Suyu seven ve inanılmaz bir yenilenme yeteneğine sahip olan Aksolotl nesli tükenmekte olan etkileyici bir canlıdır. Bilimin merceğinde olan bu küçük hayvan bir Meksika sakini ve adı Aztek ateş ve şimşek tanrısı Xolotl'dan geliyor. Hikayeye göre Xolotl kurban edilmekten kaçınmak için kendini bir aksolotl'a dönüştürdü. Hilesi işe yaramadı ve sonunda öldürüldü.
Aksolotl yüzyıllardır insanları büyüleyen ikonik bir hayvan olmaya devam ediyor. Adı Nahuatl dilinde "su köpeği" demektir. Bu amfibi hayvan metamorfoz gibi biyolojik yasalara meydan okur ve hatta kopan vücut parçalarını yeniden oluşturabilir. Bu özelliği onu bilim için önemli bir araştırma konusu yapar.
Aksolotl Nedir?
Aksolotl (Ambystoma mexicanum) bir semender türüdür. Semenderler kurbağaları içeren amfibi grubunda yer alıyor. Aksolotl, kaplan semenderinden evrimleşen ve henüz son 10.000 yıldır Dünya'da olan görece yeni bir türdür.
Aksolotl yaralandığında tüm uzuvlarını, gözlerini, kalp dokusunu, beynin bir kısmını ve omurilik bölümlerini yeniden büyütmek gibi sıra dışı bir özelliğe sahip. Bilim insanları bu yeteneği insanlara uygulamayı umuyor.
Amfibilerin üremek için suya ihtiyaçları vardır. Yumurtalarını suya bırakırlar, larvalar yumurtadan çıkar ve yavaş yavaş karada yaşayabilen yetişkin formuna erişir. Ancak aksolotl asla tam olarak büyümüyor. Hayvan neoteniktir, yani çoğu amfibinin aksine akciğer solunumuna geçerek karada yaşayan yetişkinlere dönüşmezler. Solungaç, kuyruk ve suda yaşam gibi gençlik özellikleri aynı kalır.
Tıknaz vücudu, bebek yüzü ve komik şekilde kısa uzvunun yanı sıra aksolotl 6 tüylü solungaç şeklinde sıra dışı özelliklere sahip. Diğer genç amfibi türlerinde görülebilen bu solungaçlar sudan oksijen elde ederek nefes almayı sağlar. Ancak aksolotlun solungaçlarının yanı sıra küçük akciğerleri de var. Bu yüzden yüzeyden küçük küçük hava alırken görülürler. Yani hem deri hem akciğer solunumu yapıyor.
Aksolotl Neden Bilim İçin Çok Önemli?
Bu garip hayvanlar Amerika'dan Avrupa'ya ilk kez 1863'te Meksika'dan Paris'e taşınarak getirildi. Aksolotl'ın tüm vücut parçalarını onararak yeniden çıkarması özelliği bilim dünyasını şaşırttı. Hatta başka aksolotllardan nakledilen uzuvları bile sorunsuzca kabul ederler.
Bir aksolotl'a tiroid hormonu vererek metamorfoz geçirmesini sağlamak mümkündür. Ancak araştırmalara göre bu durum hayvanın başkalaşım yeteneğini engelleyip mikrobiyomunu etkiler.
Aksolotl'ın genomu 32 milyar baz çiftine sahip olmasıyla insan genomundan 10 kat büyüktür. Keşfedildiğinde o zamana kadarki en büyük hayvan genomuydu ancak sonraları 43 milyar baz çiftli akciğerli balıklar tarafından geçildi. Aksolotl'ın genomundaki uzuv rejenerasyonunu sağlayan gen dizileri ortaya çıkarılmıştır.
Aksolotl'ın Görünümü
Aksolotllar doğada genelde grimsi, kahverengi yeşil bir renge sahiptir. Renkleri koyudur ancak kamuflaj gerektiğinde birkaç ton daha açık veya daha koyu olabilirler. Evcil hayvan ticaretinde görülen kırmızı solungaçlı, siyah gözlü pembemsi görünümlerinden farklıdır. Aksolotl'ın evcil hayvan olarak artan popülaritesi sayesinde seçici üreme ile albino, altın ve benekli türler gibi renk biçimleri öne çıkarıldı.
Dazlak başı, düğme gözleri ve gülümseyen ağzıyla aksolotl inkar edilemez derecede sevimli ve tuhaftır. Evcil aksolotllar Çin ve Japonya'da oldukça popüler.
Yetişkin aksolotllar, burun ucundan kuyruğun ucuna kadar yaklaşık 30 cm uzunluğa sahip ve en büyük bireyler 45 cm uzunluğa ulaşıyor. 300 gram ağırlıkta olabilirler.
Aksolotl Nerede Yaşıyor?
Aksolotl yaklaşık 10 ila 15 yıl yaşadığı uzun bir ömre sahiptir. Esaret altında uygun şekilde bakılırsa daha uzun yaşayabilir.
Aksolotl, yalnızca Mexico City'deki Xochimilco Gölü'nde yaşıyor. Burası su sıcaklığının nadiren 20°C'nin üzerine çıktığı yüksek rakımlı bir bölgedir. Bir zamanlar Chalco Gölü'nde yaşıyorlardı ancak 1970'lerde sel baskınını önlemek için burası boşaltıldı. Sayıları kirlilik ve Mexico City'nin azalan yaşam alanı nedeniyle düşüyor. Bir başka darbe olarak tatlı su balıkları aksolotl yumurtalarını ve aksolotl'ın avladığı böcekleri yer.
Aksolotl'ın Soyu Tehlikede mi?
IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi, aksolotlları kritik tehlike altında listeliyor. Aksolotl popülasyonu son birkaç on yılda feci çöküş yaşadı. 1998 yılında kilometrekare başına 6.000 aksolotl yaşarken, 2008 yılında 100 ve son verilerle bugün kilometrekare başına 36 aksolotl kalmıştır.
Dünyanın dört bir yanındaki laboratuvarlarda esaret altında yetiştirilen aksolotllar var. Ayrıca sevimli göründüklerinden popüler evcil hayvanlardır. Son yıllarda Fortnite ve Minecraft adlı iki popüler video oyununa getirilerek milyonların ilgisine sunuldu.
Aksolotl Ne Yiyor?
Aksolotllar etçil hayvanlardır. Ağzına sığan hemen her şeyi yer. Vahşi doğada solucanlar, tatlı su böcekleri, kabuklular ve küçük balıklar ile besleniyorlar. Ayrıca yamyam hayvanlardır ve yeterli yiyecek yoksa birbirini ısırırlar.
Evcil hayvan olarak veya laboratuvarda tutulan aksolotllar solucan, karides veya balık parçaları ile beslenir. Hayvanlar gelişmemiş dişlere sahip olduğundan besini ağzına emerek beslenir.
Bebek Aksolotl'ın Gelişimi
300 ila 1.000 yumurta üreten dişiler yırtıcılardan kaçınmak için yumurtaları tek tek bitkilere veya kayalara yerleştirir. Tıpkı kurbağalar gibi, aksolotl embriyoları da jöle benzeri bir maddeyle kaplıdır. Gelişmekte olan bebek aksolotl bu yapışkan maddenin içinden görülebilir ve suyun sıcaklığına bağlı olarak yumurtadan çıkması 14 ila 30 gün sürer. Yavru aksolotl'ın yetişkinler gibi tüylü solungaçları ve uzun kuyrukları olur ancak bacakları yoktur. Aksolotl yaklaşık bir aylık olduğunda bacakları çıkar ve minyatür bir yetişkin gibi görünür.