Dünya genelinde yaklaşık her on kişiden biri, şiirsel bir ifadeyle yaz gökyüzünün gölgesine, tropik bir okyanusun tonuna veya hatta kusursuz kesilmiş bir akuamarinin soluk tonuna benzetilebilecek bir göz rengine sahiptir. Bazı Avrupa popülasyonlarında bu oran her dört bireyden üçüne kadar yükselebilir.
Bu rengin, koyu pigmentli bir irisin daha topraksı tonlarıyla rekabet içinde neden varlığını sürdürdüğü uzun zamandır spekülasyon konusu olmuştur. Şimdi, İngiltere'deki antropologlar mavi gözlerin loş ışık koşullarında hafif bir avantaja sahip olabileceğini öne sürüyor.
Liverpool John Moores Üniversitesi'nden Kyoko Yamaguchi ve öğrencisi Faith Erin Cain, yaptıkları ön deneyde, azalan ışık yoğunlukları altında 30 saniyelik basit bir göz testine tabi tutulan 39 yetişkin gönüllü ile bu olasılığı araştırdı.
Göz renkleri kendileri tarafından bildirilmiş ve daha sonra yeni geliştirilen bir sınıflandırma kılavuzu kullanılarak mavi veya kahverengi kategorileri olarak doğrulanmış ve araştırmacılara 25 mavi gözlü ve 14 açık veya koyu kahverengi gözlü kişi temin edilmiştir.
Rakamlar hesaplandığında, parlak bebek mavisi göz rengine sahip olanlar, ortalama 0,82 lüks olan kahverengi gözlü akranlarına kıyasla çok daha az ışık altında (ortalama en az 0,7 lüks) duvarda gösterilen kodları okuyabilmişlerdir.
Çalışmanın nispeten küçük bir örneklem boyutuyla ön hazırlık niteliğinde olduğu ve henüz hakem değerlendirmesinden geçmediği göz önünde bulundurulduğunda, deneyin bulguları, iristeki pigmentasyon kaybının bazı popülasyonlarda düşük ışıklı ortamlarda görüşü en üst düzeye çıkarmak için seçilen bir özellik olduğu teorisini desteklemektedir.
İster yosun benekli ela, ister keskin çelik kenarları olan fırtına grisi ya da kehribar ışınlarıyla yemyeşil olsun, tüm irisler melanin gibi değişen miktarlarda proteinle kaplanmış bir çift 'tuvalden' oluşur.
Üst üste binen tuvaldeki proteinlerin yüksek dozları gözleri koyulaştırır. Pigmentasyon azaldıkça, ışığın gözün şeffaf katmanlarından saçılması irise daha mavi bir renk verir, atmosferden saçılan ışığın tanıdık gökyüzü tonlarını almasından farklı değildir.
Elbette evrimin bize pigmentli irisler bahşetmesinin iyi bir nedeni olduğunu varsayabiliriz. Daha koyu renk gözlere sahip olanlarda kanser ve makula dejenerasyonu gibi rahatsızlıkların daha az görüldüğü göz önüne alındığında, melanin dolu bir irisin bir dereceye kadar koruma sağlaması muhtemeldir.
İnsanların yerleşik hayata geçmeye ve tüm bu çiftçilik olayını çözmeye başladığı sıralarda, albinizmle ilişkili bir genin 'anahtarının' tek bir bireydeki kopyasında meydana gelen bir mutasyon, vücutlarına çok özel bir yerdeki – gözlerindeki – melanin seviyesini seyreltme yeteneği kazandırdı.
Eğer bu genetik değişim tarihin başka zamanlarında başkalarında da meydana gelmiş olsaydı, evrimsel çıkmazlar arasında kaybolup giderdi. Ancak bu tek olay, çağlar boyunca çok geniş bir yelpazedeki soylara taşınmış ve bugün dünya çapında yüz milyonlarca insanda bulunmaktadır.
Pek çok adaptasyonda olduğu gibi, bu mutasyonun da neden devam ettiğinin açıklaması muhtemelen karmaşıktır.
Prestij ya da güzellikle ilişkilendirilmiş, karanlık kış mevsimlerinde düşük ruh hallerine karşı koruma sağlamış ya da koyu renk gözlerin artık gerekli olmadığı düşmanca koşullarda inşa etmek için vücudun kaynaklarını daha az tüketmiş olabilir. Belki de yukarıdakilerin hepsi.
Bu çalışmanın söyleyeceği bir şey varsa, soğuk, alacakaranlık bir dünyada biraz daha iyi görmek, modern insan vücudu olan çeşitlilik yelpazesine katkıda bulunarak teraziyi değiştirmiş olabilir.
