Zaman algımızı ve uzun vadeli düşüncemizi değiştiren bir saat nasıl olurdu? 10.000 yıl çalışacak saat projesi böyle bir girişim. Ne kadar zaman uzundur? Bugünlerde ortalama bir insan için zor ve çeşitli bir soru. Bazıları için beş dakika kuyrukta beklemek uzun bir süre. Diğerleri bir yıl diyebilir. Yanıt ne olursa olsun çoğu insan kendi yaşamlarının ötesine bakmakta zorluk çekiyor. Kısa zaman dilimleri üzerinde düşünmeye meyilliyiz. Parçalanıp değiştirilmek üzere tasarlanmış, ucuza seri üretilen aletlerimiz ve giysilerimizle böyle düşünmemiz çok zor. Teknoloji çevremizdeki dünyayı çok hızlı değiştiriyor.
Ancak tarihin zaman fikri çok daha geniştir.
Gize'nin Büyük Piramidi 4500 yaşında. Çok uzun zaman önce inşa edilmişti, Antik Mısırlıların o zamanlar bugünkünden farklı bir Kuzey Yıldızı vardı. Ama bu hiçbir şey. Göbekli Tepe taş anıtını yaklaşık 12.000 yıl önce avcı-toplayıcıların inşa ettiği düşünülüyor.
Tarihten alınan bu örnekler, bugün bize tamamen yabancı olan uzun vadeli düşünme kavramını gösteriyor. Tek kullanımlık modern dünyamıza antitezdir.
Long Now Vakfı adlı bir grup bu düşünceyi yıkmak istiyor. Clock of the Long Now (Uzun Şimdinin Saati) adlı bir saat 10.000 yıl dayanacak şekilde tasarlandı. Cihazın amacı hem yaratılışta hem de mevcudiyette insanlığın kaybettiği uzun vadeli düşünceyi geliştirmek.
10.000 Yıl Çalışacak Saat Yapmak
Bu kadar uzun ömürlü bir şey inşa etmenin temel zorluğu çürüme ve korozyon veya güç kaynağı değil. Asıl sorun insanlardadır. Bir şey insanlar için önemsiz hale gelirse, parçalara ayrılır; önem kazanırsa sembole dönüşür ve eninde sonunda yok edilmesi gerekir. Long Now Vakfı'na göre uzun vadede hayatta kalacak bir şey yapmanın tek yolu Stonehenge ve Piramitler gibi büyük ve değersiz malzemelerden yapılmak ya da gizlenmektir.
Long Now Vakfı'na göre bu kadar uzun süre dayanabilecek bir cihaz yaratmak için teknolojiden fazlasına ihtiyaç var:
- Uzun ömür: Saat doğru zamanı tutmalı, yavaş çalışmalı, parçalar arasında minimum sürtünmeye sahip olmalı, kuru ve temiz kalmalı, kötü hava koşullarını hesaba katmalı, insan etkileşimini beklemeli ve hırsızlığı caydırmalı.
- Bakım: Saat az bakımla çalışmalı, bronz çağı teknolojisi ile tamir edilebilmeli.
- Şeffaflık: Saat incelenebilmeli, böylece işlevi anlaşılabilir olmalı.
- Geliştirilebilirlik: Saat geliştirilebilir olmalı.
- Ölçeklenebilirlik: Çalışan modeller, devasa boyutlardaki anıtlara ölçeklenebilmeli.
1996 yılında kurulan organizasyon, 1999 yılında bir prototipe sahipti. 2018 itibariyle Amazon'un kurucusu Jeff Bezos'un 42 milyon dolarlık yatırımıyla, ölçeklenebilir 150 metre uzunluğunda bir versiyon yaratılmaya başlandı. Vakıf başlangıçta belirledikleri prensiplerin çoğuna bağlı kalmanın yolu olarak 10.000 yıl çalışacak saati bir dağın içine inşa etmeye karar verdi.
Saat Nasıl Çalışıyor?
Milenyum Saati de denilen saat bulunduğu dağı bir tür koruyucu kabuk olarak kullanıyor. Yıl boyunca yaklaşık 13 derece santigrat sıcaklığını korur ve ayrıca saati hava koşullarından uzak tutar. Ayrıca saati daha az görünür kılarak insan yıkımından gizler.
10.000 yıl çalışacak saatin bileşenleri titanyum, seramik, kuvars, safir ve 316 paslanmaz çelikten yapıldı. Saatin kendisi mekaniktir, enerjisini güneşten ve de elleriyle tekerlekleri çevirerek saatin bölümlerini çalıştıran ziyaretçilerden alır.
Güneş ışınları safirden yapılmış bir pencereden dağa girer. Işınlar, grafit silindiri hareket ettiren bir hava odasını ısıtır ve titanyum sarkacı yavaşça hareket ettiren sarma kuvvetini yaratır. Ayrıca saat sistemini öğle vakti güneşine senkronize eder.
Bir odada bir dizi kadran ve takvim vardır, ziyaretçiler devasa dişlileri, sarkaçları ve saatin ağırlıklarını gözle kontrol edip görebilir. Saat zamanı her zaman tutar ancak saat ekranı yalnızca bir ziyaretçi çarkı çevirerek mekanik enerji ürettiğinde açılır.
10.000 yıl çalışacak saatin çanları benzersiz ve tekrarlanmayan bir seride çalan Cenevre tekerleklerinden yapılmış mekanik bir zil üretecine sahip. Zil bir ziyaretçi kolu çevirerek güç ürettiğinde çalıyor.
Saatin ana sarma mekanizması, güneşten veya insan elinden gelen enerjiyi kremayer dişlisinden sarkan dev bir ağırlık içinde depolayabilen muazzam dişlilerden oluşuyor. Saatin tasarımı, güneş veya kas gücü olmadan yıllarca çalışmasını sağlıyor.
Saatin dişlilerinin çoğu bir insandan büyük ve saate güç sağlayan tahrik ağırlığı 4.500 kg'dır. Saat devasa bir beton sarmal merdivenin kullanılmasıyla görünür olur. Cihazın büyüklüğü hayranlık uyandıran bir deneyim yaratır.
İnsanların Düşünme Şeklini Değiştirecek
Long Now Saati'nin bulunduğu dağ, en yakın havaalanına saatlerce uzaklıkta. Her şeyden uzak olması için tasarlandı. Saati ziyaret etmek için içeri girmeniz gerekecek. Saatin ekranlarına güç sağlayan kolları çevirmek için bir insan ekibi gerekiyor.
Bu nedenle, saati bir insan grubuyla ziyaret etmek en iyisi. Birçok yönden Mısır'daki Piramitlere veya Göbekli Tepe'ye bir gezi gibidir ama bu anıt geçmişten kalma bir eser değil. Geçmişin düşünce biçimini hatırlatmak için şimdiden gelen bir eser.
Antik yapılar onları yaratan medeniyetlerin ötesine geçecek şekilde tasarlandı. İnsanlık farklı dünyalara seyahat etmeyi planlıyorsa, tek kullanımlık kreasyonlar yerine bu düşünceye tekrar ihtiyacımız var.
10.000 yıl çalışacak saat hala inşa ediliyor ve yaratıcıları çok ilerleme kaydetti. Long Now Foundation üyeleri saati ziyaret eden ilk insanlar olacak. İlklerden olmak için vakfa katılmak üzere ayda 8 dolarlık bir ücret talep ediliyor. Firavunun piramidini finanse etmek için halkından aldığı vergiyle karşılaştırıldığında göreceli.
