Orta Asya, Rus ve İngiliz imparatorlukları arasındaki Büyük Oyun (The Great Game)'un sahası oldu. İngilizlerin bölgeye gelişi, büyük ölçüde Rusya'yı fetihler gerçekleştirmeye mecbur bıraktı. Kazak Bozkırından Afganistan'a ve Hazar Denizi'nden Çin sınırına kadar uzanan Orta Asya, 1917'de yıkılmadan önce Rus İmparatorluğu'nun son büyük toprak kazanımıydı.
Rusya, uzun bir süre Orta Asya bölgesinin iç işlerine dahil olmaya cesaret edemedi. Bugünkü Kazakistan, Tacikistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Özbekistan toprakları adeta bir patlamaya hazır volkan gibiydi. Onlarca kabile ve küçük devlet, bu bölgede birbirleriyle sonu gelmeyen acımasız savaşlar ve sonu kanla biten düşmanlıklar sergilediler.
Kokand ve Hiva (Khwarazm) hanlıklarının yanı sıra Buhara Emirliği (1785'ten önce Buhara Hanlığı), Orta Asya'daki en büyük devlet kurumlarıydı. 18. yüzyılda dahi, onların bölgesinde bir ortaçağ feodal düzeni egemen olduğunda, kölelik yaygın bir şekilde gelişecekti.
1714'te Çar Peter, Orta Asya komşularının gücünü test etmek için Hiva'ya askeri bir sefer düzenledi. Prens Alexander Bekovich-Cherkassky'nin daha iyi eğitilmiş ve donatılmış 6.000 kişilik küçük birliği, Shir Ghazi Khan'ın 24.000 kişilik ordusunu perişan etti. Bunun üzerine Hive hükümdarı bir numaraya başvurdu. Ateşkes önerdiği sırada sürpriz bir saldırı başlattı ve Rus askerlerini katletti veya esir aldı. Prensin başını da bizzat Buhara Han'a hediye olarak gönderdi.
18. yüzyıl boyunca Rusya, Kazak Bozkırına etkin şekilde genişledi ve Orta Asya devletlerinin sınırlarına yaklaştı. Komşu Çungarların tahrip edici baskınlarına karşı Ruslardan koruma isteyen Küçük (Junior) ve Orta (Middle) Zhuzelerin (ordu) Kazak aşiretleri, kendi istekleriyle Çar'ın yönetimine boyun eğdiler. Buna karşılık, Kıdemli (Senior) Zhuz, Kokand'ın siyasi kontrolü altında kaldı.
Rusya ve Orta Asya devletlerinin görece barışçıl bir biçimde yaşaması 19. yüzyılın ortalarına doğru sona erdi. Bunun nedeni, bölgeye tehlikeli yeni bir oyuncunun gelmesiydi; Büyük Britanya. Hindistan'da yeni bir düzen kuran İngilizler, aktif olarak kuzeye doğru ilerliyor ve etkilerini Afganistan, Buhara, Kokand ve Hiva'ya yaymaya çalışıyorlardı. İngiliz diplomatlar ve savunma bakanlığı gizli ajanları Orta Asya şehirlerinde görünmeye başlayınca, Rusya önleyici bir saldırıya hazırlanmaya karar verdi. Bu andan itibaren Orta Asya, herkes tarafından "Büyük Oyun (Great Game)" olarak bilinen iki imparatorluk arasında bir çatışma sahası haline geldi.
Rusya'nın Orta Asya bölgesine yayılmasının elbette ekonomik nedenleri de vardı. 1861'de Amerikan İç Savaşı'nın patlak vermesi, imparatorluğun tekstil endüstrisini sert bir şekilde vuracak şekilde, Rusya'ya pamuk arzında dramatik bir azalmaya yol açtı. Bu durumda, bu önemli hammaddenin alternatif ve düzenli bir kaynağının acilen bulunması gerekiyordu ve Kokand ve Buhara bu rolü oynayabilirdi.
Orta Asya devletlerinin Rusya'nın ordularına direnme olasılığı elbette yoktu. Çünkü askerlerinin savaş eğitimleri hemen hemen yoktu ve ordunun dörtte birinden fazlası ateşli silahlarla donatılmamıştı. Oryantalist ve tarihçi Vladimir Velyaminov-Zernov 1850'lerde "Kokand'da düzenli bir ordu yok" diye belirtiyor. "Kokand ordusunun topçusu var, ama o kadar kötü ki bu unvanla anılması mümkün değil."
Çoğu zaman Hivan, Buhara ve Hokand kuvvetlerinin büyük sayısal üstünlüğü, iyi eğitimli Rus birlikleriyle karşı karşıya kaldıklarında hiçbir anlam ifade etmiyordu. 29 Haziran 1865'te, General Mihail Chernyayev liderliğindeki küçük (1.300 kişilik) bir müfreze, 30.000 kişilik bir düşman garnizonu tarafından savunulan Kokand Hanlığı'nın en büyük ve en zengin şehirlerinden biri olan Taşkent'i ele geçirdi. İki yıl sonra şehir, Orta Asya'da kurulacak olan Türkistan valiliğinin yönetim merkezi oldu.
Gelecekte Rus İmparatorluk Savaş Bakanı olacak olan subay Aleksey Kuropatkin, 27 Mayıs'ta Buhara Emirliği'nde Semerkant şehrinin alınmasını anı kitabında şöyle anlatıyor:
Buharalı atlılar sürüsü tarafından kuşatılmış ve soyutlanmış bu bir avuç dolusu askerimiz, 10 kat daha güçlü bir düşman tarafından zaptedilemez olarak kabul edilen ve işgal altındaki bir konuma kadar ilerledikten sonra, garip bir görüntü oluşturmuştu. Ama ruhun gücünün ve hiçbir şeyin imkansız olmadığı bir cesaretin anlamı budur.
27 Mayıs 1868, The Conquest of Turkmenia kitabından
14 Haziran 1868'deki Zerabulak Savaşı'nda, Emir Muzaffar'ın 30.000 kişilik ordusu, General Konstantin Kaufman liderliğindeki 2.000 kişilik bir müfreze tarafından ezildi ve savaş Buhara Emirliği'nin yenilgisiyle sonuçlandı. 1873'te Hive Hanlığı ve üç yıl sonra Kokand Hanlığı benzer bir sonu yaşayacaklardı.
Orta Asya'nın fethi sırasında Rus ordusunun en zor çatışmalarından biri, günümüz Türkmenistan topraklarında yaşayan Teke kabilelerinin boyun eğdirilmesiydi. Sadece Ocak 1881'de Geok Tepe'deki kalenin kuşatılması ve arkasından gelen baskında 1.000'den fazla adam kaybettiler. Oysa Buharalılara ve Hivanlara karşı yapılan en şiddetli savaşta, kayıplar sadece birkaç düzineydi.
1884 yılında Merv boylarının kendi isteğiyle Rus İmparatorluğu'na katılmaları ve Rus birliklerinin İngiliz himayesi altındaki Afganistan sınırlarına yaklaşmasıyla birlikte Orta Asya'nın bir bütün olarak fethi tamamlanmış oldu. Yeni yetki hiyerarşinin kurulmasıyla kölelik kaldırıldı ve bölge halkının yüzyıllardır süren kan davaları sona erdi. Bununla birlikte, tüm uzak bölgeler İmparatorluk'a dahil edildi. Büyük ölçüde küçülmüş olsa da, Buhara Emirliği ve Hive Hanlığı, Rus himayesini kabul ederken resmi olarak bağımsızlıklarını korudular. Böylece Çarlık liderliğinin önemli kaynaklar harcamak zorunda kalmadan bu bölgeler üzerinde etkili bir kontrole sahip olması sağlanmıştı. Türkistan Genel Valisi Konstantin Kaufman, "En iyi bölge şefim Buhara Emiri'dir" dedi. İki devletin bağımsızlığı nihayet 1920'de Bolşevikler tarafından ortadan kaldırılacaktı.
Rusya'nın yayılmasını tetikleyen olay, büyük ölçüde Büyük Britanya'nın Orta Asya bölgesine gelişiydi. Fakat Britanya jeopolitik rakibinin zaferlerine çaresizce bakmak zorunda kaldı. 1857-59'da Hindistan'daki büyük çaplı Sepoy İsyanı'nın hedefi konumunda olan Londra, Rusya ile açık bir çatışmaya girmek için ne güce ne de kaynaklara sahipti ve kendisini yalnızca diplomatik itirazlar hazırlamakla sınırladı.
Orta Asya İngilizler tarafından kaybedilmiş olsa da, Afganistan ve Hindistan'a giden yolları Ruslardan korumayı başardılar. 1885'te Kushka Nehri üzerinde Rus ve Afgan birlikleri arasında bir sınır çatışması patlak verdiğinde, İngiltere Rusya'ya savaş ilan etmekten yalnızca bir adım uzaktaydı. Sonraki yıllarda taraflar bölgedeki etki alanlarını belirlemek için birçok kez anlaşma masasına oturdu. İki imparatorluk arasındaki 'Büyük Oyun' ancak 1907'de Rusya, Büyük Britanya ve Fransa'dan oluşan ve 'Üçlü İtilaf' olarak bilinen bir askeri-politik bloğun oluşumunu sağlayan Anglo-Rus Antantı'nın imzalanmasıyla sona erdi.
