Uzaya gönderilmiş hayvanları tanıyalım. Köpek, meyve sineği, fare, maymun, su ayısı, şempanze, kedi, gine domuzu ve fazlası – insanlar uzaya neredeyse bir hayvanat bahçesi gönderdi. Bununla birlikte bazı hayvanlar oldukça üzücü deneyimler yaşarken bazıları görevden sağ dönerek Dünya'da normal bir yaşam sürdüler. Tıpkı sağlığın birçok alanında olduğu gibi insanlığın uzay için attığı o büyük adımı da hayvanlara borçluyuz.
Uzaya Çıkan Hayvanlar
Uzayda ilki başararak manşete çıkmış pek çok insan bunu cesur öncü hayvanlar olmadan yapamazdı. Dünya tarihini değiştirmiş ilk hayvan astronotlardan bazılarına göz atalım. NASA, tarihi boyunca uzaya birçok farklı hayvan türü gönderdi ve hepsi sağ salim Dünya'ya dönmedi. Yine de büyük çoğunluğu kalıcı hasar yaşamadı.
Yüksek İrtifaya Ulaşan İlk Hayvan: Meyve Sineği
Uzay yarışının başında yüksek irtifaya fırlatılan ilk deney hayvanı meyve sineği oldu. Amerikalı uzay bilimciler, insan astronotların hayatını riske atmadan önce kozmik radyasyonun canlılar üzerindeki etkisini görmek istedi. Meyve sinekleri insanla pek çok ortak DNA (%60) taşıdığından seçildi. Dünya'ya döndüklerinde çok az radyasyona maruz kaldıkları görüldü ve büyük heyecan yarattı.
Rokete Binmiş İlk Primat: Albert II
1949'da Albert II adlı bir maymun veya al yanaklı makak insanlardan önce uzaya çıkarak primat tarihine adını yazdı. Kalkışın ardından 134 km yüksekliğe ulaştı ve sonra Terra Firma'ya (yeryüzü) doğru geri yol aldı.
Ne yazık ki iniş paraşütü açılmayan Albert II anında öldü. Selefi Albert I de içinde bulunduğu V-2 roketi belirlenen irtifaya ulaşmadan arızalanınca nefessiz kalarak ölmüştü.
Diğer yandan, hayvan denek denildiğinde hemen akla gelen fareler de 1950'lerin başlarındaki ilk fırlatma testlerinde sıkça kullanıldı. Özellikle 1950'de biri 137 km yüksekliğe ulaştı. Kendinden önceki birçok deney hayvanı gibi farenin bulunduğu roketin paraşütü açılmadı ve roket parçalandı.
Yörüngeye Ulaşan İlk Hayvan: Laika
Bu zamana kadarki hayvanlar uzaya yaklaşmış veya başına ulaşmıştı. Ünlü köpek Laika 1957'de tarihte Dünya'nın yörüngesine ulaşan ilk hayvan oldu. Ancak artık birçok insanın iyi bildiği gibi Laika bu uzay yolculuğundan sağ çıkamadı ve stres ve ısıya maruz kalmaktan öldü. Yüksek ısının sebebi roketin Güneş kalkanının uçuş sırasında gevşemiş olmasıydı. Talihsiz köpeğin sonu uzun yıllar halktan gizlendi.
Yörüngeye Ulaşıp Canlı Dönen İlk Hayvan: Maymun
1959'da Able adındaki rhesus maymunu ve Baker adındaki sincap maymunu uzaya çıkan hayvanlar arasına adını yazdırdı. İkili başarılı şekilde uzay yörüngesine girdi ve diğer birçok test hayvanının aksine canlı ve sağlıklı şekilde Dünya'ya döndüler.
Dünya'nın yerçekiminin birçok katına dayandılar ve toplam 9 dakika boyunca ağırlıksız kaldılar. Benzer şekilde 1960 yılında, iki köpek, Belka ve Strelka (ve bazı fareler ve sinekler), yine uzay yörüngesine ulaşmış ve Dünya'ya güvenli bir şekilde dönerek uzay yolculuğunu ileri taşımışlardır.
Yeniden 59'a dönelim. 1959'da Sovyet uzay programı ile ilk kez uzaya bir tavşan gönderildi. R2-A roketinde tavşanın beraberinde iki köpek de vardı. Tavşana Rusça'da "hanım" anlamına gelen Marfusha denildi ve üçlü uzaya ulaştıktan sonra sağ salim Dünya'ya döndüler.
Uzaya Ulaşan İlk Primat: Şempanze Ham
Şempanze Ham 1961'de Merkür kapsülünün içinde Dünya'nın alt yörüngesine (yaklaşık 200 km) ulaştı. Dünya atmosferinden çıkan ilk primat olarak bu başarı Sovyet astronot Yuri Gagarin'den yaklaşık on hafta önce ve Alan Shepard'ın aynı yılki tarihi uçuşundan tam üç ay önce elde edilmişti. Şempanze Ham neyse ki yolculuktan uzun süreli hasar görmeden kurtuldu. 25 yaşına kadar hayvanat bahçesinde yaşadı.
Birkaç yıl sonra 1963'te Fransızlar uzaya Félicette adında bir dişi kedi gönderdi. Durumunun Dünya'da izlenebilmesi için kafatasına elektrot yerleştirdiler. Kedi 160 km yüksekliğe ulaştı ve sağ salim Dünya'ya döndü. Avrupa'nın uzay tarihinde dikkat çeken ilk başarısı oldu ve uzaya gönderilen tek kedi olarak kalmıştır.
Ay'ın Etrafında Dönmüş İlk Hayvan: Kaplumbağa
1968'de Sovyetler Kara kaplumbağası (Tosbağa) veya Afgan kaplumbağası olarak bilinen bir çift Rus kaplumbağasını Ay'ın yörüngesine gönderdi. Sovyet Zond 5 uzay aracıyla gönderilen kaplumbağalara şarap sinekleri, yemek solucanları ve bazı bitki ve tohumlar eşlik etti. Uzay aracının tüm yolcuları güvenli bir şekilde Dünya'ya döndüler.
İki yıl sonra 1966'da Veterok (hafif esinti) ve Ugolyok (kor) isimli bir çift köpek 22 günlük destansı bir Dünya yörüngesi yolculuğu yaptılar. İkili uzaydan güvenli şekilde Dünya'ya getirildi ve sergiledikleri dayanıklılık rekoru başka bir hayvan tarafından kırılmadı. İnsan tarafındansa ancak 1971'deki Soyuz 11 uçuşu ile geçildi.
Örümcekler de Uzaya Gitti
İnsanlar başarılı şekilde Ay'a indikten sonra hayvanlar manşetlerde yer almaz oldu. Ancak bu durum artık uzaya çıkmadıkları anlamına gelmiyordu. Örneğin, 1973 yılında Arabella ve Anita ismi verilen bir çift bahçe örümceği yerçekimsiz uzayda ağ ören ilk örümcekler oldular. NASA uzay istasyonu Skylab'da 59 gün geçirdiler ve öldüler.
Kurbağalar Bile Uzaya Fırlatıldı
1970 yılında Orbiting Frog Otolith (OFO) isimli uzay aracındaki iki boğa kurbağası Dünya yörüngesine fırlatıldı. Deney, yerçekimsiz uzay yolculuğunda araç tutmasının etkilerini test etmek için yapıldı. Araçtaki "otolit" ismi kurbağanın insana benzeyen iç kulak denge mekanizmasını ifade eder. Elektrot taşıyan kurbağalar özel bir kapsülde tutuldu.
Uzaya Balık Gönderildi
1973 yılında mikro yerçekiminin üç boyutlu hareket eden hayvanlardaki etkisini test etmek için uzaya bir mummichog minnow balığı ve elli balık yumurtası gönderildi. Kuzey Amerika'ya özgü minnow balıkları iç kulaklarına baskı yapan yerçekimi olmadığından düz çizgi yerine daireler halinde yüzdüler. Ancak nihayetinde yavaş yavaş yeni evlerine alıştılar. Bunu henüz embriyoyken öğrendikleri "ışığa doğru yüz" bilgisiyle yaptılar. Uzay uçuşunun üçüncü haftasında 50 yumurtadan 48'i çatladı. Minnow böylece uzaydaki ilk balık oldu.
Tardigratlar Uzayda da Tarih Yazdı
Ve son olarak 2007'de Su Ayısı (Tardigrade) uzayda yaşadığı bilinen ilk hayvan oldu. Oksijensizlik, tonlarca radyasyon, dondurucu soğuk ve su olmamasına rağmen tardigradlar inanılmaz bir şekilde hayatta kaldılar. Uçuştan önce kurutuldular ve uzayın soğunda 10 gün geçirdiler. Dünya'ya döndüklerinde ve tekrar su verildiğinde %68'i hiçbir şey olmamış gibi yaşamaya devam etti.
Su ayısı olarak da bilinen tardigratın uzay gibi bir yüksek çevresel strese dayanmasının yolu metabolizmasını kriptobiyoz denilen yöntemle askıya almasında gizli. Hücrelerindeki suyu, trehaloz isimli koruyucu şekere dönüştürerek su tekrar mevcut olana dek tüm hücresel süreçlerini durduruyor.
Uzaya Gönderilen Hayvanlarla İlgili Sık Sorulanlar
Uzaya gönderilen ilk memeli hayvan hangisiydi ve görevin adı neydi?
Uzaya gönderilen ilk hayvan, Kasım 1957'de Sovyet uzay aracı Sputnik 2 ile yörüngeye fırlatılan Laika adlı bir köpekti.
Uzay görevleri için hayvanlar nasıl seçiliyordu?
Hayvanlar, aşırı hızlanma, ağırlıksızlık ve radyasyona maruz kalma gibi uzay uçuşunun streslerine dayanma yeteneklerine göre seçilmiştir. Örneğin, ilk uzay görevlerinde boyutları, güçleri ve eğitilebilme yetenekleri nedeniyle genellikle köpekler kullanılıyordu.
Hayvanlar uzay uçuşu anlayışımıza nasıl katkıda bulundu?
Hayvanlar, bilim insanlarının uzay uçuşunun canlı organizmalar üzerindeki etkilerinin yanı sıra mikro yerçekimi, radyasyon ve diğer faktörlerin vücut üzerindeki etkilerini daha iyi anlamalarına yardımcı olmuştur. Ayrıca araştırmacıların insan uzay uçuşlarını desteklemek için teknolojiler ve protokoller geliştirmelerine de yardımcı oldular.
Uzaya ne tür hayvanlar gönderildi ve neden?
Köpeklerin yanı sıra primatlar, kemirgenler, balıklar, böcekler ve hatta solucanlar da dahil olmak üzere çok çeşitli hayvanlar uzaya gönderilmiştir. Bu hayvanlar, mikro yerçekiminin kemik ve kas sağlığı üzerindeki etkileri, sirkadiyen ritmin uzay uçuşundaki rolü ve yeni biyomedikal teknolojilerin geliştirilmesi gibi çeşitli konuları incelemek için kullanılmıştır.
Uzaya ilk gönderilen hayvan hangisiydi?
Uzaya gönderilen ilk hayvanlar, 1947 yılında Amerika Birleşik Devletleri tarafından bir V-2 roketiyle fırlatılan meyve sinekleriydi.