Fransız Devrimi'nden önce Fransa'da yaşam Ancien Régime (Fransızca "Eski Düzen") tarafından tanımlanıyordu. Fransız tarihinin bu dönemi üç yüzyıla yayılmış ve iki yönetici hanedanın gelip geçmesine tanıklık etmiştir. Bu dönemde çoğu Fransız için hayat sert ve belirsizdi. Fransa'nın en yoksul kasaba ve köylerinin üzerinde her zaman başarısız bir hasat tehdidi vardı. Köylü çoğunluğun tam tersine, üst sınıflar, özellikle de din adamları büyük mali ve idari avantajlara sahipti. Sosyal tabakalaşma günün kuralıydı. Bu sert gerçekler 1789 Devrimi sırasında nasıl sonuçlandı?
Ancien Régime Toplumu Sosyal Hareketliliği Zorlaştırıyordu
Ancien Régime üzerine yazılan kitaplarda tarihçiler genellikle Fransız toplumunu üç sınıfa ayırır. Birinci sınıf Katolik Kilisesi ve din adamlarından oluşuyordu. İkinci Sınıf soylulardan oluşuyordu. Fransız nüfusunun yüzde 98'ini oluşturan Üçüncü Sınıf ise köylüler, zanaatkârlar ve küçük işletme sahiplerinden oluşuyordu. Estate sistemi Ancien Régime sosyal yaşamının nüanslarını göz ardı etse de, devrim öncesi Fransa'daki sosyal tabakalaşmayı anlamak için iyi bir çerçeve olmaya devam etmektedir.
Ancien Régime döneminde sosyal sınıf her yerde mevcuttu. Bu durum yukarı doğru sosyal hareketliliği neredeyse imkansız hale getirebiliyordu. Birinci ve İkinci Sınıfların birbirine karışması yaygındı; üst düzey Katolik din adamlarının çoğu soylu ailelerden geliyordu. Ancak Üçüncü Sınıf'ta doğanlar için sosyal basamakları tırmanmak neredeyse imkansızdı. Ancien Régime Fransa'sında fakir doğduysanız, büyük olasılıkla hayatınızın geri kalanında fakir kalırdınız.
Üçüncü Sınıf çok farklı insan gruplarını kapsadığı için, bazıları kaçınılmaz olarak diğerlerinden daha fazla imkana sahipti. 18. yüzyıl, Üçüncü Sınıf'ın servetinde büyük bir değişime tanıklık edecekti. Fransa'nın ekonomisi büyük ölçüde tarımsal kalmaya devam etti, ancak yüzyılın ilk yarısındaki ekonomik büyüme yeni bir iş sınıfının yükselişini sağladı: burjuvazi.
Üçüncü Sınıf'ın bu varlıklı üyeleri soylu unvanları satın alabiliyor ve asıl konumlarının üzerine çıkabiliyorlardı. Hatta birçoğu en fakir soylulardan bile daha zengindi. Yine de burjuvazi, Birinci ve İkinci Sınıf'ın ayrıcalıklarına içerliyordu. Bu öfke 1780'lerdeki devrimci huzursuzluğun başlıca itici gücü olacaktı.
Devlet Dini Ortodoksluğu Katı Bir Şekilde Uyguluyordu
Ancien Régime Fransa'sını Katolik Kilisesi'nin etkisinden ayırmak mümkün değildir. Kilise, Fransız eğitim sistemini kontrol ediyor ve tüm Fransız tebaasının üye olmasını zorunlu kılıyordu. Eğer "Fransız olmak" için herhangi bir kriter varsa, Katolik inancını takip etmek en önemlisiydi.
Fransız monarşisi ile Roma'daki Kilise arasındaki bağlar Orta Çağ'ın başlarına kadar uzanıyordu. I. Clovis ve Şarlman'dan bu yana krallar kendilerini kendi bölgelerinde inancın savunucuları olarak tanımlıyorlardı. Fransız Kraliyeti ile Papa arasında, 14. yüzyıldaki Avignon Papalığı döneminde olduğu gibi, zaman zaman gerginlikler yaşanmıştır. Ancak, mihrap ve taht hiçbir zaman birbirlerinden gerçekten ayrılmaya çalışmadı.
Ancien Régime döneminde papalar Fransa'yı "Kilise'nin en büyük kızı" olarak görüyordu. I. François'dan XIV. Louis ve sonrasına kadar hem Valois hem de Bourbon hanedanları kendilerini Kilise'ye sıkı sıkıya bağladılar.
Protestan Reformu'nun yükselişiyle birlikte Katolik Kilisesi'nin Fransa'daki statüsü tehdit altına girdi. Katolikler ve Protestanlar 1562 ile 1598 yılları arasında bir dizi savaş yürüttü. Çatışma ancak Protestan iken Katolikliğe geçen Kral IV. Henri'nin Fransız Protestanlara dini özgürlükler tanıyan Nantes Fermanı'nı yayınlamasıyla sona erdi.
Ancak Henri'nin torunu XIV. Louis, Protestanların özgürlüklerini kademeli olarak ortadan kaldıracaktır. Bu durum 1680'lerde 150.000'den fazla Protestanın Fransa'dan göç etmesiyle sonuçlandı. Krallıkta kalan yüz binlerce Protestan ise dinlerini gizlemek zorunda kaldı. Zulüm zaman içinde hafifleyecek, ancak Protestanlar 1789'a kadar ibadet özgürlüğüne kavuşamayacaktı.
Ancien Régime Fransa'sında Kilise ve devlete yönelik tek dini tehdit Protestanlık da değildi. Katolikliğin kendi içinde de bir reform hareketi ortaya çıktı: Jansenizm. Bu benzersiz teolojik hareketin takipçileri, Hristiyan doktrininde yenilikler olarak gördükleri konularda Kilise hiyerarşisine meydan okudular. Örneğin Jansenist alimler, ana akım Kilise'ye kıyasla kader konusuna daha fazla vurgu yapıyordu.
Kral XIV. Louis ve Roma'daki müttefikleri için bu muhalefet kabul edilemezdi. Fransız kralı Jansenist manastırları kapattı ve dini eleştirenleri hapsetti. Dini tehdit nereden gelirse gelsin, Ancien Régime Katolik ortodoksluğunu her ne pahasına olursa olsun – değişen derecelerde başarıya ulaştırmaya çalıştı.
Vergilendirme Son Derece Usulsüzdü ve Farklı Mülkleri Farklı Şekilde Etkiledi
Ancien Régime Fransa'sında vergilendirme karmaşık ve orantısız bir işti. XIV. Louis ve XV. Louis'nin siyasi açıdan mutlakiyetçi hükümdarlıkları sırasında bile Fransız monarşisi krallık çapında bir vergi sistemi oluşturup uygulayamadı. Farklı bölgeler farklı şekillerde vergilendiriliyordu. Bugünün aksine, Fransa'nın tutarlı, standart bir para birimi yoktu.
Tüm bu mali bölünmüşlüğe rağmen, Ancien Régime döneminde vergilendirme bazı ortak noktalara sahipti. Bunların en önemlilerinden biri ondalık sistemiydi. Yasa, tüm Fransızların (soylular dahil) her yıl gelirlerinin yüzde onunu Katolik Kilisesi'ne ödemesini gerektiriyordu. Kısmen ondalıklar sayesinde Kilise, tüm Fransa'daki en zengin kurumlardan biri haline geldi.
Ancien Régime'in vergi sisteminin bir başka karanlık gerçeği de herkesin aynı vergileri ödememesiydi. Vergilendirme yükü ezici bir çoğunlukla Üçüncü Sülale mensuplarının üzerindeydi. Birinci ve İkinci Sınıflar hükümete bir miktar para ödemek zorundaydı, ancak bu ödemeler orantısız bir şekilde daha yoksul vatandaşlarınınkinden daha düşüktü. Tarihçiler bu eşitsiz vergilendirme sistemini Fransız Devrimi'ne yol açan bir diğer önemli faktör olarak gösterirler.
Ancien Régime Fransa'sının Ortak Bir Dili Yoktu
Bugün Fransızlar ulusal dilleriyle büyük gurur duymaktadır. Bununla birlikte, standartlaştırılmış, ulusal bir Fransız dili fikri modern bir gelişmedir. Ancien Régime döneminde, sosyal elitler dışında kimse gerçekten "Fransızca" konuşmuyordu. Farklı vilayetlerden gelen insanlar arasındaki iletişim, en hafif tabirle, şüphesiz zorlayıcı olurdu.
Ancien Régime Fransa'sında insanların konuştukları diller yaşadıkları yere bağlıydı. Krallık genelinde Roman dil ailesi (Latinceden türetilmiş) baskındı, ancak tüm Fransa için standart bir yerel dil yoktu. Ülkenin kuzeyindeki Fransızlar, güneydekilerden farklı dil ve lehçeler konuşuyordu. 16. yüzyıldan itibaren Kraliyet, idari amaçlar için ulusal bir dil oluşturmaya çalıştı. Ancak, Kardinal Richelieu gibi ilk figürlerin çabaları 1800'lerin sonlarına kadar meyve vermeyecektir.
Modern tarihsel dilbilim akademisyenleri modern öncesi Fransız dillerini iki ana kola ayırmaktadır: langues d'oïl ve langues d'oc. Langues d'oïl kuzeyde konuşulurken, langues d'oc en çok güneyde konuşulurdu. Paris çevresindeki langues d'oïl yüzyıllar içinde evrim geçirerek Standart Fransızcaya dönüşecek ve ülke genelinde birbirini izleyen hükümetler tarafından dayatılacaktı.
Langues d'oc sonunda, Toulouse gibi güney Fransa bölgelerinde hala konuşmacıları olan modern Oksitan dilini ortaya çıkaracaktır. Biraz şaşırtıcı bir şekilde, Oksitanca tek bir yazılı standarttan yoksun olmaya devam etmektedir. Ne yazık ki, Standart Fransızcanın yayılması nedeniyle birçok Oksitanca lehçesi artık tehlike altındadır.
Ancien Régime Fransa'sındaki diğer diller Roman ailesine ait değildi. Kuzeybatıdaki Bretanya'da yerel halk, Fransızcadan ziyade Galce ile daha yakın akraba olan bir Kelt dili olan Bretonca konuşuyordu. Kuzeydoğu Alsace bölgesinde ağırlıklı olarak Almanca konuşuluyordu. 19. yüzyıldan sonra Fransızca büyük ölçüde bu dillerin yerini alacaktı, ancak tamamen ortadan kalkmadılar.
Ancien Régime'in Çöküşü ve Modern Fransa'nın Oluşumu
Fransız Ancien Régime'i aynı anda hem katı hem de uyarlanabilirdi. Üç yüz yıl boyunca Fransa demografik, dini ve ekonomik alanlarda sismik değişimler yaşadı. Katolik Kilisesi ve Kraliyet bir bütünlük duygusu yaratmaya çalıştı, ancak her zaman başarılı olamadılar. Siyasi mutlakiyetçilik hiçbir şekilde ulusal birliğe (modern anlamda) dönüşmedi.
1789'a gelindiğinde, Ancien Régime'in ekonomik mücadeleleri ve eski sosyal hiyerarşiye sadık kalma ısrarı yönetilemez hale geldi. Sadece burjuvazi değil, daha yoksul sınıflar da ayaklandı. Sonunda Bourbon hanedanı boyun eğdi. Katolik Kilisesi de 1790'larda öfkeli devrimcilerin zulmüne maruz kaldı.
Fransız Devrimi Ancien Régime'den kalan her şeyi silip süpürmeye çalışsa da, sonuçta başarısız oldu. Ancien Régime, Fransız tarihinin üç yüz yılını tanımlamıştı. Fransa 19. yüzyıla girerken, yeni liderleri geçmişi silmek için ellerinden geleni yaptılar, ancak zamanı tamamen geri alamadılar. Fransız halkının hem Eski Düzen'in hem de Devrim'in ideolojileriyle hesaplaşması günümüz çağına kadar devam edecekti.
