Kuzey Kutbu daha fazla kuş ve başka hayvanla dolu düşük enlemlere kıyasla nispeten sessiz görünebilir. Ancak aslında kendisine has bir melodiye sahiptir: Evet, "denizin kanaryaları" olarak adlandırılan Belugalardan bahsediyoruz. Beyaz balina da denilen Beluga balinası Arktik Okyanusu ve çevresinde yaşıyor. Alaska, Kanada, Grönland ve Rusya'nın bazı bölgelerinde bol miktarda varlar. Vahşi doğada sayıları 200.000'den fazla ancak uzak habitatları nedeniyle birçok insan onları yalnızca akvaryum sergilerinden, vahşi yaşam belgeselinden veya "Kayıp Balık Dori"den tanıyor.
Beluga Hakkında Bilgiler
Belugalar dünya çapında sevilen canlılar ve aslında sıradan gözlerin fark edebileceğinden daha ilginç ve etkileyicilerdir. Bu muhteşem deniz memelileri hakkında daha fazlasını öğrenelim.
- Bilimsel adı: Delphinapterus leucas
- Boyutu: 4,2 metre
- Ağırlığı: 1400 kg
- Ömrü: 35-50 yıl
- Popülasyonu: 200.000+
- Korunma durumu: En az endişe
- Eğlenceli bilgi: Beluga, deniz gergedanı (Narval) ile yakın akraba (Monodontidae ailesinin tek iki üyesi).
Beluga Özel Bir Taksonomik Aileye Ait
Belugalar dişli balina grubuna aitler. Bu grupta yunusların yanı sıra Orkalar ve ispermeçet balinaları gibi birkaç büyük tür var. Ancak Belugalar bu grupta sadece iki canlı türünden oluşan küçük bir aile olan Monodontidae'ye ait. Yani deniz gergedanları ve beyaz balinalar.
Hem beyaz balinalar hem de deniz gergedanı yakındaki deniz, koy, fiyort ve haliçle birlikte Arktik Okyanusu'nda yaşıyor. Deniz gergedanları çoğunlukta Kuzey Kutbu ve Kuzey Atlantik'te yaşarken, Belugalar Kuzey Kutbu, Kuzey Atlantik ve Kuzey Pasifik'in bazı bölgelerinde yaşar. Beluga ayrıca hem tatlı hem de tuzlu suya adapte olmuştur. Bazen nispeten uzak olan nehirler yoluyla iç bölgelere ve yerleşim yerlerine girerler. Hatta iki tür bazı bölgelerde yan yana olur ve vahşi doğada bilinen en az bir adet beluga-narval kırma vakası var.
Belugaların Vücut Ağırlığının %40 Kadarı Yağ
Beluga, Kuzey Kutup Dairesi içindeki buz kütlelerinin arasında yüzüyor. Bu durum kendilerine inanılmaz derecede soğuk suya dayanma yeteneği verdi. NOAA'ya göre daha sıcak haliçlere ve nehir deltalarına yapılan mevsimsel yolculuğa rağmen, hala 0 santigrat derece kadar soğuk suda uzun süreler geçiriyorlar.
Bu deniz memelileri dondurucu soğuğa karşı koyabilmek için bolca yağ biriktiriyor. Öyle ki Beluganın yağı toplam vücut ağırlığının %40'ını oluşturabiliyor.
Belugalar En Zeki Hayvanlar Arasında
Solda Beluga beyni ve sağda ise insan beyni. Bir Beluganın beyni insanınkinin iki katı büyüklüğünde ve neokorteksinde (yüzey alanı) insan beyninden daha fazla kıvrıma sahip. Bu durum, beyninin problem çözme ve düşünme ile ilgili bölümünün oldukça ayrıntılı olduğunu gösteriyor.
Belugaların Sırt Yüzgeci Yok
Belugalar buzlu deniz suyuna adapte olmanın sonucu olarak bolca yağlı hale geldi. Bir diğer sonucu ise sırt yüzgecinin olmaması. Orka ve birçok yunus gibi dişli balinaların sırtındaki dik yüzgeçlerden yoksunlar.
Sırt yüzgeci yüzerken dengeye ve dönüşe yardımcı olur; o kadar faydalı ki, yakınsak evrim yoluyla birçok kez ortaya çıkmıştır (örneğin balıklarda ve deniz memelilerinde olduğu gibi). Potansiyel faydalarına rağmen sırt yüzgeci Kuzey Kutbu'nda dezavantajlara sahip. Örneğin, böyle soğuk bir ortamda ısı kaybına katkıda bulunarak büyük sorun yaratacaktır ve Belugaların sıklıkla buzun altında yüzmesi gerektiğinden sırt yüzgeci manevra ve gezinmeyi zorlaştıracaktır.
Beluga Son Derece Konuşkandır
Balinalar ve yunuslar zekaları ve konuşkanlıkları ile ünlüler çünkü bu türler sosyal iletişim ve ekolokasyon için çeşitli sesler üretiyor. Beluga da özellikle gelişmiş işitme ve ekolokasyon becerisine sahip. Hatta sahip oldukları ses aralıkları ötücü kuşları andırır.
Belugaların coşkulu sesleri sudan, hatta tekne gövdesinden bile duyulabilir. Bunlar ekolokasyon tıklamaları şeklindedir ve çeşitli ıslık, meleme, ötüş, miyavlama ve hatta çan benzeri tonlar da duyulur. Belugaların en az 50 farklı tanımlanabilir ses ürettiği biliniyor.
Beluga İnsan Konuşmasını Taklit Edebiliyor
Bazı dişli balinalar sesli öğrenmede oldukça başarılılar ve etkileyici ses taklitleri yapıyorlar. Örneğin, Orkalar birlikte yaşamaya başladıkları şişe burunlu yunusların dilini taklit etmeyi öğrenir ve şişe burunlu yunusların ise kambur balinaların seslerini taklit ettiği biliniyor.
Ancak Belugalar bu konuda özellikle yetenekliler ve insan konuşmasını taklit etmeye çalıştıkları görüldü. Araştırmacılar "uzaktaki kalabalıktan bağıran bir çocuğun" sesini andıran sesler çıkaran vahşi Belugalar bildirdiler. Bazı tutsak Belugaların gerçek bir insanı kandırmaya yetecek gerçeklikte kelimeler çıkardığı bile görüldü.
NOC adlı bir tutsak Beluganın tutulduğu tanktan yüzeye çıkan bir dalgıç "Bana dışarı çıkmamı kim söyledi?" diye sordu. Araştırmacıların Current Biology dergisinde bildirdiği gibi, dalgıç Beluganın kendisinden gelen bir "komuta" yanıt vermişti.
Bu genç erkek Beluganın insan sesine benzer bir genlik ve frekansla (200 ila 300 Hz) alışılmadık derecede düşük frekanslı sesler üretmeyi öğrendiği keşfedildi. Bu becerisi insan kelimelerini net şekilde taklit etmesini sağladı. NOC olgunluğa eriştiğinde insanları taklit etmeyi bıraktı ancak oldukça konuşkan bir hayvan olmaya devam etti.
Şekil Değiştiren "Kavun" Organıyla Konuşuyor
Çok sesli hayvanlar olmalarına rağmen Beluganın bizim gibi ses telleri yok. Bunun yerine nazal hava kesesi ve fonik dudaklarla ses çıkarıyor, ardından bu sesi başın ön kısmındaki "kavun" denilen yağ dokusu kütlesi aracılığıyla odaklıyor. Tüm dişli balinalarda bu organın bir çeşidi var ve ses dalgalarının balinanın kafasından suya iletilmesini sağlıyor.
Dişli balinaların başında bu yağlı kavunların olması normal olsa da, beyaz balinada diğer türlere göre çok daha büyük, daha soğanlı ve daha belirgindir. Ve diğer deniz memelilerinden farklı olarak Belugalar kavunlarının şeklini değiştirebilir. Çıkardıkları ses üzerinde daha fazla kabiliyet sunduğu düşünülüyor.
Belugalar Başını Döndürebiliyor
Sert boyun, balinalar ve yunuslar arasında yaygındır. Hatta bazı türlerin birbirine kaynaşmış yedi kadar boyun omuru var. Ancak bu adaptasyon hala tam olarak anlaşılamadı. Birçok olası avantajın yanında yüzerken daha fazla denge sağlıyor olabilir ancak hayvanın kafasını vücudunun geri kalanından bağımsız olarak çevirme yeteneğini sınırlıyor.
Bununla birlikte boyun omuru tam olarak birleşmemiş birkaç deniz memelisi var ve Beluga bunlardan birisi. Geniş kafa hareketi imkanı Beluga'nın kolayca başını sallamasını ve sağ sola bakmasını sağlıyor. Daha serbest bir kafaya sahip olmak iletişim, avlanma, avcılardan kaçma ve sığ buzlu suda manevra kabiliyeti için faydalıdır.
Belugaların Geniş Sosyal Ağları Var
Belugalar her yaz avlanmak, üremek ve doğurmak için kendi doğum bölgelerine dönüyor. Belugalar yüzlerceye kadar bir arada görülebilir ve oldukça sosyal hayvanlardır.
Beluganın bir zamana kadar Orkalar gibi anaerkil bir sosyal sistemi kullandığı ve dişi akrabalar etrafında toplandığı düşünülüyordu. Bununla birlikte, Scientific Reports'ta yayımlanan 2020 tarihli bir araştırma Belugaların aileleriyle sosyalleşirken yakın akrabaların ötesinde daha geniş sosyal ağlar kurduğunu gösterdi. Orca (Katil balina) ve pilot balinaların ve hatta insan toplulukların aksine Belugalar başlıca olarak yalnızca yakın akrabalarla etkileşimde kalmıyor. Birbirlerine karşı son derece sosyaller.
Belugalar İçin Deniz Buzunun Azalması Sorun Doğuruyor
Türleri 1996'da Savunmasız olarak listeleyen Uluslararası Doğayı Koruma Birliği'ne (IUCN) göre, her yaz aynı haliçlere geri dönmeleri Belugaları insanların sömürüsüne açık hale getirdi. Yasal koruma çabaları, bazı popülasyonların son yıllarda toparlanmasını sağladı ve IUCN, Belugaları 2008'de Tehdit Altında ve 2017'de ise En Az Endişeli olarak yeniden sınıflandırdı.
Şu anda yaklaşık 200.000 Beluga kendi habitatında 21 alt popülasyon halinde yaşıyor. Ancak IUCN'ye göre bugün hala 100 yıl öncesine göre çok daha az Beluga var ve gelecekleri konusunda endişeler sürüyor. Bazı alt popülasyonlar küçük ve tehlikededir.
Tür, yüksek hızlı iklim değişikliği yani Arktik deniz buzunun azalmasına uyum sağlamanın zorluğuyla karşı karşıya. Beluga, balık avlarken ve Orkalardan kaçarken deniz buzunu kullanır. Daha az deniz buzu, gemilerden kaynaklanan gürültü ve çarpışmalar, petrol ve gaz endüstrisinden gelen kirlilik ve hatta diğer balinalardan doğan deniz yiyeceği rekabeti gibi dış tehditler söz konusu.