Buzullar eriyor, deniz seviyesi yükseliyor, bulut ormanlar ölüyor ve vahşi hayvanlar bu hıza ayak uydurmak için çabalıyor. Geçtiğimiz yüzyıl boyunca görülen küresel ısınmanın nedeninin modern insan faaliyetleri olduğu artık kesin olarak biliniyor. İnsanlar atmosfere ısıyla hapsolan gazlar yaydı ve sera gazı olarak adlandırılan bu olayın seviyesi bugün son 800.000 yılda herhangi bir zamanda olduğundan daha yüksek. Bu olayların sonuçlarına küresel ısınma deniyor. Küresel ısınma Dünya'nın ikliminde veya belirli bir yerdeki uzun vadeli hava modellerinde değişimlere neden olmakta.
Küresel Isınma Nedir?
Ortalama küresel sıcaklık son 50 yılda bilinen tarihte görülmemiş hızla arttı. Uzmanlar gidişatın daha da hız kazandığını düşünüyor: NASA'nın 134 yıllık iklim kaydı tarihi boyunca 16 kez rekor sıcaklık görüldü ve bunlardan biri hariç hepsi 2000 yılından sonra gerçekleşti (dokuzu 2009'dan sonra kaydedildi). Birçok insan sormaktan çekiniyor ancak küresel ısınma şu anda gerçekten yaşanıyor.
İklim değişikliğini inkar edenler küresel ısınmada bir tür "duraklama" veya "yavaşlama" olduğunu savunur ancak Science dergisinde yayımlanan 2015 tarihli bir makale de dahil olmak üzere yapılan çalışmalar bu iddiayı reddetti. Ve bilim adamları küresel ısınma emisyonlarını engellemezsek Türkiye gibi Dünya'nın birçok ülkesinde ortalama sıcaklıkların önümüzdeki yüzyılda 10 derece kadar artabileceğini belirtiyor.
Küresel Isınma ve İklim Değişikliği Arasındaki Fark
Birçok insan küresel ısınma ve iklim değişikliğini eş anlamlı olarak düşünür. Ancak bilim adamları "iklim değişikliği" terimini yalnızca gezegenimizin hava ve iklim sistemlerini etkileyen karmaşık değişimleri açıklarken kullanıyor; çünkü bazı bölgeler kısa süreliğine soğuyabiliyor.
İklim değişikliği sadece yükselen ortalama sıcaklıkları değil aynı zamanda aşırı hava olaylarını, canlıların değişen popülasyonlarını ve habitatlarını, yükselen deniz seviyesini ve diğer çeşitli etkileri de kapsamakta. İnsanlar atmosfere sera gazı salarak Dünya'nın iklim düzenini değiştirdikçe tüm bu değişiklikler belirginleşiyor.
İnsan kaynaklı küresel ısınmayı önlemek için ne yapılabilir?
Küresel Isınmanın Nedenleri: Fosil Yakıtlar ve Sera Etkisi
"Sera etkisi" Dünya atmosferindeki bazı gazların (karbondioksit gibi) yüzeyden yansıyan sıcaklığı hapsetmesiyle meydana gelen ısınmadır. Bu gazlar ışığı geçirir ancak seralarda kullanılan cam duvarlar gibi ısının kaçmasını önler; adını da buradan alır.
Dünya'ya çarpan Güneş ışığı yüzeyde bir miktar emilir ve ardından atmosfere ısı olarak yansır. Atmosferdeki sera gazı molekülleri ısının bir kısmını hapseder ve geri kalanını uzaya bırakır. Atmosferde ne kadar çok sera gazı olursa o kadar fazla ısı atmosferdeki moleküllerde hapsoluyor.
Normalde Dünya'dan uzaklaşması gereken ısının karbondioksit gibi moleküller nedeniyle hapsolması sonucu baş gösteren küresel ısınmanın birçok tetikleyicisi var. Bunların başında elektrik üretmek için kullanılan fosil yakıtlar geliyor. Sadece ABD'de her yıl atmosfere iki milyar ton CO2 salınmakta. Kömür yakan enerji santralleri hava kirliliğinin ve dolayısıyla sera etkisinin açık ara en büyük nedeni.
Hem üretici ülkeler hem de Türkiye gibi tüketici ülkelerde havayı kirleten en büyük faktör petrolle çalışan araçlar oluyor. Birçok ülkede ulaşım sektöründen atmosfere yılda yüz milyonlarca ve bazen bir milyardan fazla ton CO2 salınmakta.
Bu nedenle birçok ülke şimdiden elektrikli araçlara geçiyor ve fosil yakıtlı araçları yasaklayan kanunlar hazırlıyor. Bu adım belki de küresel ısınmayı önlemede en büyük etkilerden birine sahip olacak.
Küresel Isınma Ne Zamandan Beri Biliniyor?
Sera etkisi Joseph Fourier'in atmosfer olmasaydı Dünya'nın çok daha soğuk olacağını hesapladığı 1824'ten beri biliniyor. Doğal sera etkisi Dünya'nın iklimini yaşanabilir kılan şeydir. Zira atmosfer olmadan Dünya'nın yüzeyi ortalama 33 santigrat derece daha soğuk olurdu.
1895'te İsveçli kimyager Svante Arrhenius insanların bir sera gazı olan karbondioksit üreterek doğal sera etkisini artırdığını keşfetti. Böylece 100 yıllık bir iklim araştırmasını başlatmış ve küresel ısınmanın tanımlanmasını sağlamış oldu.
1880'den bu yana Dünya'nın ortalama sıcaklığı 1 santigrat derece yükseldi. 1750'den itibaren ise 1.2 C arttı. Şu anki hızda her 400 yılda 5 C artacak. Sadece 60 yılda Dünya'nın birçok kuzey bölgesinde ısılar 1.7 C arttı. Küresel ısınma 2 C daha artarsa iklim dengesizliği başlayacak; buzullar eriyerek ve Dünya'da kalıcı sera etkisi meydana getirecek.
Küresel ısınma artışının üçte ikisi 1974'ten bu yana gerçekleşti.
Sera gazı seviyeleri Dünya tarihi boyunca yükselmiş ve azalmıştır ancak son birkaç bin yıldır oldukça sabit seyrediyordu. Küresel ortalama sıcaklıklar da son 150 yıla kadar sabitlenmiş durumdaydı. Ancak hem fosil yakıt kullanımı hem de sera gazını artıran diğer faaliyetlerle sera etkisi şimdi gitgide artıyor ve Dünya'yı önemli ölçüde ısıtıyor.
Dünya'daki Sıcaklık Değişimi Doğal Değil mi?
İnsan faaliyeti Dünya'nın iklimini etkileyen tek faktör değil. Volkanik patlamalar ile Güneş lekeleri, Güneş rüzgârı ve Dünya'nın Güneş'e göre konumu gibi Güneş ışınlarının yoğunluğunu değiştiren küresel ısınma faktörleri de var. El Niño gibi büyük ölçekli hava modelleri de küresel ısınmanın nedenleri arasında. Ancak bu etkiler geçici veya zayıftır.
Bilim adamları Dünya'nın sıcaklıklarını izlemek için kullandığı iklim modelleri ile bu faktörleri sürekli ölçüyor. Örneğin, Güneş ışını seviyelerindeki değişiklikler ve volkanik püskürmelerden dolayı atmosferde biriken küçük parçacıklar son küresel ısınma ölçümlerine sadece yüzde iki katkıda bulundu.
Benzer şekilde, volkanik püskürmeler Dünya yüzeyini geçici olarak soğutan parçacıklar yayıyor ve bunların etkisi sadece birkaç yıl sürüyor. El Niño gibi hava durumu olaylarını da tahmin etmek mümkün ve yine küresel ısınmaya kısa vadeli etki ediyorlar.
Bununla birlikte Dünya'nın doğal olarak ısındığı ve soğuduğu (Buzul çağına girip çıktığı) 100.000 yıllık bir doğal döngüsü de var. Ancak bu oldukça uzun sürdüğünden son 250 yılda görülen küresel ısınmaya herhangi bir katkısı olduğunu söylemek zor.
Atmosferimiz aslında sera gazlarını doğal olarak emme yeteneğine sahip ve bunu on binlerce yıldır yapıyor. Ancak özellikle Sanayi Devrimi ile birlikte atmosferdeki karbondioksit miktarı arttı ve bugün bu oranı üçte biri daha yükseltmiş durumdayız. Tarihsel olarak binlerce yılda gerçekleşen sıcaklık değişimleri artık on yıllar içinde gerçekleşiyor.
Küresel Isınmanın Sonuçları
Sera gazlarındaki artış küresel ısınma adına önemli bir sorun çünkü iklimin bazı canlıların uyum sağlayabileceğinden daha hızlı değişmesine neden oluyor. İklim öngörülemez hale geldikçe insanlar için de sorun olmaya başlıyor.
Tarihsel olarak Dünya'nın iklimi devamlı olarak Buzul Çağı arasında gidip geldi. Son Buzul Çağı yaklaşık 11.700 yıl önce yaşandı ve normalde Dünya'nın şimdi yeni bir buzul dönemine girmesi gerekiyordu. Ancak atmosfere çok fazla karbondioksit saldığımızdan artan küresel ısınma bu durumun 100.000 yıl kadar ertelenmesine neden oldu.
Sera gazı konsantrasyonları arttıkça Dünya'nın Grönland ve Antarktika gibi kalan son buz tabakaları da eriyor. Yalnızca Antarktika her yıl 134 milyar metreküp su kaybediyor. Bu tonlarca ek su deniz seviyelerini hızla artırmaya başladı. 2050 yılına gelindiğinde buzulların erimesiyle deniz seviyelerinin 30 ila 70 santim arasında yükseleceği tahmin ediliyor.
Artan deniz seviyesi iklimi beklenmedik şekilde değiştirecek. Hava durumu daha ekstrem hale gelirken, daha yoğun ve büyük fırtınalar görülmeye başlanacak. Hem daha fazla yağmur düşecek hem de daha uzun kuraklık dönemleri yaşanacak ve bitki yetiştirmedeki zorluk artacak. Bitkilerin ve hayvanların yaşayabileceği alanlar da başkalaşım geçirecek. Küresel sıcaklıklardaki her 1 santigrat derece artış buğday, mısır ve pirinç fiyatlarında %25 artışa denk geliyor.
Ayrıca alerjiler, astım ve bulaşıcı hastalık salgınları da artacak. Alerji yapan yakup otunun yaygınlaşması buna bir örnek. Ayrıca daha yüksek hava kirliliği ile patojenler ve sivrisineklere daha uygun ortam koşullarının oluşması küresel ısınmanın sonuçları arasında.
Küresel Isınma Hakkında Sık Sorulanlar
Küresel ısınmadan sorumlu başlıca sera gazları nelerdir?
Küresel ısınmadan sorumlu başlıca sera gazları karbondioksit (CO2), metan (CH4) ve azot oksittir (N2O). Bu gazlar ısıyı Dünya atmosferinde hapsederek gezegenin ısınmasına neden olur.
Geçtiğimiz yüzyılda küresel sıcaklıklar nasıl değişti?
Küresel sıcaklıklar 19. yüzyılın sonlarından bu yana yaklaşık 1 santigrat derece artmıştır. Bu artış temel olarak atmosferdeki sera gazlarındaki artıştan kaynaklanmaktadır.
Küresel ısınmanın etkilerini azaltmaya yönelik stratejiler nelerdir?
Küresel ısınmanın etkilerini hafifletmek için enerji verimliliği yoluyla sera gazı emisyonlarının azaltılması, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş ve karbon yakalama ve depolama dahil olmak üzere çeşitli stratejiler vardır. Kıyıların korunması ve su yönetimi gibi önlemlerle küresel ısınmanın etkilerine uyum sağlamak da önemlidir.
Küresel ısınmanın insanlar üzerindeki etkileri nelerdir?
Küresel ısınmanın, halk sağlığı, gıda güvenliği ve su kaynakları üzerindeki olumsuz etkileri de dahil olmak üzere insan toplumu üzerinde önemli etkileri vardır. Ayrıca altyapı, emlak değerleri ve turizm üzerindeki etkileriyle ekonomik zarara da yol açmaktadır.
Küresel ısınmanın çevre üzerindeki etkileri nelerdir?
Küresel ısınma, yükselen deniz seviyeleri, daha sık ve şiddetli sıcak hava dalgaları, yağış düzenindeki değişiklikler ve kasırga ve kuraklık gibi aşırı hava olaylarının sıklığı ve yoğunluğunun artması gibi bir dizi çevresel etkiye neden olmaktadır.
Küresel ısınma nedir?
Küresel ısınma, atmosfere sera gazı salan fosil yakıtların yakılması, ormansızlaşma ve arazi kullanımı değişiklikleri gibi insan faaliyetleri nedeniyle Dünya'nın ortalama yüzey sıcaklığında meydana gelen uzun vadeli artıştır.
Küresel ısınmayı ele alan güncel girişimler nelerdir?
Küresel ısınmayı ele alan bazı güncel girişimler arasında, küresel ısınmayı sanayi öncesi seviyelerin 2 santigrat derece altında sınırlamayı amaçlayan Paris Anlaşması ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmeyi ve iklim değişikliğinin etkilerini azaltmayı amaçlayan Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri yer almaktadır. Birçok ülke, şehir ve işletme de sera gazı emisyonlarını azaltmayı ve daha temiz enerji biçimlerine geçmeyi taahhüt etmiştir.