Kutup tilkisi (Vulpes lagopus), lüks kürkleri ve avlanırken sergiledikleri eğlenceli halleriyle bilinen küçük bir tilki türüdür. Çoğu fotoğrafta adeta kalın beyaz kışlık montları ile görünürler. Ancak hem genetik hem de mevsime bağlı nedenlerle farklı renklere bürünüyorlar. Yazımızda bu hayvanların en ilginç özelliklerine yer verdik.
Kutup Tilkisinin Özellikleri
- Bilimsel adı: Vulpes lagopus (V. lagopus)
- Yaygın isimler: Kutup tilkisi, beyaz tilki, polar fox, kar tilkisi,
- Boyut: 50 cm (dişi); 55 cm (erkek) + 30 cm kuyruk.
- Ağırlık: 1.4 – 3.2 kg
- Beslenme: Omnivore (Hepçil)
- Ömür: 3-4 yıl
- Tabiat: Kutup tundrası
- Popülasyon: Yüz binlerce
- Korunma durumu: En az endişe verici
Bilimsel adı Vulpes lagopus olan kutup tilkisi, pençesinin bir tavşan ayağına benzemesi nedeniyle bu latince adı almıştır: "Tavşan ayaklı tilki". Ayak pedi tamamen kürkle izole haldedir ve tek kanodur.
Kutup tilkileri yaklaşık 55 cm (erkek) ila 52 cm (dişi) boyunda olurlar ve kuyrukları ortalamada bir ev kedisi kadar uzundur (30 cm). Bu tilkilerin ağırlıkları mevsime bağlı olarak ciddi oranda değişir: Yaz aylarında kışın hayatta kalmak için yağ depolar ve esas ağırlıklarının iki katına çıkarlar. Erkekler bu nedenle 3.2 ila 9.4 kg, dişiler ise 1.4 ila 3.2 kg ağırlığındadır.
Kutup tilkisi, vücudunu soğuktan daha iyi korumasını sağlayan düşük gövde hacmine sahip. Kısa karınları, kısa bacakları, kompakt gövdeleri ve kalın kulakları var. Sıcaklık arttığında serinlemek için burunlarından ısı yayarlar.
Kutup tilkisinin iki rengi (morf) bulunuyor. Mavi tilki, yıl boyunca koyu mavi, kahverengi veya gri renkte görünebilir. Mavi tilkiler kürklerinin kayalar arasında kamuflaj görevi gördüğü kıyı bölgelerinde yaşar. Beyaz tilki yaz aylarında kahverengi kürke ve kış aylarında ise beyaz kürke sahip olur. Her iki durumda da karnı gri renkli kalır. Renk değiştirme özelliği, yırtıcı hayvanlardan kaçarken tilkinin çevresiyle kamufle olmasına yardımcı oluyor. Bu işlemi tüy dökerek yaparlar.
Kutup Tilkisinin Habitatı ve Dağılımı
Adından da anlaşılacağı gibi, kutup tilkisi Kuzey Yarımküre'deki Arktik tundralarda yaşar. Kanada, Alaska, Rusya, Grönland ve (nadiren) İskandinavya'da bulunur. Bu hayvan İzlanda'daki tek yerli kara memelisidir.
Kutup Tilkisinin Geliştirdiği Adaptasyonlar
Tundrada yaşam kolay değildir fakat kutup tilkisi çevresine iyi adapte olmuştur. En ilginç uyarlamalardan biri tilkinin avlanırken ki davranışıdır. Tilki, karın altındaki avını bulmak için kulaklarını kullanır. Potansiyel bir yemeği duyduğunda tilki havaya fırlar ve ödülüne ulaşmak için karın içine doğru atlar. Kutup tilkisi karın 46 ila 77 cm altındaki bir lemming'in (kır sıçanı) sesini duyabilir. Karın 150 cm altındaki fok balığı inini tespit edebilir.
- Kısa bacakları, kısa ağızları ve yuvarlak kulakları ısı kaybını önlemelerini sağlar. Bu sayede -70°C ısıda hayatta kalabilirler.
Kutup tilkisi avını takip etmek için keskin koku duyularını kullanır. Tilki, 10 ila 40 km uzaklıktaki bir karkasın (leş) kokusunu alabilir ve kutup ayısının ayak izini takip ederek avından arda kalanları yiyebilir.
Kürkünün rengi yırtıcılardan gizlenmesine yardımcı olur. Fakat kürkün asıl özelliği yüksek ısı yalıtımıdır. Kalın kürk, sıcaklıklar donma noktasının altına düştüğünde bile hayvanın sıcak kalmasına yardımcı oluyor. Kutup tilkisi kış uykusuna yatmaz. Bu sebeple kürkü kışın ısıdan korunmayı ve avlanmayı mümkün kılar. Bununla birlikte son araştırmalar, sıcaklık donma noktasının çok altına düştüğünde tilkinin depoladığı yağı daha hızlı yaktığını göstermiştir.
Kutup tilkileri inlerde yaşarlar. Avcılardan kaçmalarına yardımcı olması için birden fazla giriş ve çıkışı olan inleri tercih ederler. Bazı tilkiler göç eder ve böyle olduğunda barınak yapmak için karda tünel açarlar.
Kutup Tilkisinin Üremesi ve Yavruları
Kutup tilkileri çoğunlukla tek eşlidir. Her iki ebeveyn de yavruları gözetir. Ancak kurdukları sosyal yapı av ve avcının ne kadar bol olduğu ile ilgili oluyor. Tilkiler bazen tehditleri daha iyi savurmak ve yavrularını korumak için sürüler oluşturur. Her ne kadar kızıl tilkiler kutup tilkilerini avlasa da, iki türün genetik olarak benzer olduğu biliniyor. Bu nedenle nadir durumlarda melez yavrular yaparlar.
Tilkiler nisan ya da mayıs aylarında ürerler ve yaklaşık 52 günlük gebelik süreleri vardır. Kıyıda yaşayan ve daha istikrarlı yiyecek kaynağına sahip olan mavi tilkilerin her yıl tipik olarak 5 yavruları olur. Beyaz kutup tilkileri yemek kıt olduğu zaman üremez, ancak av bol olduğu zaman bir kerede en fazla 25 yavru doğurabilir.
Bu sayı etoburlar arasında en yükseğidir. Her iki ebeveyn de yavruların bakımına yardımcı olur. Yavrular 3-4 haftalık olduklarında dışarıya çıkar ve 9 haftalıkken sütten kesilir. Kaynaklar bol olduğu zaman, daha büyük yavrular küçükleri korumak için ebeveynlerinin topraklarında kalmaya devam ederler.
Kutup tilkisi vahşi doğada sadece üç ila dört yıl yaşıyor. Bir besin kaynağının yakınında inleri olan tilkiler daha uzun yaşama eğilimindeler. Diğer tilkiler ise daha büyük avcıları takip ederek sürekli göç ederler.
Kutup Tilkisi Nasıl Besleniyor?
Kutup tilkisi omnivor bir avcıdır. Lemming'leri (kır sıçanı) ve diğer kemirgenleri avlar; fok balıklarını, balıkları, kuşları, yumurtaları, böcekleri ve diğer omurgasızları hedef alır. Aynı zamanda meyve, deniz yosunu ve leş de yer. Bazen kutup ayılarını izleyerek arta kalanlarla beslenir. Fazla yiyecekleri gömerek, kışları kendisi ve yavruları için saklar.
Bu hayvan kızıl tilki, kartal, kurt, kutup porsuğu (wolverine) ve ayılar tarafından avlanır.
Kutup Tilkisinin Nesli Tükeniyor mu?
IUCN, kutup tilkisinin koruma durumunu "en az endişe verici" olarak açıklamıştır. Küresel popülasyonun yüz binlerde olduğu tahmin ediliyor. Bununla birlikte, türler kuzey Avrupa'da kesin bir şekilde tehlike altındalar ve Norveç, İsveç ve Finlandiya'da 200'den az yetişkin kalmış durumda. Avlanma onlarca yıldır yasaklanmış olsa da, hayvanlar değerli kürkleri için yakalanıyor. Rusya'nın Medny Adası'ndaki nüfus da tehlike altında.
Kutup Tilkisi'nin Karşılaştığı Tehlikeler
Hayvan, avcılık ve iklim değişikliğinden dolayı ciddi zorluklarla karşı karşıya. Daha yüksek sıcaklıklar tilkinin kışları renk değiştirmesini zorlaştırıyor ve avcılar tarafından daha kolay görünmesini sağlıyor. Özellikle kızıl tilki, kutup tilkisini tehdit etmektedir. Bazı bölgelerde kızıl tilki en baskın yırtıcı hayvan haline geldi. Çünkü gri kurtlar insanlarca nesli tükenme noktasına gelecek kadar avlandı. Hastalık ve besin azlığı kutup bölgesinin bazı noktalarında popülasyonu tehlikeye sokuyor.
Evcil kutup tilkisi sahibi olunabilir mi?
Tilkiler, köpekler gibidir ve bu nedenle Canidae ailesine aittir. Bununla birlikte evcil değillerdir ve ideal evcil hayvan sınıfına girmezler. Bölgelerini püskürterek işaretler ve sürekli olarak kazma ihtiyacı güderler. Evcil hayvan yapılan kutup tilkisi örnekleri olsa da (özellikle Kuzey Kutbu'ndaki doğal bölgelerinde) kızıl tilki daha popüler bir evcil hayvandır. Çünkü insanların yaşadığı sıcaklığa daha kolay adapte olur.
Tilki sahibi olmak bazı bölgelerde yasaktır. Kutup tilkisi Yeni Zelanda'nın 1996 Tehlikeli Maddeler ve Yeni Organizmalar Yasası'na göre "yasaklanmış yeni bir organizma"dır. Diğer taraftan kutupta yaşıyorsanız bir tanesiyle arkadaş olabilirsiniz. Güney Yarımküre'de istenmeyen hayvanlardır çünkü ekolojiye zarar verirler.
Çöl Tilkisi ve Kutup Tilkisi Farkı
Dünya genelinde sadece 12 farklı tür tilki bulunuyor. Kutup tilkisi ve çöl tilkisi ise pek çok insanın en sevdiği tilkiler arasında. Aralarında epey farklılıklar ve benzerlikler var.
Kutup tilkisi ve çöl tilkisi arasındaki farklardan ilki birinin kuzey kutbu ve diğerinin güney kutbunda yaşaması. Çöl tilkisi Sahra Çölü gibi yerlerde yaşıyor. Bununla birlikte nasıl hayatta kaldıkları da birbirinden farklı. Örneğin kutup tilkileri beyaz renktedir çünkü karda saklanarak avlanmaları ve kendilerini korumaları gerekir. Çöl tilkileri ise açık kahverengi olurlar ve bu sayede avlanmak veya korunmak için kendilerini kuma gizlerler.
Diğer bir farklılık ise kutup tilkilerinin küçük kulakları olması. Böylece sıcak ya da soğuk olsun vücutlarının içindeki ısıyı korurlar. Bununla birlikte çöl tilkileri büyük kulaklara sahipler. Zira çöl sıcağında hayatta kalmak için vücutlarındaki ısıyı dışarı atmaları gerekir.
Kutup tilkisi ve Çöl tilkisi arasındaki diğer bir fark nasıl avlandıklarıdır. Örneğin, kutup tilkileri tek başlarına değil birlikte avlanıyorlar. Ayrıca soğuk havada yeteri kadar yiyecek olmadığı için neredeyse her şeyi yiyorlar. Bununla birlikte çöl tilkisi beyaz karınca, fare, yumurta ve meyve gibi küçük yiyecekleri de ayrı olarak avlar.
Kutup tilkisi ve çöl tilkisi arasındaki diğer benzerlik ise her ikisinin de çoğunlukla geceleri hareket etmesi. Tilkilerin çoğu gece hayvanlarıdır, bu nedenle sabahları daha az hareket ederler. Başka benzerlikler arasında aynı tür hayvan olmaları var. Ortak atadan geliyorlar ancak avlanma ve hava durumu farklılıkları onları değiştirdi.
Kutup tilkisi ve çöl tilkisinin ne yedikleri, nasıl hayatta kaldıkları ve nerede yaşadıkları farklıdır. Ancak pek çok benzerlikleri de vardır. Hepsi harika hayvanlar.