Asteroitler Güneş Sistemi'nin oluşumundan artakalan ve neredeyse tüm Güneş Sistemi boyunca Güneş'in etrafında dönen kaya parçalarıdır. Asteroitlerin çoğu Güneş Sistemi'nde Mars ve Jüpiter'in yörüngeleri arasında uzanan Asteroit Kuşağı'nda bulunuyor. Bu kuşakta sayılamayacak kadar uzay kayası olmasına rağmen içlerinden geçmeye çalıştığınızda neredeyse boş olduğunu düşünürdünüz. Çünkü asteroitler (filmlerde ve uzay temalı çalışmalarda görülenin aksine) birbirinden epeyce uzakta yer alıyorlar.
Bazı asteroitlerin yörüngesi ayrıca Dünya'ya yakın bir noktadan (1,3 AU'dan az) geçer. Bunlara "Dünya'ya Yakın Nesneler" deniyor. Yörüngesi Jüpiter'in daha gerisine uzanan asteroitler de var. Güneş'i bir gezegenle aynı yörüngede dönen asteroitlere ise "Truva Asteroitleri" adı veriliyor.
Asteroitlerin Keşfi ve Asteroit Kuşağı
Asteroitler "Küçük Güneş Sistemi Cisimleri" (KGC) adı verilen uzay nesnesi sınıfındalar. Diğer KGC'ler arasında kuyruklu yıldızlar ve Güneş Sistemi'nin dışında bulunan "Neptün Ötesi Cisim" (NÖC) var. Plüton keşfedilen ilk NÖC ve birçok NÖC mutlaka asteroit olmamasına rağmen Plüton gibi cüce gezegenlerden ibarettir (Bkz. Kuiper Kuşağı ve Oort Bulutu).
Asteroitler ilk kez 1800'lerin başında keşfedildi ve Ceres ilk keşfedilendir. 950 kilometre genişliğiyle en büyük asteroit olarak biliniyor. Ancak şimdi bir cüce gezegen sıfatına da sahip. Bir zamanlar gökbilimcilerin Güneş Sistemi'nde eksik bir gezegen olduğuna dair öngörüsü vardı. Teorilerden biri bu kayıp gezegenin Mars ve Jüpiter arasında yer aldığı ve Asteroit Kuşağı'nı oluşturmak üzere bir şekilde yörüngeden çıktığı yönündeydi. Ancak bu hikaye gerçekte yaşanan ile uzaktan alakalı bile değildi. Zira Asteroit Kuşağı'nı meydana getiren nesnelerin aslında diğer gezegenleri oluşturan nesnelerle benzer maddede olduğu öğrenildi. Tek farkları gezegen oluşturmak üzere bir araya gelmemiş olmalarıdır.
Bazı astronomlar kuşağın parçalanmış bir gezegenin kalıntıları olduğuna da inanır. Başka bir teori ise asteroitlerin Güneş Sistemi'nin oluşumundan kalan kalıntı kayalar olmasıdır. Bu fikir daha olası kabul ediliyor. Kayaların Güneş'i ve diğer gezegenleri meydana getiren Güneş bulutsusu sırasında oluştukları düşünülüyor. Milyarlarca yıl içinde içsel ısınma, çarpışmalar, yüzey erimesi, küçük mikro asteroitlerin bombardımanı ve radyasyon ayrışması sonucu değişime uğradılar.
Ayrıca Güneş Sistemi boyunca durmadan hareket ederek çoğunlukla Asteroit Kuşağı'na ve Jüpiter'in yörüngesine yerleştiler. İç Güneş Sistemi'nde bulunan küçük gruplar da var ve bunlar Dünya'nın yörüngesine girerek meteor halini alıyor.
Asteroit Kuşağı'ndaki dört büyük cisim tüm kuşağın kütlesinin yarısını oluşturmakta. Bunlar cüce gezegen Ceres ve asteroitler Vesta, Pallas ve Hygeia'dır.
Asteroit Nelerden Oluşuyor?
Asteroitlerin kimyasal içerikleri birbirinden çeşitlidir: Karbonlu (karbon içeren C-tipler), silikatlı (silikon içeren S-tipler) ve metal açısından zengin (M-tipler) bilinen asteroit türleri arasında. Büyüklükleri küçük kayalardan, yaklaşık 100 kilometre genişliğinde dev ülkeler arasında değişen milyonlarca asteroit vardır. Aynı fiziksel özelliklere ve kimyasal bileşime sahip olanlar "aile" adı altında gruplandırılır. Bazılarının bileşimi aşağı yukarı Dünya gibi gezegenlerin bileşimlerine benzer.
Asteroit türleri arasındaki bu büyük kimyasal fark Asteroit Kuşağı'nda hiçbir zaman gerçek bir gezegenin bulunmadığı ipucunu veriyor. Bu da, Asteroit Kuşağı bölgesinin (sahip olduğu yerçekimi etkisinden dolayı) gezegenlerin oluşumundan artakalan cisimlerin toplanma yeri olduğunu gösteriyor.
Asteroitlerin Keşif Tarihi
Güneş bulutsusu ilk zamanlarında toz, kaya ve gaz bulutuydu ve diğer gezegenlerin tohumlarını attı. Gökbilimciler diğer yıldızların etrafında da bu maddelere benzer diskler görüntülediler. Bu toz tohumları zamanla birleşip büyüyerek Dünya, Venüs, Mars ve Merkür gibi diğer "karasal" gezegenleri ve gaz devi gezegenlerin kayalık iç kısımlarını oluşturdular.
Güneş Sistemi'ndeki koşullar daha farklı olsaydı bugün Asteroit Kuşağı'nın olduğu yerde dokuzuncu bir gezegen olabilirdi. Ancak Jüpiter'in devasa boyutu, Güneş nebulasından ayrılırken beraberinde diğer gezegen oluşturan maddeleri de sürükledi. Sürüklenen nesnelerin çoğu Asteroit Kuşağı'nda toplandı ve kalan diğerleri hala Dünya'ya yakın noktalarda dolanıyor. Bu asteroitler zaman zaman Dünya'nın yörüngesine girse de bizler için tehdit oluşturmazlar. Ancak büyük bir tanesinin her zaman gezegenimize fazla yaklaşıp yeryüzüne çakılması mümkündür.
Gökbilimci gruplar bunları "Dünya'ya yakın asteroitler" adı altında takip ediyor ve bize yaklaşabilecekleri yörüngeleri bulmak için ortak çaba sarf ediyorlar. Asteroit Kuşağı'na da büyük bir ilgi var. Dawn uzay aracı ana görevi olarak, bir zamanlar asteroit olduğu düşünülen cüce gezegen Ceres'i inceledi. Daha önce asteroit Vesta'yı ziyaret etmiş ve bu nesne hakkında değerli bilgiler göndermişti. Gökbilimciler Güneş Sistemi tarihinin ilk dönemlerine dayanan bu eski kayalar hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyor, tıpkı onları zaman içinde değiştiren olaylar ve süreçleri öğrenmek gibi.
Asteroit Hakkında Sık Sorulanlar
Asteroit nedir?
Asteroit, Güneş'in yörüngesinde dönen küçük, kayalık bir nesnedir. Asteroitlerin çoğu Mars ve Jüpiter arasındaki asteroit kuşağında bulunur, ancak güneş sistemi boyunca da bulunabilirler.
Asteroitler nasıl oluşur?
Asteroitlerin, gezegenler oluşurken güneş sisteminin erken dönemlerinden kalan kalıntılar olduğuna inanılmaktadır. Jüpiter'in yerçekimsel etkisi nedeniyle gezegenlere dönüşmeyen malzemeden oluştukları düşünülmektedir.
Asteroitlerin bazı potansiyel kullanım alanları nelerdir?
Bazı bilim insanları ve şirketler su, değerli metaller ve mineraller gibi kaynaklar için asteroit madenciliği yapma fikrini araştırıyor. Ayrıca, asteroitler bilimsel keşifler için potansiyel hedefler ve gezegenimizle çarpışmaları halinde Dünya için potansiyel tehditler olarak incelenmiştir.
Bir asteroit ile kuyruklu yıldız arasındaki fark nedir?
Hem asteroitler hem de kuyruklu yıldızlar Güneş'in yörüngesinde dönen küçük, kayalık nesneler olsa da kuyruklu yıldızlar tipik olarak kayadan ziyade buz ve tozdan oluşur. Kuyruklu yıldızlar ayrıca Güneş'e yaklaştıklarında ve buzları buharlaşmaya başladığında oluşan bir kuyruğa sahip olma eğilimindedir.
Bir asteroidin Dünya'ya çarpma riski nedir ve bu riski azaltmak için ne yapılmaktadır?
Dünya'ya asteroit çarpması geçmişte meydana gelmiştir ve kitlesel yok oluşlar da dahil olmak üzere önemli hasara yol açma potansiyeline sahiptir. Bu riski azaltmak için bilim insanları ve NASA gibi kuruluşlar potansiyel olarak tehlikeli asteroitleri inceleyip takip etmekte ve Dünya'ya bir tehdit oluşturmaları halinde onları saptırmak veya yok etmek için planlar geliştirmektedir.
Asteroitlerin incelenmesi bize ilk zamanlardaki güneş sistemi hakkında ne söyleyebilir?
Asteroitlerin incelenmesi, gelişiminin ilk aşamalarından kalıntılar oldukları düşünüldüğünden, güneş sisteminin oluşumu ve evrimi hakkında bilgi sağlayabilir. Asteroitlerin bileşimi, bilim insanlarının gezegenlerin zaman içinde nasıl oluştuğunu ve evrimleştiğini anlamalarına yardımcı olabilir.
Asteroitler nasıl sınıflandırılır?
Asteroitler, bileşimlerini ve kökenlerini gösterebilen spektral özelliklerine göre sınıflandırılır. Üç ana asteroit türü C-tipi (karbonlu), S-tipi (taşlı) ve M-tipidir (metalik).
Kaynaklar: