12 Nisan 1961'de bir Sovyet kozmonotu olan Yuri Gagarin (1934-1968) tarihe geçti. O, Dünya'nın yerçekimini geride bırakarak uzaya ulaşan ilk insandır. Gagarin, Vostok-1 uzay aracıyla Dünya etrafındaki ilk yörüngeye oturarak insanlı uzay yolculuğunu başlatmıştır.
Ancak Yuri Gagarin'in uzay uçuşu sadece yeni bir çağ başlatmakla kalmadı, aynı zamanda iki ülke ve iki adam arasında onlarca yıl süren sert bir rekabetin zirvesi ve dönüm noktası oldu: Amerika Birleşik Devletleri tarafında Alman roket öncüsü Wernher von Braun ve Sovyetler Birliği tarafında Sovyet roket mühendisi Sergei Korolev. Her ikisi de mükemmel mühendisler ve planlamacılardı ve genç yaşlarından beri tek bir hayalleri vardı: uzaya gitmek.
Gerçekten çok yakın bir yarıştı ve ilk insanlı uzay uçuşu yarışını kimin kazanacağı son ana kadar belirsizdi. Ancak 12 Nisan 1961'de Sputnik uydusunun fırlatılmasıyla Sovyetler Birliği, teknolojik açıdan üstün görünen ABD'yi önemli bir uzay yolculuğu kilometre taşıyla geride bıraktı. Asıl soru şu: Bu nasıl mümkün oldu? Yuri Gagarin'in nasıl uzaya çıkan ilk insan olduğuna geçmeden önce, bu noktaya gelene kadar yaşananları hatırlayalım.
Yuri Gagarin: Uzaydaki İlk İnsan
Tyuratam, roket test alanı, 12 Nisan 1961, 21:06.
Uzaya ilk insan yolculuğu Kazak bozkırlarındaki bu ücra yerden başlatılıyordu. Yaklaşık 40 m uzunluğundaki roket, fırlatma kuleleriyle çevrili olan ve bugün hala gizli tutulan askeri kompleksin fırlatma rampasındaydı. Yüksekliği 7,5 fit (2,30 m) olan Vostok-1 kapsülünün içinde bir kişi vardı: 27 yaşındaki Kozmonot Yuri Alexeyevich Gagarin.
Geri sayım sıfıra yaklaşıyor. Ana motora gazyağı ve sıvı oksijen dökülürken dış yardımcı nozullar yüksek sesle ateşlenir. Halen fırlatma kulesine bağlı olan roket gövdesi titrerken, arkadan duman ve alevler çıkarak her yeri birkaç metre yüksekliğinde sarıyor.
"Poyekhali!"
Fırlatmadan 59 saniye sonra, artık motorlar roketin ağırlığını koruyacak kadar güce sahip olduklarından, kritik an gelmiştir. Vostok roketi kendi yakıt jeti üzerinde kısa bir süre için hafif bir şekilde süzülüyor gibi görünür. Fırlatma kolları tam o anda açılır ve son desteklerin roketi serbest bırakmasına izin verir. Bu sırada Yuri Gagarin yer istasyonuna haber verir: "Poyekhali! – İşte gidiyoruz!" Gagarin'in Vostok-1'deki yükselişi başlar. Dünya'nın yörüngesi onun son durağı olacaktır.
KGB'nin, ordunun ve partinin en üst kademelerinde yer alan az sayıda kişi Tyuratam'ın dışında neler olup bittiğinin farkındaydı. Sovyetler Birliği halkı, ittifak ülkeleri ve kesinlikle ezeli rakip ABD halkı hiçbir şeyden şüphelenmiyordu. CIA ve diğer gözetleme birimlerinde gece vardiyası yeni başlıyordu. Amerika'nın doğu yakasında saat akşam on biri biraz geçiyordu.
Vostok-1 yörüngede
Fırlatmadan 11 dakika 16 saniye sonra.
Yuri Gagarin üçüncü yanma aşamasından sonra Dünya'nın yörüngesine girdi ve Vostok uzay aracının üzerindeki koruyucu başlık planlandığı gibi fırlatıldı. Tarihte ilk kez bir insan Dünya'nın çekiminden kurtulmuş ve uzayın ağırlıksız ortamını hissetmişti. Gagarin uzay aracının görüş alanından Sibirya'ya bakarken "Dünya'yı görüyorum!" dedi: "Dünya'yı görüyorum! Bulutları görebiliyorum, hayranlık verici, ne güzellik!" Sibirya 124 mil (200 kilometre) aşağısındaydı.
Vostok-1 Pasifik kıyısı boyunca ilerledi ve bir süre sonra okyanusu geçerek Güney Amerika'ya ulaştı. Bu sırada aracın yörünge özelliklerinin planlanan rotaya uyup uymadığı hâlâ belirsizdi. Yuri Gagarin her şeyin plana göre ilerleyip ilerlemediğini sordu ama yanıt alamadı.
Düşman dikkatini veriyor
Ancak Yuri Gagarin'in sorgusu Alaska kıyısındaki farklı bir elektronik izleme istasyonu tarafından tespit edilmiş ve bu istasyon Amerikan istihbarat ve askeri personeline haber vermişti. Yine de Sovyet haber ajansı TASS, Vostok-1'in fırlatılmasından 55 dakika sonra bir haber geçti: "İçinde bir insan bulunan dünyanın ilk uydu gemisi 'Vostok' Sovyetler Birliği'nden yörüngeye fırlatıldı. Uzay aracının pilot-kozmonotu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği vatandaşı Havacılık Binbaşısı Yuri Alexeyevich Gagarin'dir."
1957'de ilk insan yapımı uydu Sputnik'in fırlatılmasının ardından, Sovyetler Birliği 1961'de önemli bir uzay başarısı elde ederek bir kez daha ABD'yi geride bıraktı. İki siyasi rejim arasında hem Dünya'da hem de uzayda nüfuz, güç ve bilimsel hüner için süren rekabet, Vostok-1'in fırlatılması ve Yuri Gagarin'in uzaya çıkan ilk insan olmasıyla bugünkü doruk noktasına ulaşmıştı. II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden bu yana, her iki hükümet de hem askeri hem de sivil teknolojide birbirlerini aşmak için her türlü çabayı göstermiş ve kendi hakimiyetlerini kanıtlamaya çalışmışlardı.
Yuri Gagarin kalkıştan bir saat 48 dakika sonra dünyanın yörüngesine oturdu. Güvenli bir şekilde yere indiğindeyse Sovyetler Birliği nihai zafere ulaştı. Peki Ruslar, teknolojik olarak daha az gelişmiş bir sistemle ABD'yi kağıt üzerinde nasıl yendi?
Wernher von Braun Tarafından Yapılan V-2
Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği 1950'ler ve 1960'larda Soğuk Savaş'ın zirvesinde birbirlerine rakip olsalar da, roket ve uzay teknolojileri ortak kökenlere sahipti. Kökleri II. Dünya Savaşı'nın son dönemlerinde tek bir adama -Alman mühendis Wernher von Braun'a- kadar uzanmaktadır.
Wernher von Braun mucize silahını Adolf Hitler için önce Peenemünde Ordu Araştırma Merkezi'nde, ardından da Thüringen'in Nordhausen kasabası yakınlarındaki "Mittelwerk "te yarattı. Mühendis, savaşın son yılında toplama kamplarındaki esirleri sahtekârca kullanarak "V-2" roketinin geliştirilmesini o kadar ileriye götürmüştü ki, 1944'te Londra'ya ve diğer Müttefik hedeflerine yönelik yıkıcı V-2 roket saldırılarının temelini oluşturdu. Bu füzeler sadece İngiliz başkentinde 7,000'den fazla kişinin ölümüne neden olmuştur. V-2 aynı zamanda "Aggregat 4" ya da teknik adıyla A4 olarak da biliniyordu.
Maksimum 300 km menzili ve 90 km yüksekliğe kadar uçabilme kapasitesiyle V-2, daha önce görülen her şeyi birden her yönden geride bıraktı. Hem Amerika Birleşik Devletleri hem de Sovyetler Birliği için dünyanın en iddialı ve sofistike füze programının başlangıcıydı. Aranılan teknolojinin peşinde koşmaları da aynı şekilde çılgıncadır.
Ruslar Bir V-2 Enkazı Buldu
Moskova, 1944 yazı, gizli araştırma tesisi NII-1.
Sovyetler Birliği, V-2'nin gizemini çözmek için en yetenekli mühendislerinden bazılarını NII-1'e getirdi. Sovyet hatlarının ötesinde meydana gelen bir kazanın ardından bir V-2 enkazı bulundu. Bir yığın çelik, kırık cam, elektrik kabloları ve parçalanmış kasalar enstitünün konferans salonuna götürüldü. Roket mühendisleri Hitler'in "harika silahını" yeniden yaratmak için alüminyum parçaları, elektron tüpleri ve metal plakaları bir araya getirirken, salon önümüzdeki iki ay boyunca bir laboratuvara dönüştürüldü.
Bu arada Amerikalılar von Braun'u, personelinin çoğunu ve çok sayıda sağlam V-2 roketini ele geçirip ABD'ye getirirken, Sovyetler, Amerikan birliklerinin çekilmesinin ardından Almanya'daki Nordhausen'e ulaştıklarında, bir kez daha bazıları kasıtlı olarak kullanılamaz hale getirilmiş V-2 parçaları buldular. Josef Stalin şöyle dedi: "Bu kesinlikle kabul edilemez. Nazi ordularını yendik, Berlin ve Peenemünde'yi aldık ama roket mühendisleri Amerikalıların eline geçti."
Korolev, Rus "Wernher von Braun"
Sadece birkaç Nazi mühendis kalmıştı ve Sovyetler bazen onları yardım etmeye zorluyordu. Sergei Korolev liderliğindeki Sovyet roket tasarım ajansı OKB-1, takip eden yıllarda V-2 roketlerinin kendi versiyonu olan R-1 serisini geliştirmeye başladı. Bu roketler esas olarak kıtalararası balistik füzeler gibi askeri uygulamalar için geliştirilmiştir.
Stalin'in "Büyük Temizlik" programının bir parçası olarak Korolev 1938 yılında 10 yıl çalışma kampına mahkum edildi. Havacılık mühendisi Andrei Tupolev'in ayarlamasına yardım ettiği 1944 yılına kadar serbest bırakılmadı. Korolev daha sonra Sovyetler Birliği'nin füze programında çalışmak üzere görevlendirildi. Artık "Doğu Bloku'nun Wernher von Braun'u" olarak görülüyordu. Hem tarihçiler hem de çağdaşları, o olmasaydı uzaya çıkan ilk insanın bir Rus ismine sahip olamayacağına inanıyor. Ancak ölümüne kadar Sovyet uzay uçuşlarına yaptığı katkı bir sır olarak kaldı. Batılı istihbarat örgütleri onu en fazla "Mister X" olarak anıyordu.
Korolev, bir dönem kendisiyle birlikte çalışan Rus bilim adamı ve nuhalif Andrei Sakharov tarafından "parlak bir mühendis ve göz kamaştırıcı bir kişilik […]" olarak tanımlanmıştır. Korolev kozmosun hayalini kuruyordu ve gençliği boyunca ve ünlü GIRD roket tahrik araştırma grubunda çalıştığı süre boyunca bu hayale bağlı kaldı."
Savaşın sonunda Korolev'in roket araştırma kariyerine devam etmesine nihayet izin verildiğinde, bu şansın bir daha elinden kaçmasına izin vermemeye kararlıydı.
Tikhonravov ve İlk İnsanlı Uzay Aracı Fikirleri
Başka bir Sovyet araştırma tesisindeki bir bilim adamı roketlerde bir sonraki büyük adımın hayalini kurarken, Sergei Korolev ve meslektaşları hala büyük ölçüde Alman V-2'nin geliştirilmesine odaklanmıştı. Savaştan önce Sovyetler Birliği için ilk iki aşamalı roket motorunu yaratmış olan Mikhail Tikhonravov, artık gelecekte insanları roketle sadece kıtalar arasında değil, uzaya da taşımayı hedefliyordu.
Tasarımı, iki kozmonotu güçlü, çok aşamalı bir fırlatma aracının "burnuna" yerleştirerek yörüngeye ulaşmalarını ve benzersiz bir iniş kapsülüyle Dünya yüzeyine geri dönmelerini sağlayacaktı. Kapsülde iniş için paraşütler, bir ısı kalkanı, yaşam destek sistemleri, küçük yörünge ayarlamaları için manevra iticileri, yanma aşamaları için bir fırlatma mekanizması ve gereksiz modüller bulunması gerekecekti.
"Konuşmalıyız,"
Tikhonravov 1948'in başında yaptığı bir konuşmada, Dünya'nın yörüngesine çıkıp uyduları ve muhtemelen insanları uzaya taşıyabilecek fırlatma araçlarının yaratılmasını hevesle ve ikna edici bir şekilde savundu. Bunun için gereken muazzam hızların ve irtifaların teknolojik olarak mümkün olduğunu iddia etti. Ancak dinleyicileri arasında bulunan ve çeşitli kurumlardan gelen parti liderleri ve askerler onun bu sözlerine soğuk bir sessizlikle karşılık verdi.
Üst düzey bir komutanın şu sözleri aktarıldı: "Görünüşe göre enstitünün yapacak yeterince işi yoktu ve bu nedenle fantezi dünyasına geçmeye karar verdi." Ordunun Tikhonravov'dan şu anda en önemli öncelikleri, uzun menzilli füzelerin daha da uzağa uçmasını sağlayacak güçlü çok kademeli motorlar ve hedefleme hassasiyetini artıracak navigasyon ekipmanlarıydı.
Ziyaretçilerden biri ise farklı bir bakış açısına sahipti: "Konuşmamız gereken ciddi şeyler var." Korolev Tikhonravov'u uzaklaştırırken bunu söyledi. O zamana kadar Korolev uzun zamandır insanlı uzay yolculuğu potansiyelini araştırmaya başlamıştı. Ocak 1949'da havacılık ve uzay doktoru Vladimir Yazdovsky'ye başvurdu ve ondan uzay yolculuğunun biyolojik sonuçları üzerine bir çalışma grubuna liderlik etmesini istedi.
Köpekler ve Roketler
Ortaklık başarılı oldu: 22 Temmuz 1951'de Korolev'in ekibi iki köpeği bir R-1 araştırma roketinin üzerinde 110 km havaya başarıyla fırlattı. "Dezik" ve "Tsygan" adlı köpeklere koruyucu uzay giysileri giydirilmiş ve sadece onlar için akrilik camdan yapılmış kasklar takılmıştı. Her iki hayvan ve kapsülleri roket uçuşunun sonunda paraşütle güvenli bir şekilde yere indirildi. Bu hayvanlar böyle bir yüksekliğe çıkan ve geri dönen ilk hayvanlardır.
Daha sonra, R-1 tek başına 14 köpek uçuşu daha gerçekleştirirken, R-2A ve R-5A versiyonları çok daha fazlasını gerçekleştirdi. Bunların hepsi en azından bir şeyi kanıtladı: Roketle uçmak canlı bir organizma için doğası gereği ölümcül değildi; belli bir noktaya kadar, ateşleme sırasında yaşanan yoğun ivmelenme bile pratik olarak atlatılabilirdi. Bu, Korolev ve grubunun devam etmek için ihtiyaç duyduğu ilham kaynağıydı. Çünkü daha ağır yükleri de yörünge yüksekliğine çıkarabilecek bir roketin daha fazla itiş gücüne ihtiyacı vardı.
Sputnik Sürprizi
Roket için Tyuratam test yeri, 4 Ekim 1957, Moskova saatiyle 22:28.
Bir roket 1 numaralı fırlatma rampasından bir kez daha gece karanlığına doğru fırlatıldığında, Avrupa'da gökyüzü yeni kararıyordu ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Doğu Yakası'nda henüz öğleden sonraydı. Bu, Korolev ve ekibinin yarattığı en büyük ürünlerden biriydi ve etkinliğini defalarca göstermişti. Ancak bu kez, genellikle "Semyorka" ya da "digit 7" olarak bilinen R-7 roketi çok özel bir yük taşıyordu: ilk uydu Sputnik.
Kızıllardan Gelen İlk Uydu
Dünya yörüngesindeki ilk yapay uydu olan Sputnik, fırlatıldıktan yaklaşık beş dakika sonra Sovyet yer istasyonu alıcıları tarafından algılanan sabit bir "bip" sesi yayınlamaya başladı. Sputnik aslında sadece 58 cm çapında ve sadece 83,6 kg ağırlığında parlak alüminyum alaşımlı bir toptu.
Uydu nitrojen gazıyla basınçlandırılmıştı, bir batarya, farklı frekanslarda yayın yapan bir radyo vericisi, iç sıcaklıklar 36 santigrat dereceye ulaştığında devreye giren basit bir fan ve basınç kaybolduğunda radyo tonlarının frekansını değiştiren bir anahtar içeriyordu. Süslü ya da orijinal hiçbir yanı yoktu. Ancak dünya, çok uzaklardaki antenlerden gönderilen ilk uydunun "bip" sesini duymak üzereydi.
Sputnik, iki Rus uzay uzmanı olan Korolev ve Tikhonravov'a, yaygın şüphe ve ilk hayal kırıklıklarına rağmen çabalarının değerli olduğunu kanıtladı. Güçlü bir fırlatma aracı fikrinin başarıyla test edilmesi, bu aracın yörüngeye eşya ve hatta insan taşımak için kullanılabileceği anlamına geliyordu. Ve şimdi, daha sofistike Object D uydusu yerine daha basit Sputnik ile devam etme konusundaki aceleci seçimleri karşılığını veriyordu. Amerikan fırlatma aracı Jüpiter-C'nin 20 Eylül 1956'da Wernher von Braun tarafından gerçekleştirilen test uçuşu, ABD'nin de bir uydu fırlatma kapasitesine sahip olduğunu kanıtladı.
ABD'ye Bir Uyarı
Öte yandan Sputnik, Amerika Birleşik Devletleri ve Batılı müttefikleri için büyük bir sürpriz oldu. Sovyetler Birliği, bip sesi çıkaran küçük bir metal top ile teknik güç merkezi ABD ile rekabet edebileceğini aniden kanıtladı. Sözde "sorunlu" komünist ekonomi aslında zorlu bir rakipti. Dahası, komünist düşman artık R-7 fırlatma aracı aracılığıyla füze teknolojisine erişebiliyor ve muhtemelen herhangi bir ülkeyi de menziline sokabiliyordu.
Bu olanlar, füze geliştirme çalışmalarını hızlandıran Amerikalıları sarstı. En azından ilk insanlı uzay görevinde önde olabilmek için, araştırma kurumlarını yeni kurulan NASA'nın himayesi altında birleştiriyor ve böylece kaynakları bir havuzda topluyorlardı. 6 Aralık 1957'de bir Vanguard roketi kullanılarak yörüngeye bir uydu gönderilmeye çalışıldı. Ancak bu çaba kısa sürede başarısız oldu. Ancak Von Braun dört ay sonra Juno C ve Explorer 1 uyduları ile bunu başardı.
Uzaydaki Maymunlar ve Köpekler
Ancak Sovyetler Birliği bununla yetinmedi. Korolev ve grubu uzun yıllardır Sputnik teknolojisini insan uçuşu için dönüştürmeye çalışıyordu. "Laika" adında bir köpek ve üzerinde çok az değişiklik yapılmış bir Sputnik-2 uzay aracı Kasım 1957'de yörüngeye ilk hayvanı fırlattı.
Takip eden yıllarda ABD ve Sovyetler Birliği "Mercury" ve "Korabl-Sputnik" projeleriyle başa baş bir rekabet içine girdiler. Amerikalılar 1959'un sonunda ve 1960'ın başında iki maymunu yörünge altı irtifalara fırlatmayı ve güvenli bir şekilde Dünya'ya geri indirmeyi başardılar. Korolev ve meslektaşları 1960 yılının ortalarında "Belka" ve "Strelka" adlı köpekleri sahiplendi ve Dünya'ya dönmeden önce dört yörüngeyi tamamlamaya zorladı. Yaşam destek ve atmosfere yeniden giriş sistemleri "Mercury" ve "Korabl-Sputnik" kapsüllerinde zaten mevcuttu.
Her iki sistemin uzmanları da köpekler ve maymunlar yerine insanların bu kapsüllerden birinin içinde oturmasının an meselesi olduğu konusunda hemfikir. Ama ilk kim olacaktı?
Kozmonotların Seçimi
Moskova'nın batısında, 3 Eylül 1959, bir hava üssü.
Bir grup pilot adayı brifing odasının dışındaki koridorda oturmaktadır ve çoğunluğu biraz tedirgin görünmektedir. Bir ara kapı açılır ve içlerinden biri içeri çağrılır. Bunun önemli bir görev veya hedefle ilgili olması gerektiğinin farkındalardır. Ancak hepsi erkek, sağlıklı, 30 yaşından büyük değil, 1.75 metreden uzun değil ve 72 kilodan da ağır değillerdir. Bire bir mülakat, her ne sebeple olursa olsun, seçilip seçilmeyeceklerini belirleyecek.
Bilinmeyen Hedefler ve Görevler
Sohbetlerin uzayla hiçbir ilgisi yoktu. Bazı memurlar uzmanların ne anlatmaya çalıştığını ya da neden burada olduklarını anlamadı. Diğerleri ise durumu hemen anladı ve aileleriyle konuşmak için izin istedi. Ancak buna izin verilmedi. Bu yepyeni ve çok gizli bir girişim olduğu için başvuranlar dışarıdan fikir almadan kendi kararlarını vermek zorundaydı.
Tüm Batı Sovyetler Birliği'nde yapılan mülakatların ardından 3.000 adaydan geriye 200 aday kalmıştı. Adaylar bir dizi fiziksel ve psikolojik stres testi için Moskova'daki Havacılık Tıbbı Araştırma Merkezi'ne davet edildi. 25 yaşındaki Hava Teğmeni Juri Alexejewitsch Gagarin de bunlardan biriydi. 1934 yılında Moskova'nın yaklaşık 150 km batısındaki küçük bir kasabada doğmuş ve teknik eğitimini tamamladıktan sonra pilotluğa geçiş yapmıştı. Son iki yıldır Alaska'nın Murmansk kentinde savaş pilotu olarak çalışıyordu.
Yuri Gagarin Nasıl Kozmonot Oldu?
Test sonuçları ve geleceğin 20 Sovyet kozmonotunun isimleri Şubat 1960'ta seçim komitesi tarafından resmen açıklandı. Bu isimler arasında Yuri Gagarin de vardı. Arzusu, zekası ve adanmışlığı Rus görevlileri üzerinde kalıcı bir etki bıraktı.
Yuri Gagarin alçakgönüllüydü, yüksek düzeyde entelektüel gelişime sahipti ve olağanüstü bir hafızası vardı. Çevresine yakın ve kapsamlı bir dikkat göstererek yaşıtlarından ayrılıyordu. Ayrıca faaliyetlerini ve eğitimini titizlikle planlıyordu ve yüksek matematik, matematiksel formüller veya gök mekaniği ile ilgili hiçbir sorunu yoktu. Son olarak, rakiplerinin çoğundan daha fazla hayat tecrübesine sahip görünüyordu.
Bu arada NASA, Ruslardan altı ay kadar önce kuruluşun ilk astronotları olan "Mercury Yedilisi "ni tanıttı. Rus meslektaşlarının aksine Alan Shepard, John Glenn ve diğerleri ortalama birkaç yaş daha büyüktü ve en az 1.500 saatlik uçuş deneyimine sahiptiler. Yuri Gagarin ve meslektaşlarının çoğu, 200 saatin biraz üzerinde uçuşla, tam nitelikli test pilotları değillerdi.
Ancak, otomatik uçuşlarda ve uçakta hayvanların bulunduğu uçuşlarda defalarca kanıtlandığı üzere, Rus teknolojisinin son derece yetkin mühendislere ihtiyacı yoktu. Amerikalı astronotlar uçuşun her aşamasında roket sistemlerinin kontrolüne yardımcı olmak zorundaydı. Buna karşılık kozmonot, planlanmamış olaylar dışında, esasen sadece bir gözlemciydi. Ancak bunun bir istisnası vardı: Uçuş sırasında genellikle kilitli olan manuel kontroller kozmonot tarafından üç haneli bir kod girilerek açılabilirdi. Kalkıştan hemen önce kozmonotlar bu kodu mühürlü bir zarf şeklinde alıyorlardı, ancak bunu sadece yer istasyonunun açık izniyle açabiliyorlardı.
İlk Test ve Baykonur'daki Felaket
1960 yazı.
Uzay yarışı daha hızlı ilerliyordu. Hem Amerika Birleşik Devletleri hem de Sovyetler Birliği artık roketlerinin ve uzay kapsüllerinin test uçuşlarını, bazen hayvan yolcularla bazen de hayvan yolcular olmadan, hızlı bir şekilde art arda gerçekleştirirken, aynı zamanda Soğuk Savaş daha da kötüleşiyordu. Korolev'e hala resmi olarak komuta eden ordu, insanlı uzay uçuşu deneyleri için zaman ve para harcamak yerine ilave gözetleme uyduları fırlatmak istemişti. Oysa NASA özel bir kuruluş olduğu için sadece "Mercury Projesi "ne odaklanma özgürlüğüne sahipti. Bkz: Baykonur uzay üssü nerede?
"Vanguard Six"
20 kozmonot şimdi Moskova'da bir uzay aracı simülatöründe yörüngeye yolculuk için özel olarak eğitiliyordu. Ancak, hepsi için sadece bir test cihazı mevcuttu. Korolev ve programın yöneticileri, bu darboğazın programın durmasına neden olabileceğinden endişe ettikleri için hızlandırılmış eğitimden geçecek altı kozmonot seçmeye karar verdiler. Altı "öncü" üyeyi belirlemek için bir kez daha sınavlar ve mülakatlar yapıldı: Bunlar arasında Yuri Gagarin'in yanı sıra Andriyan Nikolayev, Pavel Popovich, Gherman Titov, Grigory Nelyubov ve Valery Bykovsky de vardı.
Kozmonotlar ilerleme kaydediyordu ve uzay aracı ile Vostok fırlatma aracının en son test uçuşu iyi gidiyordu. Her şey hâlâ yolunda gidiyordu. Dahası, programın yöneticileri ilk kozmonotun Aralık 1960'ta uzaya fırlatılmasını öneriyorlardı. Bundan önce sadece bir test uçuşu daha yapmak istiyorlardı ama artık Amerikalıların Rusları her an geçmesi çok olası görünüyordu.
Nedelin Felaketi
24 Ekim 1960 tarihinde Moskova saatiyle akşam 6:30 civarında Tyuratam test alanında.
Fırlatma rampasında R-16 askeri kıtalararası balistik füzesi hazırdı ve mükemmel durumda görünüyordu. Ancak kontrol merkezi çekişmeli bir tartışmaya sahne oldu. Elektronik aksamda sorunlar ve yakıt sızıntısı olduğu ve fırlatma hazırlıklarından vazgeçildiği için teknisyenler roketin fırlatmaya hazır olmadığını iddia ettiler. Ancak Stratejik Füze Kuvvetleri Komutanı ve Moskova'dan özel bir ziyaretçi olan Mitrofan Nedelin tereddütsüzdü. Bu roket propaganda amacıyla Rus Ekim Devrimi'nin yıldönümünde fırlatılmak zorundaydı.
Nedelin, roketten birkaç metre ötedeki bir sandalyeye yerleşerek şöyle dedi: "Tam olarak neden korkmalıyım? Ben bir subayım, değil mi?" dedi. Korkmuş görünmek istemeyen 150 kadar mühendis ve askeri personel de fırlatma alanında kalmaya karar verdi. R-16'nın fırlatılmasını saat 19:30'a planlamıştı ve fırlatmaya çeyrek saatten az bir süre kalmıştı. Ancak kısa bir süre sonra beklenmedik bir şey old; ikinci kademe motoru test sırasında alev aldı, altındaki son derece yanıcı benzinle dolu birinci kademe tanklarını parçaladı ve her şey büyük bir alevle patladı. Nedelin fırlatma rampasındaki diğer herkesle birlikte can verdi.
Vostok Gecikmeleri
Roket bilimi tarihinin en büyük felaketi Korolev'in Vostok programı için bir son değil, kesin bir erteleme anlamına geliyordu. Patlamada birkaç üst düzey yetkili de öldüğünden ve ekipman parçalara ayrıldığından, paha biçilmez iki hafta boyunca hiçbir şey gerçekleşmedi. Ancak insanlı bir uçuş en geç Şubat ayı sonuna kadar mümkün olacaktı.
Amerika Birleşik Devletleri'nden gelen haberler en azından "cesaret vericiydi": "Redstone" fırlatma aracıyla yapılan ilk Mercury kapsül uçuşu 21 Kasım 1960'ta kalkış sırasında başarısız oldu. Bu Korolev ve meslektaşlarının nefes almasını sağladı. Ardından, Aralık 1960'ta, art arda iki Sovyet test uçuşu başarısız oldu. Motor arızası nedeniyle ilk uçuş olan Korabl-Sputnik-3 ve içindeki iki köpek yörüngede yandı. İkincisi, Vostok-1K-4, yörünge altı uçuşta kaldı ama yine de başarılı bir iniş yaptı.
Yuri Gagarin ve beş kozmonot iş arkadaşı için pek de umut verici bir durum değildi.
Uzaya Son Bir Koşu
Demir Perde'nin her iki tarafındaki olaylar 1961 yılının başında kaynama noktasına ulaştı. Mercury programı ABD'de başarı üstüne başarı kazanıyordu. NASA, Ocak ayında Mercury-Redstone-2 ile uzaya ilk şempanzeyi gönderdikten sonra Şubat ayında yeni Atlas fırlatma aracı ve Mercury kapsül kombinasyonunu başarıyla test etti.
Ancak, Sergei Korolev ve Sovyetler Birliği'ndeki meslektaşları Aralık ayındaki arızaları analiz etmek ve nedenlerini ele almak için hala hararetle çalışıyorlardı. Bir sonraki test uçuşu 9 Mart'a kadar yapılamayacak. Ancak NASA bir sonraki Mercury görevine bir insan göndermeye karar verirse, Ruslar her şeyi kaybedecektir.
Korolev'in Amerikalı rakibi Wernher von Braun, farkında olmadan Ruslara yardım etmek için devreye girer. Von Braun'un motor uzmanlarına göre, insanlı bir uzay görevinden önce bir otomatik Redstone uçuşu daha yapılması gerekiyordu. NASA yetkililerinin öneriyi onaylamasının ardından insanlı bir görev için en erken fırlatma tarihi Mayıs başı olarak belirlendi.
Kapı Bekçileri İçin Bir Zafer
Bu Korolev'e gerekli zamanı sağladı. 9 ve 25 Mart 1961 tarihlerinde, her biri bir köpek ve bir insan mankeni taşıyan iki Korabl-Sputnik görevi eşzamanlı olarak fırlatıldı. Her ikisi de tam olarak planlandığı gibi gitti ve Sovyet uzay programında önemli bir dönüm noktasına işaret etti. Yuri Gagarin'in görevi, dünyanın ilk mürettebatlı uzay aracı olan Vostok 3K 2 tarafından mümkün kılındı.
Korolev, Sovyet hükümetinin başkanı Nikita Kruşçev'e potansiyel fırlatma tarihi olarak "İşçi Bayramı "nı önerdi. Ancak Kruşçev bunun çok hassas bir tarih olduğunu düşündü. Çünkü bir başarısızlığın kutlamalara gölge düşürmesi riskini almak istemiyordu. Korolev'e 1 Mayıs'tan önce ya da sonra başlama seçeneğini sundu. Korolev, Mercury programının geliştirilmesinden dolayı baskı altında olduğu için Nisan ortası ya da sonuna çekmeyi tercih etti.
Titov mu Gagarin mi?
Altı "öncü (vanguard)" kozmonot şimdi SK-1 uzay giysilerini giyme ve Tyuratam'da Vostok uzay aracına binme alıştırmaları yapıyor. İlk Vostok görevinde yer almak için altısı da hâlâ adaydı. Ancak Gherman Titov ve Yuri Gagarin, Nikolai Kamanin'in kozmonot eğitim programındaki iki favorisiydi. Her ikisi de öne çıkıyordu ama son birkaç gündür Titov'un lehine görüş bildirenlerin sayısı giderek artıyordu. Ancak, bir günlük yolculuk için dayanıklı bir kişiden yararlanma zorunluluğu Nikolai Kamanin'in Gagarin yerine Titov'u seçmesini engelleyen tek şeydi.
9 Nisan 1961'de Kamanin iki kozmonotu ofisine çağırarak kararı bildirir ve Titov'un 12 Nisan'da Vostok-1 görevi için Gagarin'in yedeği olarak görev yapacağını söyler. Titov'a ilk Dünya turuna ek olarak tam günlük bir uçuş içeren ikinci yolculuk verildi. Yıllar sonra bu kararla ilgili ne hissettiği sorulduğunda Titov, "Ne soru ama! Acı verici ya da değil, kesinlikle rahatsız ediciydi." Titov'un görevi aslında açık ara en zoru olmasına rağmen, Gagarin ilk uçuşuyla tüm dikkatleri üzerine çekti.
Fırlatmaya Son Saatler
Tyuratam Kozmodromu, 11 Nisan 1961.
Fırlatmadan önceki gece. İki kozmonot Gagarin ve Titov fırlatma rampası 1'in yanındaki mütevazı evlerindeki yataklarında mışıl mışıl uyumaktadır. Vücutlarındaki sensörler her bir hayati belirtilerini takip ediyor ve yataktaki basınç sensörleri uyuyup uyumadıklarını ya da huzursuzca dönüp dönmediklerini belirliyor. İkisi de derin uykudaydı.
Şimdi, birkaç saat önce uzay mühendisleri Konstantin Feoktistov ve Boris Rauschenbach'tan son talimatları aldılar. Rauschenbach daha sonra şöyle hatırlayacaktır: "Gagarin'e baktım ve bu çocuğun yarın tüm dünyayı uyandıracağını fark ettim. Ancak aynı zamanda, yarın dünyanın henüz tecrübe etmediği bir şey olacağını, önümüzde oturan bu teğmenin yeni bir çağın sembolü haline geleceğini bir türlü anlayamıyordum." Ama hiçbir şey Gagarin'i rahatsız etmiyor gibiydi ve sadece gülümsüyordu.
İstatistiksel Olarak Bu Bir Yazı-Tura
Öte yandan, Sergei Korolev gece boyunca uyumadı. Tüm programdan sorumlu baş mühendisti, dolayısıyla potansiyel tuzakların farkındaydı. Sadece Vostok-1 uzay kapsülünde 241 vakum tüpü, yaklaşık 6.000 transistör, 56 elektrik motoru, 800 röle ve anahtar ve 880'den fazla bağlantı vardı. Ayrı bileşenler 15 km kablo ile birbirine bağlıydı. Fırlatma aracında toplam 36 bağımsız tahrik ve kontrol ünitesi daha yer alıyordu. Bu bileşenlerden birinin bile arızalanması halinde görev iptal edilebilir ve Yuri Gagarin'in hayatı tehlikeye girebilirdi.
Fırlatma aracının üçüncü yanma aşaması Korolev için büyük bir endişe kaynağıydı çünkü ateşlenmemesi halinde kozmonot Cape Horn yakınlarındaki uçsuz bucaksız Güney Okyanusu'nda bir yere çakılacaktı. Kapsül denize iniş için tasarlanmadığından hızla batacak ya da "dost olmayan arazide" kurtarılması da bir felaket olacaktı. En azından Korolev, önceki test uçuşlarının aksine, bu uçuşta kendini imha özelliğini kaldırtmayı başardı. Daha önce, eğer devre dışı bırakılmamışsa, kapsül inişten 60 saat sonra patlayacaktı. Yuri Gagarin'e ayrıca Batılı ülkelerin kendisini kurtarması durumunda ne yapması gerektiğine dair "uygun talimatlar" verildi.
Korolev tüm bu olanların başarı şansının çok düşük olduğunun farkındaydı. Çünkü her şeyin çok daha fazla teste ihtiyacı vardı ama yeterli zaman yoktu.
Son Saniyeler
Tyuratam, 12 Nisan 1961.
Kozmonotlar hala uyurken fırlatma rampası çoktan hazırlanıyordu. "Her şey hazır" şeklindeki resmi duyuru Moskova saatiyle 6:00'da gerçekleşti. Çok geçmeden kozmonot merkezinin başkanı Gagarin ve Titov'u bizzat uyandırdı. Hızlı bir yemek yediler ve son bir tıbbi kontrolden sonra giyinmeye başladılar. Titov ve Gagarin iki yardımcı tarafından açık mavi basınç giysisine, ardından da turuncu tuluma büründürüldü. Gagarin'in yüzünde herhangi bir stres belirtisi yoktu; aksine mutlu görünüyordu.
Gagarin uzay aracına 7:10'da giriyor. Bu noktadan itibaren Dünya ile tek iletişim aracı radyo olacaktır. Erişim kapağını kapatırken bir vida sıkışır ve geri sayımın başlamasını geciktirir. Kapsülün içindeki kozmonotla konuşanlar Korolev ve Gagarin'le iletişimi sürdürmek için yer istasyonunun "sesi" olarak görev yapacak olan Pavel Popovich'tir. Yuri Gagarin'in nabzı sadece 64'tür ve bir dinginlik havası yaymaktadır. Gagarin kalkıştan 15 dakika önce eldivenlerini, 5 dakika önce de kaskını taktı. Erişim kulesi de aynı anda roketten çıkarıldı. Korolev ise geçmişte bir kalp krizi geçirmişti ve fırlatma için bazı sakinleştiriciler aldı.
Vostok-1 Kalkışı
Tyuratam Kozmodromu, Moskova saatiyle 09:06:57.
Fırlatma başarılı oldu. Yuri Gagarin'in içinde bulunduğu Vostok-1 başarıyla fırlatılır ve uzaya doğru yol alır.
Korolev yer istasyonunun sığınağında oturuyor ve önündeki ekranda gösterilen telemetri verilerini dikkatle izliyor. Eğer ekranda beş görünüyorsa, bu her şeyin yolunda gittiği ve üçüncü yanma aşamasının ateşlendiği anlamına gelir. Ancak, eğer iki ise, o zaman bir şeyler yanlış demektir. Beş, fırlatmadan iki dakikadan biraz daha kısa bir süre sonra beklendiği gibi ilk olarak görünmeye başlar. Ardından, ekran aniden üçe geçer. Peki bu ne anlama geliyor?
Herkes şaşkınlıkla televizyona bakmaya devam ediyor ve sonunda sayılar beşe dönüyor ve bu şekilde kalarak her şeyin yolunda olduğunu ve Gagarin'in hala hedefte olduğunu işaret ediyor.
Gagarin artık uzaydadır, Dünya'nın etrafında yörüngede dönmektedir ve sorunlardan habersizdir. Manzaranın ve anormal ağırlıksızlık hissinin tadını çıkarıyor: Frenleme iticileri, kapsülü atmosfere yeniden girişe hazır hale getirmek için saat 10:25'te tam 40 saniye boyunca ateşlendi. Her şey planlandığı gibi gidiyor gibi görünüyordu. Ama aniden beklenmedik bir şey oldu:
Yuri Gagarin Uzayda Dönüyor
Fren jeti durduğu anda ani bir şok yaşandı ve uzay aracı kendi ekseni etrafında çok hızlı bir şekilde dönmeye başladı. Her saniye en az 30 derece dönüyordu. Gagarin o anda yer istasyonuyla doğrudan iletişim halinde olmadığı için bunu ses kayıt cihazına yazdırdı.
Gagarin neler olduğunu düşünürken ayrılmayı bekledi. Ayrılma olmadı. Alet modülünün, frenlerin ateşlenmesinden tam on iki saniye sonra iniş kapsülünden fırlatılması planlanmıştı. Metal kelepçelerin açılması gerekiyordu ama birkaç elektrik teli ikisini bir arada tutuyordu. Ancak 10 dakika sonra üst atmosferin sürtünme ısısı kabloları yakmış ve yeniden girişte ölümcül bir düşüşü zamanında önleyebilmişti.
Yuri Gagarin, Dünya'nın atmosferine giren bir cisim fenomenini gören ilk insandı ve bunu şu şekilde tanımladı: "Birdenbire kenarlarda ve sağ lombozun küçük açıklığında parlak, mor bir parıltı belirdi. Uzay aracının hareketlerini ve kaplamanın yanmasını hissettim. […] Çatlama sesleri duydum. […] Sıcaklığın çok yüksek olduğunu hissettim." Gagarin, uzay aracının artan basıncı onu sersemlemiş olarak koltuğuna oturmaya zorladığında 10 g'ye kadar basınca maruz kalmıştır: "Yaklaşık üç saniyelik bir süre boyunca aletlerin göstergeleri gözlerimin önünde bulanıklaştı. Görüşüm griye döndü."
Yuri Gagarin İniş Yaptı
Dünya yüzeyinden 7.000 metre yükseklikte, 12 Nisan 1961 günü saat 10:50'de Gagarin'in Vostok-1'i iniş için hazırlanmaya başladı. Kapsül yavaşlarken ana paraşüt açıldı. Gagarin, kapak açıldıktan birkaç saniye sonra fırlatma koltuğu ile kapsülden dışarı fırlatıldı.
Kruşçev ile telefonda konuşurken Korolev'in "Paraşüt açıldı, iniyor!" dediği duyuldu. Kruşçev heyecanla sordu: "Yaşıyor mu? Sinyal gönderiyor mu? Yaşıyor mu?" Bu sırada Gagarin koltuğundan henüz ayrılmıştı ve paraşütüyle yavaşça Dünya'ya doğru alçalıyordu. Aşağıda bir şey oldukça tanıdık geliyordu:
"Demiryolu hattını, nehir üzerinde bir demiryolu köprüsünü ve Volga'ya uzanan uzun bir arazi şeridini tanıdım. […] Saratov'a indim." Kozmonotlar bu civarda zaten bir dizi deneme atlayışı yapmışlardı. Gagarin saat 11:00'den hemen önce Smelovka kasabası yakınlarındaki bir tarlaya iniş yaptı, ancak uzay giysisini çıkarması neredeyse beş dakika sürdü." Küçük bir tepeye tırmandım ve bir kadının kucağında bir çocukla bana doğru yürüdüğünü gördüm. Yanına gittim ve nerede telefon bulabileceğimi sordum," diyor Gagarin. Şu anda en büyük endişesi başarılı ve güvenli inişini bildirmekti.
Harika haber Tyuratam'a ulaştığında, Sergei Korolev tüm endişesini yitirmiş gibiydi. Her şeye rağmen uzaya ilk insanı gönderdiği için kendini hem rahatlamış hem de onaylanmış hissediyordu. Üstelik Amerikalıların amaçladığı gibi basit bir balistik yörüngeye değil, gerçek bir yörüngeye.
Korolev sonraki yıllarda Sovyet N-1 Ay roketinin geliştirilmesi üzerinde çalıştı, ancak 1966 yılında ameliyat olurken kalp yetmezliğinden vefat etti. Cenazesi, Sovyet uzay uçuşlarına yaptığı katkının Batı'da ilk kez kamuoyuna duyurulmasını sağladı.
Yuri Gagarin Her Zaman Hatırlanacak
Öte yandan, 12 Nisan 1961, Korolev'in uzun süredir rakibi olan Wernher von Braun için Amerika Birleşik Devletleri'nde acı dolu bir gündü. Uzay Yarışını Korolev'e karşı kaybetmişti. Bunun sadece küçük bir farkla gerçekleşmiş olması kimsenin ilgisini çekmedi. Bu nedenle, 5 Mayıs 1961'de Mercury-Redstone 4 ile uzaya çıkan ikinci insan olan Amerikalı Alan Shepard yerine, tarih kitaplarında Rus Yuri Gagarin hatırlanacaktı. Yuri Gagarin'in uzay yolculuğundan sadece bir yıl sonra, Şubat 1962'de John Glenn yörüngeye ulaşan ilk Amerikalı astronot oldu.
Yuri Gagarin kozmonot olmaya devam etti, ancak sonraki birkaç yıl boyunca küresel tanıtım turlarına gönderildi. 27 Mart 1968'de bir eğitim görevindeyken savaş uçağının düşmesi sonucu hayatını kaybetti.
Yuri Gagarin Hakkında Sık Sorulanlar
Yuri Gagarin'in kozmonot olmadan önceki geçmişi neydi?
Yuri Gagarin Sovyet Hava Kuvvetleri'nde eğitimli bir pilottu ve uzay programı için seçilmeden önce 1500 saatin üzerinde uçuş süresini tamamlamıştı.
Gagarin'in uzay uçuşu Sovyetler Birliği ve ABD arasındaki uzay yarışını nasıl etkiledi?
Gagarin'in başarılı uzay uçuşu uzay yarışında önemli bir dönüm noktasıydı ve Sovyetler Birliği'ne Amerika Birleşik Devletleri karşısında önemli bir propaganda zaferi kazandırdı.
Uzayda olmak Gagarin için nasıl bir deneyimdi?
Uzay uçuşu sırasında Gagarin ağırlıksızlığı deneyimledi ve Dünya'nın eğriliğini gördüğünü bildirdi. Ayrıca yeniden giriş sırasında bazı rahatsızlıklar ve mide bulantısı yaşadı.
Gagarin tarihi uçuşundan sonra Sovyet uzay programında yer almaya devam etti mi?
Evet, Gagarin Sovyet uzay programında yer almaya devam etti ve diğer kozmonotların eğitiminde görev aldı. Ayrıca Sovyetler Birliği'nin siyasi temsilcisi olarak da görev yaptı.
Yuri Gagarin'in ölüm nedeni neydi?
Gagarin 1968 yılında rutin bir eğitim uçuşundayken bir uçak kazasında öldü. Kazanın nedeni hala belirsizdir, ancak uçağın şiddetli bir hava olayına yakalandığı öne sürülmüştür.
Yuri Gagarin kimdi?
Yuri Gagarin, Sovyet Hava Kuvvetleri pilotu ve uzaya çıkan ilk insan olan kozmonottu. Tarihi uçuşunu 12 Nisan 1961'de Vostok 1 uzay aracıyla gerçekleştirdi.
Gagarin'in bu tarihi görev için seçilmesine ne sebep oldu?
Gagarin bu görev için fiziksel uygunluğu, pilot olarak deneyimi ve uzay uçuşunun psikolojik baskılarına dayanma yeteneği gibi çeşitli faktörlere dayanarak seçildi. Ayrıca güçlü iş ahlakı ve olumlu tutumu nedeniyle bu rol için uygun görülmüştür.
Tarihi uçuşundan sonra Gagarin'e ne oldu?
Gagarin Sovyetler Birliği'nde bir kahraman haline geldi ve başarısından dolayı çok sayıda onur ve ödül aldı. Ancak, güvenliğiyle ilgili endişeler nedeniyle daha fazla uzay uçuşu yapmasına izin verilmedi. Sovyet uzay programında çalışmaya ve 1968'de bir uçak kazasında zamansız ölümüne kadar Sovyetler Birliği'nin büyükelçisi olarak görev yapmaya devam etti.
Kaynaklar:
- Burgess, Colin, 1947, "The first Soviet cosmonaut team : their lives, legacy, and historical impact".
- Andrew Jenks, 2012, "Conquering space: the cult of Yuri Gagarin" .
- Rex D. Hall, David J. Shayler & Bert Vis, 2007. "Russia's Cosmonauts: Inside the Yuri Gagarin Training Center"
- New York: Crosscurrents Press, 1961, "First man in space".