Antik Çağ'ın Son Büyük Savaşı'yla sonuçlanan çatışmanın kökleri, Part ordusunun Marcus Licinius Crassus'un askerlerini yok ettiği MÖ 1. yüzyıla dayanıyordu. Doğu'nun cazibesi Roma'nın seçkinleri için hala devam ediyordu. Perslere karşı kazanılacak başarı imparatora muazzam bir prestij ve onur sağlayacak, otoritesini pekiştirecekti. Büyük İmparator Trajan, Partları ezerek imparatorluğunu Basra Körfezi'ne kadar genişletmeyi başardı.
Yine de böyle bir zafer kısa süreli bir olaydı. Takip eden yüzyıllarda, Partların halefleri olan Sasanilerle olan çatışmalar her iki taraf için de galibiyet ve mağlubiyetlerle ve başta İmparator Julianus'ın ölümü olmak üzere çeşitli Roma yöneticilerinin ölümüyle sonuçlandı. Bununla birlikte, açık bir kazanan yoktu. Ancak MS 591'de İmparator Maurice, II. Hüsrev'i yenerek Sasanileri küçük düşürücü bir yenilgiye uğrattı ve Roma İmparatorluğu'nu Trajan günlerinden bu yana en büyük ölçüde genişletti.
İmparatorun Ölümü Savaş Ateşini Harladı
Mauricius Doğu'da zafer kazanırken, ülkesine yakın yerlerde sorunlarla karşılaştı. MS 602 yılında, gaspçı Phocas, Balkan sınırında bir isyan olarak başlayan ancak hızla bir darbeye dönüşen olayların ardından Mauricius'u görevden aldı ve idam etti. Bu, Roma İmparatorluğu'nun o güne kadar tanık olduğu en büyük trajedilerden birinin başlangıcıydı. II. Hüsrev bu karışıklıktan faydalanarak İmparator Maurice'in öldürülmesinin misillemesini yapmak amacıyla hızla savaş başlattı.
Herakleios MS 610 yılında Phocas'ı tahttan indirmeyi başarmış olsa da, Sasani istilasını önleyecek gücü yoktu. Pers askerleri çok az bir direnişle 618 yılında Doğu Roma surlarını yararak İmparatorluğun ekmek kapısı Mısır'ı fethettiler. Aralarında kutsal şehir Kudüs'ün de bulunduğu şehirler işgalcilerin eline geçti. Sasani ordusu Anadolu'nun derinliklerine doğru ilerledikçe daha da fazlası gelecek ve sonunda başkent Konstantinopolis'e ulaşacaktı.
İstilacılar Konstantinopolis'i Almayı Başaramadı
Zor durumdaki İmparatorluğun varlığını tehdit eden tek düşman Sasani ordusu değildi. Persler, Tuna krallıklarının çöküşünden sonra Balkanlar'a hakim olan Avarlar ve Slavlarla ittifak kurdular. Ortak ordular MS 626 yılında Konstantinopolis'i kuşattı. Şehrin ve onunla birlikte tüm Roma İmparatorluğu'nun kaderi pamuk ipliğine bağlıydı.
Avarlar ve Slavlar devasa Theodosian Surlarını (İstanbul Surları) aşılmaz bir engel teşkil ederken, Persler İmparatorluk Donanması tarafından uzakta tutuldu. Konstantinopolis kuşatmasının yenilgiye uğratılması Roma'nın şevkini artırdı ama tehlikeli askeri durumu iyileştirmedi. Böylece Antik Çağ'ın Son Büyük Savaşı devam edecekti.
İmparator Herakleios Savaşın Gidişatını Değiştirdi
İmparator Herakleios, ordusunun kazanma yeteneğine güvenerek risk aldı. MS 622'de imparatorluk ordusunun büyük bir kısmını düşmanlarla savaşmak için Küçük Asya'nın kuzey kıyısına götürdü. Takip eden yıllarda Herakleios'un ordusu, göçebe Türk müttefiklerinin yardımıyla Kafkasya'daki Sasani güçlerini taciz etti. Konstantinopolis'e yapılan başarısız saldırıdan sonra Herakleios büyük bir kumar oynadı. Ordusu 627 yılının sonlarında Mezopotamya'yı işgal etti. Savaş rüzgarı tersine döndü. Romalılar durumu lehlerine çevirmişlerdi ve artık Sasani topraklarına saldırıyor, şehirleri yağmalıyor ve kutsal Zerdüşt bölgelerini tahrip ediyorlardı.
Ninova Muharebesi (MS 627)
Bunu takip eden talih değişikliği şaşırtıcıydı. Roma İmparatorluğu'nun Konstantinopolis'in kuşatılması nedeniyle çöküşün eşiğine gelmesinden birkaç ay sonra, varoluşsal bir tehditle karşı karşıya kalan Persler oldu. Hüsrev ve generalleri Herakleios'un gözüpek saldırısı karşısında hazırlıksız yakalandılar. Aralık 627'de Romalılar Sasanileri Ninova antik kentinin kalıntıları yakınında meydan savaşına zorladı. İmparatorluk Ordusu, 11 saat süren uzun bir savaşın ardından sonunda galip geldi.
Sasaniler 6.000 asker kaybederek ezici bir kayıp yaşadı. Kendisiyle savaşacak Pers ordusu kalmayan Herakleios bölgeyi yağmalamaya devam ederek Hüsrev'in en sevdiği konağı ele geçirdi, muazzam bir servet elde etti ve daha da önemlisi, yıllar süren savaşlar sonucunda ele geçirilen 300 Roma sancağını geri aldı.
Herakleios Persleri Yendi
Sonuç olarak, Herakleios Sasani başkenti Tizpon (Ktesiphon)"a bir saldırı başlatmak için bekledi. Pers ordusu ayaklandı ve Hüsrev'i devirerek yerine oğlu II. Kubâd'ı geçirdi, o da diğer Pers devletlerine savaş ilan etti. Yine de Herakleios cezalandırıcı şartlar dayatmayı tercih etmedi, bunun yerine kaybedilen tüm eyaletlerin geri verilmesini ve 4. yüzyıl sınırlarının yeniden tesis edilmesini istedi. Ayrıca Sasaniler savaş esirlerini serbest bıraktı, savaş tazminatı ödedi ve en önemlisi 614 yılında Kudüs'ten çalınan Kutsal -gerçek- Haç'ı ve diğer kutsal emanetleri iade etti. Herakleios antik çağın son büyük çatışmasını kazanmıştı.
Antik Çağın Son Büyük Savaşı: Zafere Giden Yolda Yaşanan Trajedi
Herakleios'un MS 629'da Kudüs'e zaferle girişi, Antik Çağ'ın Son Büyük Savaşı'nın ve Roma-Pers düşmanlıklarının sonunu müjdeledi. Roma egemenliğini pekiştirdi ve Hristiyan zaferinin güçlü bir simgesi oldu. Ne yazık ki Herakleios ve Romalılar için bu büyük zafer aslında bir Pirus zaferiydi.
Yirmi beş yıl süren olağanüstü mücadele her iki imparatorluğu da büyük ölçüde zayıflatarak istilaya açık hale getirdi. Ve bu istila 630'ların başında nihayet gerçekleştiğinde, Romalılar ve Persler Arapların zafer dalgasını durdurmak için hiçbir şey yapamadılar.
Takip eden on yıllar içinde Sasani İmparatorluğu ve Roma dünyasının büyük bir kısmı Araplar tarafından süpürüldü. İslam yayıldıkça, klasik dönemden radikal bir ayrılışı işaret eden yeni bir çağ başlattı. Arap fetihleri Bizans İmparatorluğu'nun topraklarını küçültmüş olsa da, İmparatorluk Orta Çağ'ın büyük bölümünde önemli bir güç olarak varlığını sürdürdü.
