"Hepsini alan kişi" adıyla bilinen korkunç Hades mitolojide nadiren görülen bir figürdür. Yunan mitolojisinin sunduğu en korkunç ve dehşet verici tanrılardan biri olan Hades, yeraltı dünyasının kralı ve ölülerin hükümdarıydı. Çok sayıda lakabı vardı. Agesander ile Agesilaus ("herkesi saptıran" anlamına gelir), Clymenus ("kötü şöhretli" demektir) ve Eubuleus ("iyi tavsiye veren" anlamına gelir) dahil olmak üzere alışılmadık sayıda sıfatlar ile anılıyordu. Ayrıca Hesiod ve Homer tarafından "acımasız", "iğrenç" ve "korkunç" olarak nitelendirildi.
Hades'in Etimolojisi
Hades, kelimenin tam anlamıyla ve mecazi olarak karanlık bir kişiliğe sahipti. Olimpos Dağı'nda yaşamayan tek tanrı olan Hades, yeraltı dünyasının karanlık sarayında, yalnız yaşardı. Hades insanların adını bile söylemeye korktuğu bir figürdü.
"Hades" isminin belgelenmiş en eski versiyonu Homeric çağından (MÖ 800'lerde) gelir. Bu kelime "görünmez" veya daha büyük olasılıkla "görünmeyen" anlamına gelen Áïdēs idi. Bu isim Hades'in tarihi ve mitolojik olaylardan uzaklığının iyi bir göstergesidir.
Klasik çağda (MÖ 500 civarı) Hades'in adı Áïdēs ile aynı anlamı taşıyan Háidēs'e dönüştü. Bununla birlikte onun adını söylemekten korkan klasik çağın Yunanlıları yukarıdaki lakapların yanı sıra "varlıklı" demek olan Plouton'u da kullanmışlardır.
Hades'e "varlıklı" denilmesinin sebebi ölülerin Styx Nehri'nden geçmek için Hades'e getirdikleri paralarla biriken büyük hazinesi olabilir. Başka bir yaklaşıma göre bu isim, toprağın hayat veren özelliğinin yer altında yaşayan Hades'e atfedilmesinden kaynaklanır. Plouton ismi, Hades ile aynı özelliklere sahip olan Romalı tanrı Pluto'dan miras kaldı.
Hades'in Ailesi
Hades, Cronus ve Rhea'nın ilk erkek çocuğuydu. Kardeşleri Demeter, Hera, Hestia ve Poseidon gibi Hades de, çocuklarından birinin onu devireceğini öğrenen evrenin efendisi Cronus tarafından doğumdan kısa süre sonra yutuldu. Kardeşleri gibi Hades de 'evrenin hükümdarı' mantosunu üzerine alan Zeus tarafından kurtarıldı.
Hades hiç evlenmemiş olmasına rağmen, yılın belirli aylarında Persephone ile birlikte oldu ama Persephone'nin doğurduğu hiçbir çocuk Hades'ten değildir. Hades'in servet tanrısı Plutus, Melinoe, bir kitonik (yeraltı perisi) ve hakkında çok az şey bilinen başka bir kitonik tanrısı Zagreus gibi birkaç efsanevi figürün babası olduğu düşünülür.
Hades'in Mitolojideki Yeri
Titanlar Savaşı ve Sonrası
Güçlü Zeus liderliğindeki Hades ve kardeşleri eski tanrılar, Titanlar, yeni tanrılar ve Olimposlular arasındaki mücadele olan Titanomachy'de yer aldı. Homer'in İlyada'sına göre muzaffer kardeşler Zeus, Poseidon ve Hades erkek ayrıcalıklarından yararlandı ve tanrılar ve tanrıçalar arasında güç dağıttı.
Hades, Zeus ve Poseidon ayrıca kendi aralarında da güç paylaşımı yaptılar. Çok sayıda sınırlar çizerek dünyayı paylaştılar. Zeus gökyüzünü ve havayı, Poseidon su ve okyanusları, Hades de ölülerin dünyası olan yeraltı dünyasını kontrol altına aldı. Antik Dünya üç kişi tarafından paylaşıldı.
Hades'in kardeşler arasında en kötü seçimi yaptığı söylenebilir. Dünyası tümüyle ızdırap ve korkuyla dolu değildi ancak ruhsuz bir yerdi. Yeraltı dünyasında Hades, küçük bir kitonik panteonuna hükmetti ve Hades'in Evi adlı bir saray inşa etti. Orada yılın birkaç ayında Persephone ve onun "konukları" ile birlikte yani yeraltı dünyasına başarılı şekilde yolculuk yapmış sayısız ölü ile yaşadı.
Diğerleri o kadar şanslı değildi. Charon'a paralarını ödeyemeyenler Styx nehrinin uzak kıyısında kaldılar. Günahkâr şekilde yaşayıp yargılananların yanı sıra bir de ölümden kaçınmaya ve Hades'i ruhlarından mahrum etmeye çalışanlar vardı. Onlar Hades'in altındaki Tartarus bölgesine gönderilirlerdi. Burası sefalet ve işkenceli cezalardan çok daha fazlasıydı.
Bu insanları Tartarus'ta bekleyen şeylere bir örnek Sisifos'tun hikayesidir. Sisifos ölümlü bir kraldır ve ruhunu almaya gelen ölüm tanrısı Thanatos'u zincirleyerek kandırmıştır. Bu günahı üzerine Hades, Sisifos'u Tartarus'a atar ve ona imkansız bir görev verir: Bir kayayı asla ulaşmayacağı bir tepeye yuvarlaması gerekir. Neredeyse zirveye ulaştığı her seferinde kaya geriye yuvarlanır.
Hades ve Persephone
Hades'in esas efsanesi Persephone'yi kaçırmasıdır. Hades, Zeus ve Demeter'ın kızı olan Persephone'nin Nysa tarlalarında çiçek topladığını fark ettiğinde dünyayı ziyaret ediyordu (nadir bir durumdu).
Persephone'ye vurulan Hades kasvetli sarayının kapılarından uçtu ve siyah savaş arabasına binerek genç tanrıçayı ele geçirip onu yeraltı dünyasına götürdü. Doğum, aile ve evlilik tanrıçası Demeter, kayıp kızı için çok geniş bir araştırma yaptı, ancak araştırması sonuç vermedi. Arayışı sonunda onu şerefine inşa edilen Eleusis tapınağına götürdü. Dünyadan çekilmeye karar verdi.
Demeter, kızının kaçırılmasından sonra kedere kapılmıştı. Üzüntüsünden toprağı lanetledi ve bu nedenle hiçbir şey yetişmedi. Oluşturduğu bu yıkımı görünce diğer tanrılar huzursuz oldular ve Zeus'a müdahale etmesini söylediler. Zeus sonunda Hades'in Persephone'yi serbest bırakmasını emretmek için Hermes'i yeraltı dünyasına göndermeyi kabul etti. Demeter'a İlahi'de Hades'in tepkisi şu şekilde geçer:
"[Hades], ölülerin hükümdarı, gaddarca gülümsedi ve kral Zeus'un emrine itaat etti. Persephone'ye şöyle dedi: "Şimdi git Persephone, karanlık cüppeli annene, git ve kalbinin içinde bana karşı iyilik duy: çok fazla kahrolma; çünkü ölümsüz tanrılar arasında senin için uygun olmayan bir koca olmayacağım, ben baba Zeus'un kardeşiyim. Ve sen buradayken, yaşayan ve hareket eden her şeyi yöneteceksin, ölümsüz tanrılar arasında en büyük haklara sahip olacaksın: seni aldatan ve gücünü adaklar ile yatıştırmayanlar, ayinler gerçekleştirmeyen ve uygun hediyeler sunmayanlar ebediyen cezalandırılacak.
Efsanenin çoğu versiyonuna göre Hades küçük bir şartla da olsa Zeus'un şartlarını kabul etmiştir. Persephone yeraltı dünyasındayken tüm yiyecekleri reddetmiş olsaydı Hades onun özgürce gitmesine izin verecekti. Eğer tek bir şey bile yemiş olsaydı yılın belirli zamanlarında ona geri dönmek zorundaydı. Hades'le olan zamanında Persephone birkaç nar çekirdeği yemişti. Onu dört ila altı ay boyunca her yıl yeraltı dünyasına dönmeye zorlayan bu tohumlar oldu.
Bazı yorumlara göre, Persephone'nin Demeter'dan ayrı olduğu zamanlar mevsimin en korkunç ve hayati bakımdan zor geçen zamanlarıydı. Bunlar bitki yaşamının tehlikeye girdiği sıcak ve kuru Akdeniz yazları veya soğuk ve donların tarımı geçici olarak durdurduğu sonbahar ve kış günleriydi. Persephone'nin kaçırılması öyküsü Elefsis Gizemleri'nin (Eleusinian Mysteries) ana konusu olmuştur. Bunlar Demeter ve Persephone kültünün üyeleriyce gerçekleştirilen yıllık törenlerdir.
Hades ve Kahramanlar
Hades mitolojik dramalarda nadiren ana karakter olsa da, yeraltı dünyasına seyahat eden diğer kahramanların hikayelerinde yer aldı. Bir hikaye, Persephone'yi yeraltı dünyasından kaçırmak için komplo planı yapan iki maceracı Theseus (Atina'nın efsanevi kurucusu) ve Pirithous'u içerir. Hades komployu öğrenir ve ikisini büyük bir ziyafete davet eder. Oturduklarında hemen sandalyelerine bağlanırlar. Apollodorus'un Epitome'una göre maceracıların üzerine oturduğu kaya ete dönüşür ve onları sabitler.
Hades, Herkül hikayesinde de yer aldı. Çalışmalarından biri sırasında Herkül, yeraltı dünyasının girişini koruyan üç başlı köpek benzeri canavar olan Hades'in köpeği Cerberus'u kaçırmak zorunda kaldı. Hikayenin birçok versiyonu vardı: Herkül'ün Cerberus'u sopayla yenmesi, Herkül'ün önce Hades'le dövüşmesi ve onu bir okla yaralaması, Herkül'ün cehennem köpeğini kalkanla yenmesi vb. gibi. Ancak sonuç Herkül için her zaman bir zafer oldu. Bu hikayelerde Herkül genellikle Theseus'u kayalık hapishaneden kurtarırken, zavallı Pirithous sonsuza dek taş olarak kaldı.
Hades ve Yunanlılar
Antik Yunanlılar Hades'e fazla tapmazdı. Kurban sunsalar da Hades adına az sayıda tapınak ve kendini ona adamış az sayıda insan vardı. Yapılan bu ritüellerde kurban edilen hayvanın kanı toprağa akıtılır ve yeraltı dünyasının efendisi yatıştırılmış olurdu. Açıkça ibadet edilmese de insanlar Hades'in haşmetinden korkar ve saygı duyarlardı. Hades Yunanlılara sessiz, gizemli, amansız ölümün her zaman onları beklediğini hatırlattı.
Bu saygı duygusunun bir kısmı Yunanlıların "Hades" adını söylemeyi reddetmelerine de yansıdı. Bu yüzden Yunanlılar ona bir sürü başka isimle seslendi; özellikle de Plouton yani "zengin kimse" demeyi seçtiler. Demeter ve Persephone hikayelerinde anlatıldığı gibi Yunanlılar büyük hayat döngüsünde ölümün ayrılmaz bir şekilde birbirine bağlı olduğunu fark ettiler.
Popüler Kültürde Hades
Hades popüler kültürde sıkça görülür ve her seferinde kötü bir düşman olarak tanıtılır. Bu da tarihteki kişiliğiyle çelişen bir tasvirdir. Hades, Percy Jackson & the Olympians'ın kitabında ve filminde yer aldı. Aynı zamanda Hercules: the Legendary Journeys ve Xena: Savaşçı Prenses televizyon dizilerinde işlendi.
Video oyunlarında Hades, God of War serisinde (Hades sarayı God of War III'te özel bir seviyeydi), SMITE, Age of Mythology ve Age of Empires video oyun serilerinde görünen bir karakterdir. Hades, Disney'in Herkül yapımında Zeus ve Olimpusluları devirmeye çalışan sinsi karakter oldu.
Kaynaklar: