahibiyiz. Bilincini, vicdanını inceleyerek saatler geçirirdi, deneysel çalışmaları bu bölümün başındaki alıntının ima ettiği gibi bir anlamda bu vicdan muhasebelerinin doğal dünyaya yansıması olarak görülebilir. Doğayı anlama arzusunun altında böylelikle Tanrıyı anlamaya da bir adım yaklaşacağımız kanaati vardı. Aslında Boyle'ın bilimin bu ilahi potansiyelini hissetmesi 1650'ler civarında deneye geçişini açıklar.

Bir noktaya kadar Boyle mekanik alemin tamamen ötesinde olan ve materyalist görüşü etkisiz hale getirebilecek doğaüstü bir alemin kanıtıyla ilgilendi. Dünyanın Tanrı suretinde akıllı bir tasarımcı olmaksızın maddenin tesadüfü etkileşimiyle meydana geldiğine dair herhangi bir düşüncenin inandırıcılığı olmadığı sonucu da önemlidir. Enquiry into the Vulgarly Received Notion of Nature (Amiyane Doğa Fikri Üzerine Serbest Bir İnceleme) adlı eseriyle bu görüşe saldırmıştı. Boyle'ı anlamak için bilimini, bütün olarak fikirlerinin bağlamına yerleştirmeliyiz.

Robert Boyle Sözleri

1. "Tanrı, evreni anlamamızı istemese onu olduğu gibi yapmazdı."
2. "… aradığımızı bulamasak bile, kaçırdığımıza değecek kadar aramaya değer bir şey buluyoruz."
3. "Tanrı, evrenin yazarı ve hareket yasalarının hür kurucusudur."
4. "Onun çalışmalarının bilgisinden, Onu tanıyacağız."
5. "Doğa her zaman evrenin korunmasını sağlar."
6. "Ay'ın, lekelerle kararmış olsa bile bize tümüyle aydınlık yıldızlardan çok daha fazla ışık vermesi gibi, Kutsal Metinler en parlak insan yazarlardan bile daha fazla ışık verir. Onların içinden cahil tüm gerekli bilgileri öğrenebilir ve en çok bilense bilgisizliğini fark etmeyi öğrenebilir."
7. "Bir kitapta bulunan bir düşüncenin uygun bir şekilde uygulanması, o düşüncenin ilk yazarı olmaktan daha az bir buluş değildir."

Robert Boyle Hakkında Sık Sorulanlar

Kaynaklar:

• Stanford Encyclopedia of Philosophy – Robert Boyle
• Internet Encyclopedia of Philosophy – Robert Boyle