Gal Keltleri Kimlerdi?
Galliler, Birleşik Krallık'taki Galler ülkesinin halkıdır. Gal dili, Galler'de yaşayan Britonların konuştuğu Eski Britanya dilinden geliştirilen (Gaelcenin -İrlandaca, İskoçcanın- aksine) Breton-Kelt dilidir. MS 11. yüzyılda Breton-Kelt dili; Galce, Kernevekçe (Cornwall'da konuşulan dil) ve Bretonca (Fransa'daki Brötonya bölgesinde konuşulan dil) olarak ayrılmıştır. Galliler, birçok yönden Gaelik-İrlanda'nınkiyle paralellik gösterdiği halde, Kral Arthur'un Galce öykülerinde görüldüğü üzere, kendine özgü bir karakteri olan karmaşık bir mitoloji oluşturmuşlardır.
Gal Mitolojisi Kaynakları Hangileridir?
Galler'deki Kelt mitolojisi, Kelt olmayan grupların hakim varlığı (Romalılar Saksonlar, İngilizler, vs.) nedeniyle adada daha izole olan İrlanda Kelt mitolojisine göre daha fazla bozulmuştur. Esas olarak Arthur'un öyküleriyle ilgili iki Latince metin, dokuzuncu yüzyıl başında Nennius'un yazdığı Britanyalıların Tarihi (Historia Brittonum) ve on ikinci yüzyılda Monmouth'lu Geoffrey'nin yazdığı Britanya Krallarının Tarihi'dir (Historia Regum Britanniae). Geleneksel olarak, efsanevi olduğu neredeyse kesin olan altına yüzyıl şair-kahini, İrlandalı Amairgen'in Galler'deki dengi Taliesin'e atfedilen şiirlerin de dahil olduğu sözlü kaynaklar vardır. Yine de Gal mitolojisinin en önemli kaynağı, bizim Mabinogion olarak bildiğimiz ortaçağ öyküleri derlemesidir.
Taliesin Kimdi?
Taliesin (Parlak Yüz), antik Galler'de yaşayan bir şair-kâhindi. Taliesin Kitabı'na göre, sihirbaz Ceridwen'in mucizevi hamileliğinden doğmuştur. Ceridwen'in bir hizmetkârı, Gwion Bach, buğday tanesi biçimine girmiş ve sihirbaz tarafından yutulmuş, bir süre sonra da Taliesin doğmuştur. Bu hikâye, İrlanda'da Cuchulainn'in ana rahmine düşme hikâyesini hatırlatmaya yarar. Sigurd, Musa ve diğer kahramanlar gibi bebek Taliesin de terk edilmiştir; bir deri çantanın içinde suya bırakılmıştır. Genç Elffin tarafından kurtarılıp evlat edinilmiştir. Taliesin, Kral Arthur'un sarayında, diğer şairlerin sadece dudaklarıyla rahatsız sesler çıkarıp kalakalmalarına neden olan şiirsel yeteneğini sergilermiş. Şarkısı, Arthur'un hapsettiği Elffin'i özgürlüğüne kavuşturacak kadar güçlüymüş.
Mabinogion Nedir?
Mabinogion 14. yüzyıla ait iki tane el yazmasından, Rhydderch'in Beyaz Kitabı (Llyfr Gwyn Rhydderch) ve Hergest'in Kırmızı Kitabı (Llyfr Coch Hergest) kitaplardan oluşur. Bu kitapların kaynak olarak kullandığı sözlü anlatılar on birinci ve on ikinci yüzyıllarda yazılı hale getirilmiştir. Mabinogion,"Dört Dal" ve bilinen ilk Gal Arthur öyküsü olan "Culhwch ve Olwen" ile sonraki üç Arthur serüvenini içeren dört adet "Bağımsız Yerli Hikayesi" adlı bölümlerden oluşur.
Galler Panteonu
Mabinogion'da Ortaya Çıkarılan Antik Galler Panteonu
Galler'in antik tanrıları, Don Ailesi olarak bilinir. Don, Tuatha Danann'ların isimlerini aldıkları İrlandalı Danu'nun eşdeğeri olan Yeryüzü tanrıçasıdır (Toprak Ana). Don/Danu'nun kökleri muhtemelen Hintli Danu'ya uzanır.
Don, Mathonwy'nin kızı, Math'ın kız kardeşidir. Bazen kocasının, ölüm tanrısı Beli olduğuna inanılır. Çocukları Gilfaethwy, öykücü Gwydion, şafak tanrıçası Aranrhod, Lludd, Gofannon ve Penarddun'dur. Penarddun, bazılanna göre ismi Kral Lear'ın isminin kaynağı olan Llyr ile evlenmiştir. Llyr, Mabinogion'un "İkinci Dal"ın da önemli kişilikler olan Bran ile Branwen'in babalarıdır. Don Ailesi'nin birçok hikâyesi, "Dördüncü Dal"da da anlatılır.
Bran ile Branwen'in Öyküsü
Llyr'in ilk karısı Iweriadd ya da "İrlanda" Britanya'nın dev kralı Mübarek Bran ile aşk tanrıçası Branwen'in anneleriydi. Diğerlerine göre, Bran ile Branwen'in anneleri, ana tanrıça Don'un kızı, LIyr'in karısı Penarddun'du.
Öyküye göre, İrlanda kralı Matholwch, Branwen ile evlenmek için Galler'de Harlech'e gelmiştir.
Evlilik konusunda kendisine danışılmadığı için kızan huzur bozucu Efnisien, İrlanda kralının atlarına zarar verir. Bu durum Branwen'i öfkeli kayınbiraderini yatıştırmak için ona sihirli bir kazan vermesine yol açar. Bu kazan, yaralıları hayata döndürme gücüne sahip, ünlü Bolluk Kazanı'dır.
Branwen, İrlanda'da Bran ile Matholwych arasında, dolayısıyla Galler ile İrlanda arasında kalıcı barışı sağlayacak olan veliaht Gwern'i doğurur. Fakat Galler'deki evlilik esnasında Efnisien'in yaptığı kötülükler yüzünden kocası Branwen'e çok sert davranır, onu sarayın mutfağında hizmetçi gibi çalışmaya ve saray kasabının baltalarını taşımaya zorlar. Branwen bir kuşa konuşmayı öğretir, kuş Galler'e uçup, Bran'a kız kardeşinin durumunu anlatan mesajı iletir. Öfkelenen Bran, ordusunun denizi geçebilmesi için devasa bedenini iki ülke arasında köprü yaparak İrlanda'yı istila eder. Matholwych, barış yapmayı kabul eder fakat Efnisien Gwern'i ateşe atarak ateşkesi engeller. Bunu takip eden çarpışmada Efnisien, ölen İrlandalı askerleri dirilten sihirli kazanın mahvolmasına neden olur.
Bran çok kötü yaralanmıştır, yanındakilere kafasını koparıp, İngiltere'ye geri götürmelerini emreder. Yolda Bran'in kafası konuşmaya ve hatta yemeye devam eder. Savaş'tan İrlanda'da nüfusun yeniden artmasını sağlayacak sadece beş hamile kadın sağ çıkar. Aralarında Branwen ve Taliesin'in olduğu sadece birkaç Galli, Britanya'ya dönecek kadar hayatta kalır. Savaşı başlattığı için kendini suçlayan Branwen üzüntüden ölür. Gal tanrıları da İrlanda tanrılar gibi ölebiliyorlardı.
Blodeuwedd ile Lleu'nun Öyküsü Nedir?
Evli Blodeuwedd'in Penllynli Gronw Pebry ile ilişkisi vardır, âşıklar Lleu'yu öldürmeye karar verirler. İncil'deki Delilah ve diğer baştan çıkarıcı kadınlar gibi Blodeuwedd de kocasına, evde, at sırtında ya da dışarda ayaktayken asla öldürülemeyeceği gerçeğini açıklamasını söyler. Aslında, sadece özel bir mızrakla öldürülebilecektir. Bir gün Lleu banyo yaparken küvette tek ayak üstünde durup, diğer ayağını da bir keçinin üstüne koyması için kandırılır. Bu duruş, ölmesini engelleyen şartları bozacak ve Gronw'un özel kılıcı karşısında savunmasız kalacaktır. Ölürken kartal olup uçar ama Gronw onu bulup insan hayatına döndürür. O zaman Lleu geri dönüp Gronw'u öldürür, suçlu karısı da baykuşa dönüştürülür.
Math ile Ailesinin ve Lleu'nun Doğumunun "Dördüncü Dal" Hikâyesi
Mathonwy'nin oğlu Gwyneddli Math, bolluk tanrısıdır. Savaşmadığı zamanlarda ayaklarının mutlaka bir bakirenin kucağında durmasını gerektiren garip bir saplantısı vardır. Yeğenleri Gwydion ve Gilfaethwy, Math'ın kullandığı bakireyi Gilfaethwy'nin alabilmesi için Math'a oyun yaparlar. Bu tezgah ortaya çıktığında ve bakirenin artık bakire olmadığı anlaşıldığında Math, yeğenlerini üç yıllığına yaban domuzuna çevirir. Gwydion, kız kardeşi Aranrhod'u ayak taburesi görevi gören genç kızın yerine geçirmeye çalışır fakat kız kardeşi deniz tanrısı Dylan'ı doğurur. Bakirelik testinde Math'ın kılıcının üzerine çıktığında Math'ın ayak taburesi olmak için uygun olmadığı anlaşılır. Bundan kısa bir süre sonra kızın içinden çıkan bir nesne Gwydion'un saklanmasına neden olur. Bu, aslında Lleu'dur (İrlandalı Lugh'un soydaşı) ve Aranrhod ile kardeşi Gwydion'un ensest ilişkisinin ürünüdür.
Utanan Aranrhod, çocuğa isim vermeyi reddeder. Fakat Gwyndion ile çocuk, ayakkabıcı olarak kralın sarayına geldiklerinde Aranrhod, çocuğun parlaklığı ve maharetini haykırdığında farkında olmadan oğluna isim vermiş olur. Böylece çocuğun adı Lleu Llaw Gyffes ("Kumral Maharetli El") olur. Aranrhod, bu çocuğun kendisinin vermediği hiçbir silahı taşımayacağını bildirdiğinde Gwyndion bu andı bozmak için yine sihrini kullanır. Aranrhod Lleu'nun "dünyada mevcut" ırktan biriyle evlenmemesine karar verip, onun için üç bitkinin tomurcuklarından bir eş, yani Blodeuwedd'i ("Çiçek") yaratır. Math ile Gwyndion, Aranrhod'un bu kararının uygulanmasını da engellerler.
Galler'in Kahramanları
Gal-Kelt Kahramanlar Kimlerdi?
Mabinogion'da söz edilen birçok Galli kahraman vardır. Örneğin, "Birinci Dal" ve "Üçüncü Dal" da bahsedilen Pwyll ve Pryderi ile Gal kahramanlarının en ünlüsü olan Kral Arthur bunlardandır. Bir diğer kahraman ise, Keltik Cornwall'ın kahramanı, ismi Galler kökenli olan Tristan'dır.
Pwyll'in Hikâyesi Nedir?
Dyfed lordu Pwyll ("Doğru Mantık") bir gün ava çıkar ve bir başka avcıya, aslında "Öteki Dünyanın" (Annwn) yani, 31 Ekim/1 Kasım'da ruhların suçlulardan intikam almak için dünyaya dönebildikleri yeniden doğuş diyarının kralı Arawn'a hakaret eder. Bu tarih, Hristiyanların Azizler Günü'nün arifesidir. Sonradan Cadılar Bayramı (Halloween) olarak kutlanan bayram Azizler Günü'nün Arifesi (All Hallows' Eve) kavramından türetilmiştir. Pwyll Arawn'ın tazılarını kovalayıp, kendi tazılarından birini bir geyiğin peşine düşürür. Öfkeli Arawn, Pwyll'in Arawn'ın suratını takıp, bir yıl boyunca Annwn'da kral olarak yaşamasını ister. Öteki dünyanın kralının yatağında uyumalı fakat onun karısıyla sevişmeyeceğine söz vermelidir.
Ceza dönemi bitince Pwyll, Dyfed'e döner ve büyük bir ziyafet verir. TahtIna oturduktan kısa süre sonra yanından beyaz bir ata binmiş güzel bir kadın geçer. Pwyll onu takip eder ve durması için yalvarır ama kadın durmaz. Kadın, Arawn'ın kızı, tanrıça Rhiannondur ve Pwyll'in karısı olmayı teklif eder. İrlanda tanrıçaları Edain Echaride ("ata binen") ve atlardan hızlı koşan Macha ile Kıta Keltlerinin at tanrıçası Epona, Rhiannon'un soydaşları olabilir. Bütün bu karakterlerin kökleri, önceki Hint-Avrupa dil ailesinin ata-dayalı mitleri ve ritüellerine uzanır. Pwyll, düğün ziyafeti sırasında, aptalca bir dileği yerine getirmesi sonucunda karısını Gwawl'a ("Işık") kaptırır. Yine de Rhiannon ile Gwawl'ın düğününde, rakibini kandırıp, Rhiannon'un kendisine verdiği sihirli bir çantaya sokarak, karısını geri kazanır.
Pryderi'nin Hikâyesi Nedir?
Rhiannon bir oğlan (Pryderi) doğurur ve çocuk, bakıcı kadınlar uykuya dalınca kaçırılır. Kadınlar cezalandırılmaktan kurtulmak için çocuğu onun öldürdüğü sanılsın diye Rhiannon'a hayvan kanı bulaştırırlar. Pwyll, bu zalim harekete aldanır ve Rhiannon'u acımasız bir şekilde cezalandırır. Çocuk, yaşadığı ancak yıllar sonra anlaşıldığında ailesine döner ve Rhiannon kurtulur. Çocuk, bebekken onu bulup, bakan insanlar tarafından Gwri "Altın Saç" olarak adlandırılmıştır. Sonunda endişelerinden kurtulan Rhiannon onu Pryderi ("Özen") olarak yeniden isimlendirir.
Mabinogion'un "Üçüncü Dalında" Pryderi, Cigfa ile evlenmiştir ve PwyIl'den sonra Dyfed kralı olmuştur. Rhiannon, Llyr'in oğullarından biri olan Manawydan ile evlenmiştir. İrlandalı Manannan mac Lir gibi, Manawydan da yeniden doğumla ilgilidir. Arbeth'deki bir ziyafet esnasında, iki çift de sihirli taht tepesinde bir sis bulutu içinde oturmaktadırlar. Sis dağılmadan önce gök gürler ve çiftler kendilerini tamamen terk edilmiş bir Dyfed'de bulurlar. İki yıl dolaştıktan sonra Lloegyr'e (İngiltere) gelirler ve Pryderi ile Manawydan orada eyer, ayakkabı ve kalkan imalatçısı olurlar.
Sonunda dördü Arbeth'e döndüklerinde Pryderi, Manawydan'ın uyarılarına kulak asmaz ve bir yabandomuzunun onu, mermer bir tablanın üzerinde altın bir çanağın bulunduğu bir çeşmesi olan gizemli bir kaleye çekmesine izin verir. Bazıları bunun Bolluk Kazanı (içinde daima yiyecek olan kap) ya da Kral Arthur'un Şövalyelerinin aradığı Kutsal Kase olduğunu düşünmüşlerdir. Pryderi, kazanı kavrayınca ellerini ondan çekemez ve konuşamaz olur. Oğlunu kurtarmaya çalışan Rhiannon da kazana yapışır ve konuşamaz olur. Anne ve oğlu, bir sisin içinde kaybolurlar.
Bu büyüleri yapan ve kahramanla annesini kaçıran kişi, kötü kalpli Gwawl'ın ortağı ya da dostu olan Llwyd'dir. Manawydan ile Pryderi'nin karısı Cigfa, ayakkabıcı olarak İngiltere'ye dönerler fakat sonunda mısır yetiştirmek için Arbeth'e giderler. Mısırları çalan fareleri keşfedince Manawydan, içlerinden en yavaş olanını yakalar, tam onu taht tepesine asmaya hazırlanırken bir piskopos çıkagelir ve o farenin aslında karısı olduğunu ortaya koyar. Piskopos, kendisinin de aslında Llwyr olduğunu açıklar ve karısını vermesi karşılığında Pryderi ile ailesini çıldırtan bu berbat büyülere ve lanetlere son verir.
Tristan ve Iseult'un Hikâyesi Hedir?
Bu talihsiz âşıkların hikâyesinin ilk Kelt versiyonu, on altıncı yüzyıla ait bir Gal el yazmasında bulunur. Ayrıca, sonradan bir Kernevekçe (Cornwall) versiyonu ile birkaç da kıtasal versiyonu olmuştur. Cornwall kralı Mark'ın yeğeni olan Tristan, bir asker, şair, müzisyen ve öykücüdür. Kral Mark'ın karısı olacak Iseult'u (Isolde) Cornwall'a getirmek üzere İrlanda'ya gitmekle görevlendirilmiştir. İkisi Cornwall yolundayken, birbirlerine âşık olmalarına neden olan sihirli bir iksir içerler. Aşkları ortaya çıkar ve cezalandırılıp, trajik bir şekilde ölmelerine neden olur.
