Denizde yön bulmak, çölde yön bulmak gibidir: Tek referans noktanız Güneş'in, yıldızların ve gezegenlerin konumlarıdır. Pusula yönünüzü ve kat ettiğiniz mesafeyi takip etmeniz ve konumunuzu bir harita üzerinde işaretlemeniz gerekir. Navigasyon yani denizde yön bulmanın tarihinin belki de en şaşırtıcı tarafı 18. yüzyıla kadar kaşifler ve gemicilerin konumlarını doğru olarak tespit etmelerinin imkansız oluşudur. Günümüzde navigasyon teknolojisindeki gelişmeler sayesinde bulunulan yeri birkaç metre hata payıyla belirlemek mümkündür. Peki bu noktaya nereden geldik?
Denizde yön bulmak
Sahillerdeki belirli mevkilere dayanarak uzaklıkları ve yönleri Güneş, Ay ve yıldızlara göre hesaplayan ve ağırlıklı halat gibi kulağa basit gelen yöntemleri kullanmak yoluyla su derinliğini ölçerek gemileri kıyıya vurmaktan koruyan ilk gemicilerin doğru yolu bulmak için görüşten başka vasıtası yoktu. Manyetik pusula, usturlap, sekstant gibi araçlar (ufuktaki Güneş veya bir yıldızın açısını ölçerek) denizde yön ve enlemi makul ölçüde doğru tahmin etmeye imkan sağlamış olsa da boylamı bulmak uzun süre sorun oldu.
Boylamın hesaplanması yerel zamanı "evrensel" zamanla (şu an İngiltere, Greenwich kabul ediliyor) karşılaştırmaya dayanmaktadır. Doğrusal zaman dilimleridir ve her bir saatlik fark boylamda 15 derecelik fark anlamına gelir. Dolayısıyla denizde boylamın hesaplanması John Harrison 18. yüzyılda kronometresini geliştirene kadar mümkün olmadı. Bu yüzden navigasyon daima bir sorun oldu. Denizcilikteki başlıca ilerlemeler ancak 20. yüzyılda jiroskopik pusula, radar ve 1990'lardan itibaren küresel yer belirleme sisteminin (GPS) geliştirilmesiyle kaydedildi.
Navigasyonun tarihi gelişimi
MÖ 3000 – 1500 – İlk sonarlar
Antik Mısırlılar suyun derinliğini ölçmek ve sahilden uzaklığı tahmin etmek için ses çıkartan kamışları kullandılar.
150 – Batlamyus haritası
Mısır'da yaşayan ilk Romalılardan olan Batlamyus (Klaudios Ptolemaios) ızgara sistemini kullanarak 17. yüzyıla kadar denizcilik haritalarını etkileyen Batlamyus Haritası'nı hazırladı. Batlamyus, araziler, kıyılar, adalar ve kasabalar gibi bilinen ögeleri bir harita üzerinde coğrafi olarak konumlandırmak için referans olarak enlem ve boylam çizgilerinden oluşan bir ızgara sistemi yarattı. Boylamı saat dilimleri ile ifade ederken enlemleri yılın en uzun günündeki saat sayısı ile gösterdi.
15. yüzyıl – Parakete hesabı
Kum saatleri parakete hesabı için kullanılır: Yolu, alınan zamanı ve hızı ölçerek geminin konumunu hesaplamayı sağladı.
1100-Pusula
Manyetik pusulayı (manyetik bir iğne kuzey ve güney yönlerini göstermek için kullanılır) denizcilikte yön bulmak için ilk kullananlar Çinli gemicilerdir ve navigasyonu ileri taşıdılar.
1300-1500 – Denizcilik haritaları
Akdeniz ve Avrupa sahillerinin Portolan (İtalyanca "kılavuz kitabı") deniz haritaları denizcilere limandan limana pusula işaretlerini kullanarak ilerleme imkanı sağladı.
1480-Usturlap
Denizciler Güneş'in veya özel bir yıldızın ufuktaki açısını hesaplayarak enlemi tahmin etmek için usturlap kullanmaya başladı. Usturlap denizde yön bulmayı geliştirdi.
1753-59 – Kronometresi
John Harrison ilk kronometresi H1'i 1735'te yapar. Daha sonra ileri sürümlerini geliştirerek 1759'da H4'ü üretir. Kronometre, bilinen bir yerin zamanı ile geçerli konumdaki zamanı ölçmeyi sağlayarak denizde boylamı belirlemede kullanıldı.
1907-Jiroskopik pusula
Amerikalı Elmer Sperry jiroskopik pusulayı icat etti ve her zaman kuzeyi doğru olarak gösterdiği ve sapma yapmadığı için denizcilikte büyük bir navigasyon ilerlemesi oldu.
1930'lar-40'lar – Radar
Radarın bulunması bir cismin konumunu görülmese dahi tespit etmeyi sağladı.
20. yüzyıl sonları – Küresel yer belirleme sistemleri
Uydu temelli GPS, yerleri tespit etme ve birkaç metre hata payıyla denizde seyir etme imkanı sağladı.
Navigasyon ve denizde yön bulma hakkında sık sorulanlar
Denizdeki en eski navigasyon yöntemlerinden bazıları nelerdi?
Denizdeki en eski navigasyon yöntemlerinden bazıları yer işaretlerini, yıldızların ve güneşin konumlarını ve okyanus akıntılarının yönünü ve hızını kullanmayı içeriyordu.
Teknolojideki ilerlemeler zaman içinde navigasyonu nasıl değiştirdi?
Pusulanın, sekstantın ve daha sonra kronometrenin icadı gibi teknolojideki ilerlemeler, navigasyonu daha doğru hale getirdi ve denizcilerin dünyanın yeni bölgelerini daha kolay ve güvenli bir şekilde keşfetmelerini sağladı.
Avrupa'nın keşfi ve kolonileşmesi denizde navigasyon tarihini nasıl etkilemiştir?
Avrupa'nın keşfi ve kolonileşmesi denizde seyrüsefer için yeni zorluklar ve fırsatlar getirdi; bunlar arasında geniş okyanusları aşma ve yeni kıyı şeritlerinin haritasını çıkarma ihtiyacı da vardı. Bu durum, gelişmiş harita yapımı gibi yeni araç ve tekniklerin geliştirilmesine ve tüm dünyayı kapsayan ticaret yollarının oluşturulmasına yol açmıştır.
Modern teknoloji denizde seyrüseferi nasıl değiştirdi?
GPS ve radar gibi modern teknolojiler denizde navigasyonu daha hassas ve verimli hale getirmiştir. Bu araçlar aynı zamanda denizcilerin fırtına ve buzdağları gibi tehlikelerden kaçınmalarına yardımcı olabilir ve gemilerin ve mürettebatlarının güvenliğini artırabilir.
Günümüzde denizde seyrüseferin karşılaştığı devam eden zorluklardan bazıları nelerdir?
Denizde seyrüseferin karşı karşıya olduğu süregelen zorluklardan bazıları korsanlık tehdidi ve diğer güvenlik endişeleri, iklim değişikliğinin okyanus koşulları üzerindeki etkisi ve küresel ticaretin talepleri ile çevre koruma çabalarını dengeleme ihtiyacıdır.
Navigasyon teknolojisi zaman içinde nasıl gelişti?
Navigasyon teknolojisi, ilk olarak 11. yüzyılda Çin'de kullanılan pusula ve denizcilerin yıldızların konumuna göre enlemlerini belirlemelerini sağlayan usturlap gibi araçların icadıyla zaman içinde gelişmiştir. 18. ve 19. yüzyıllarda sekstant ve kronometre gibi yeni araçlar denizde daha hassas navigasyon yapılmasına olanak sağladı.
Avrupa'nın keşif ve kolonileşmesinde navigasyon nasıl bir rol oynamıştır?
Kristof Kolomb ve Vasco da Gama gibi denizciler dünyanın dört bir yanındaki yeni bölgeleri keşfetmek ve haritalandırmak için yeni teknolojileri ve seyir tekniklerini kullandıklarından, navigasyon Avrupa'nın keşif ve kolonileşmesinde çok önemli bir rol oynamıştır.
Kaynaklar: