Deneyimli astronomlar meteorlara aşinadır. Meteorlar gündüz veya gecenin herhangi bir saatinde görülebilirler ancak loş ışıkta veya karanlıkta bu parlak ışıklı cisimleri görmek çok daha kolaydır. Genellikle "düşen" veya "kayan" yıldızlar olarak adlandırılırlar ancak bu kaya parçalarının aslında yıldızlarla hiçbir ilgisi yoktur. Bilinen tarihin en büyük meteor çarpması 1902'de Rusya'nın Sibirya bölgesindeki Tunguska Nehri'nin yakınında meydana geldi. Tunguska Olayı denilen bu çarpma 12.000 kiloton TNT gücündeydi ve milyonlarca ağacı düz etti.
Meteor, Meteorit (Meteor Taşı), Göktaşı ve Asteroit Farkı
Meteor ile göktaşı temelde aynı şeydir. Göktaşı, asteroitten kopan kaya parçasıdır. Dünya'nın atmosferine girerek yanmaya ve parlamaya başladığında meteor adını alır. Meteorit (Meteor taşı) ise meteor yere çarptığında bulunan parçaya verilen isim oluyor. Meteor taşları kum tanesi veya bezelye büyüklüğünde olabiliyor ve bazıları ise küçük çakıl taşları kadarlar. En büyük meteorların dağlar kadar büyük dev kayalar oldukları biliniyor.
Bununla birlikte hemen her meteor taşı, yörüngesi süresince Dünya'ya yakın geçen ve bu sürede ufalanan küçük göktaşlarından kalan parçalardır.
Meteorların Oluşumu
Uzaydaki asteroit kuşağından koparak gelen göktaşı Dünya'yı çevreleyen atmosferden geçmeye başladığında, gaz moleküllerinin neden olduğu sürtünme nedeniyle ısınır ve parlamaya başlar. Yüksek hız ve ısı, meteorları genellikle Dünya yüzeyine çarpmadan önce buharlaştırmak için yeterli olur. Daha büyük olanlar ise parçalanır ve parçalar gökyüzünden yağar. Bunların çoğu da buharlaşır.
Gözlemciler meteorun çevresinde farklı parlamalar gördüklerini söyleyebiliyor. Renklerdeki bu değişim yanan meteorun atmosferdeki gazları ısıtmasından ve de uzay kayasının içindeki farklı malzemelerden kaynaklanıyor. Bazı büyük meteorlar gökyüzünde çok büyük parıltılar oluşturabilir; bunlara bolit adı veriliyor.
Meteor Taşı Nedir?
Atmosferden başarıyla geçmeyi başaran ve Dünya'nın yüzeyine veya su kütlesine çarpan meteorlar artık meteor taşı ya da meteorit olarak adlandırılıyor. Meteor taşları genellikle çok koyu renkli, pürüzsüz kayalardır ve sadece demir veya taş ile demir karışımından oluşuyorlar.
Yere ulaşan ve göktaşı avcıları tarafından bulunan uzay kayası parçaları tipik olarak oldukça küçük olurlar ve fazla hasar veremezler. Yalnızca en büyük göktaşları Dünya'ya çarptığında krater oluşturabiliyor. Ayrıca, yaygın düşüncenin aksine dokunulmayacak kadar sıcak olmazlar.
Dünya'nın en büyük meteor krateri olan Arizona'daki Meteor Crater 50 metre boyunda bir meteorun yeryüzüne çarpması sonucu oluştu. 2013 yılında Rusya'nın Çelyabinsk şehrine düşen meteor ise 20 metre uzunluğundaydı ve geniş mesafelerdeki pencereleri kıran bir şok dalgası yarattı. Bu tür büyük meteorlara bugün Dünya'da nispeten nadir rastlanıyor ancak milyarlarca yıl önce Dünya doğduğunda gezegenimiz her boyuttan uzay kayası tarafından bombalanmaktaydı.
Dinozorların Meteor Çarpmasıyla Yok Olması
En "yeni" göktaşı çarpması felaketlerinden biri yaklaşık 65 milyon yıl önce, 10 ila 15 kilometre uzunluğunda bir meteorun bugün Meksika'nın Yucatán Yarımadası'nın olduğu yere çarpmasıyla meydana geldi. Bölge Chicxulub Krateri olarak adlandırılıyor ve 1970'lere kadar keşfedilmemişti. Dinozorları yok eden etkinin birden fazla meteordan kaynaklanmış olabileceği düşünülüyor.
İlgili: Dinozorların Meteorla Yok Olduklarının Kanıtları
Bu etkiler depremler, gelgit dalgaları ve atmosferde asılı kalan kalıntılardan doğan ani ve uzun süreli iklim değişikliğidir. Bunların Dünya üzerinde büyük sonuçları oldu. Chicxulub meteoru genişliği yaklaşık 150 km olan bir krater meydana getirdi. Çarpmanın çoğu dinozor türünü ve büyük olasılıkla tüm yaşamı yok ettiği düşünülüyor.
Neyse ki bu tür göktaşı etkileri Dünya'da oldukça nadirdir. Ancak Güneş Sistemi'ndeki diğer gezegenlerde hala görülmekteler. Bu olaylar sayesinde gezegensel bilimciler katı kaya ve buz yüzeylerinde oluşan kraterler ile meteorların gaz ve buz devi gezegenlerin üst atmosferlerinden geçişiyle ilgili önemli bilgiler topladılar.
Asteroit Göktaşı mı?
Asteroitler göktaşının kaynakları arasında olsa da teknik olarak göktaşı değiller. Bunlar Güneş Sistemi'ndeki ayrı, küçük cisimlerdir. Asteroitler birbirine çarptığında parçalarını uzaya saçar ve böylece göktaşları oluşur. Kuyruklu yıldızlar da göktaşı oluşturabilir. Güneş'in yörüngesinde döndükçe geride bıraktıkları kaya ve toz göktaşını meydana getiriyor. Dünya'nın yörüngesi kuyruklu yıldız yolunun veya asteroit kalıntısının yörüngesiyle kesiştiğinde, bu uzay malzemesi parçaları süpürülür. İşte o zaman atmosferimizde ateşli bir yolculuğa başlarlar ve yol aldıkça buharlaşırlar. Yere ulaşmayı başaranlar meteor taşı (meteorit) adını alır.
Meteor Yağmuru
Dünya gelecekte de asteroit ve kuyruklu yıldız kalıntılarının yörüngelerine girmeye devam edecek. Bu her yaşandığında ortaya meteor yağmuru çıkıyor. Geceleri gökyüzünü inceleyenler her saat onlarca meteorun atmosferden yağdığını görebilirler. Meteor yağmurunun büyüklüğü Dünya'nın süpürdüğü uzay taşlarının miktarına bağlı.
Meteorlar Hakkında Başlıca Çıkarımlar
- Meteorlar, göktaşlarının atmosferimize girerek alev aldığı ve parladığı kayalardır.
- Göktaşları kuyruklu yıldız ve asteroit kalıntılarından oluşuyor ve kendileri kuyruklu yıldızlar veya asteroitler değiller.
- Meteor taşı, atmosferdeki zorlu yolculuktan kurtulmuş ve Dünya'nın yüzeyine inmiş meteordur.
- Meteorlar, atmosferden geçerken oluşturdukları ses izlenerek tespit edilebiliyor.
Meteorlar Hakkında Sık Sorulanlar
Bir göktaşı, meteor ve meteorit arasındaki fark nedir?
Bir göktaşı, uzayda bulunan ve henüz Dünya atmosferine girmemiş olan küçük bir kaya veya parçacıktır. Bir göktaşı Dünya'nın atmosferine girdiğinde, genellikle kayan yıldız olarak da bilinen bir meteor haline gelir. Eğer bir meteor atmosferdeki inişinden kurtulur ve yere çarparsa, bir meteorit haline gelir.
Bir meteorun fiziksel özellikleri görünümünü nasıl etkiler?
Bir meteorun parlaklığı ve rengi boyutuna, hızına ve bileşimine bağlıdır. Daha büyük meteorlar genellikle daha parlaktır ve arkalarında meteor treni olarak bilinen iyonize gazdan oluşan parlayan bir iz bırakabilirler. Bir meteorun rengi, meteoroidin kimyasal bileşimi tarafından belirlenir; örneğin, yeşil meteorlar genellikle nikel varlığından kaynaklanır.
Meteor yağmurları nasıl oluşur?
Meteor yağmurları, Dünya bir kuyruklu yıldız veya asteroidin geride bıraktığı enkazın içinden geçtiğinde meydana gelir. Enkaz Dünya'nın atmosferine girdiğinde yanar ve gökyüzünde bir meteor akışı oluşturur. Bir meteor yağmurunun hızı ve yoğunluğu, enkaz bulutunun büyüklüğüne ve yoğunluğuna bağlıdır.
Bilim insanları meteor gözlemlerini güneş sistemini incelemek için nasıl kullanırlar?
Meteor gözlemleri, güneş sistemindeki göktaşlarının bileşimi ve dağılımı hakkında bilgi sağlar. Meteorların yörüngelerini, yörüngelerini ve fiziksel özelliklerini analiz ederek, bilim insanları güneş sisteminin yapısı ve dinamikleri ile Dünya'ya yakın nesnelerin oluşturduğu potansiyel tehlikeler hakkında bilgi edinebilirler.
Kaynaklar: