1815'teki Viyana Kongresi'nden sonra, Kongre Sistemi olarak da adlandırılan Avrupa Uyumu kuruldu. Napolyon Savaşları'nın sona erdiği 1815 yılından I. Dünya Savaşı'nın başladığı 1914 yılına kadar Avrupa, güç dengesine dayalı nispeten istikrarlı bir uluslararası sisteme ev sahipliği yapmıştır.
Bir dizi Napolyon savaşından sonra Avrupalı Büyük Güçler, Avrupa'da istikrarı sağlamak ve Fransa gibi yayılmacı hükümetleri dizginlemek için ilk kolektif güvenlik sistemini kurmaları gerektiğini fark ettiler. Savaş ya da iç çekişme durumunda taraflar Viyana Antlaşması uyarınca birbirlerine yardım etmeyi taahhüt ettiler. Avrupa Uyumu, Avrupa'da 99 yıllık bir istikrara yol açtı.
Viyana Kongresi: Avrupa Uyumu'nun Kurulması
1814 yılının Mayıs ayında Napolyon Savaşları sona erdi. Fransız İmparatorluğu ve müttefiklerinin kıtanın geri kalan ana uluslarıyla art arda önemli savaşlara girmesiyle Avrupa'daki güç dengesi değişti. Avrupa'nın Büyük Güçleri olan Rusya, İngiltere, Avusturya ve Prusya, yeni uluslararası düzenin ortaya çıkardığı sorunları tartışmak üzere bir barış konferansı çağrısında bulundu ve diğer Avrupa hükümetlerinin temsilcilerinin de katılmasını istedi. Viyana Kongresi 1814 yılının Eylül ayında açıldı. Avusturyalı politikacı Klemens von Metternich'in başkanlık ettiği Kongre'ye yaklaşık 200 Avrupa ülkesi, kenti ve vilayetinden temsilciler katıldı. 9 Haziran 1815'te pakt kanun olarak imzalandı.
Kongre'nin amacı, diplomatik yöntemlerle olası ve mevcut krizleri önleyebilecek bir sistem kurmak ve Napolyon'un fetihlerinin ardından Avrupa düzenine uzun vadeli bir çözüm bulmaktı. Bu amaçla Viyana Kongresi, dünyanın büyük güçlerinin boyutlarını küçülterek birbirlerini daha iyi dengelemelerini, barışı korumalarını ve dünyanın daha küçük uluslarının çıkarlarını korumalarını sağlamaya çalıştı. Küresel düzen kurma amacı, savaş öncesi sınırları yeniden tesis etmekten daha genişti. Von Metternich gibi muhafazakâr entelektüeller, Avrupa'nın anayasal düzenini yeniden tesis etmenin yanı sıra, bu düzeni tehdit ettiğini düşündükleri cumhuriyetçilik, liberalizm ve devrimci hareketleri de ortadan kaldırmaya çalıştılar.
Napolyon Savaşları'nın sonuçlarını çözmenin ötesinde, Viyana Kongresi'nin genel amacı, Avrupa'da 1713'te Utrecht Antlaşması ile ortaya konandan farklı yeni bir siyasi düzen kurmaktı. Eski sistem, iki rakip askeri müttefik olan Fransa ve Avusturya arasındaki hassas bir dengeleme hareketine dayanıyordu. Tarihi süreç Napolyon Fransa'sının yayılmacı emellerinin Utrecht Antlaşması tarafından durdurulamadığını göstermiştir.
Avrupa uluslarının siyasi ittifakı, bir "Barış Düzeni"ne dayanan yeni bir küresel düzeni savunuyordu. Kongre Sistemi olarak adlandırılan sistem, bu amaca ulaşmak için Avrupa'nın farklı yerlerinde sık sık düzenlenen çok taraflı konferanslar ve kongreler sonucunda kurulmuştur. Küresel tarihte önemli tarafların işbirliğine dayalı barışçıl bir düzen kurmaya yönelik ilk girişimlerden biri olan Avrupa Uyumu'nda Kongre sistemi öne çıkmıştır.
Avrupa Uyumu'nun İnşası: Kasım 1815'teki Dörtlü İttifak
Napolyon Bonapart'ın Elba'dan kaçışı ve Yüz Gün olarak bilinen kısa süreli uluslararası ilişkilere dönüşü, Kongre Sistemi ve dolayısıyla Avrupa Uyumu için bir tehdit oluşturdu. Napolyon'un hükümetini devirmeye yönelik askeri bir çaba, dönüşünden sadece birkaç gün sonra Viyana Kongresi'nde Avrupa ulusları tarafından oylandı. Napolyon, Waterloo Muharebesi'nin hesaplaşmasına kadar uzanan bir dizi saldırı ve savaştan sonra nihayet bastırıldı. 1814'te 16. Louis yeniden kral oldu. Fransa'daki Bourbon monarşisini korumak ve Avrupa'da barışı sağlamak için müttefik liderler şunları yaptı:
- Fransa, müttefik kuvvetler tarafından en fazla beş yıl süreyle geçici olarak işgal edilecekti.
- Fransa tazminat ödemeye ve doğu bölgelerinde toprak tavizleri vermeye zorlandı.
- Fransız monarşisinin yönetimini denetlemek üzere Paris'te bir "elçilik konseyi" kurulmuştur.
Bu program Aix-la-Chapelle, Troppau, Laibach ve Verona Kongreleri tarafından kısmen hayata geçirildi.
Dörtlü İttifak, 20 Kasım 1815 tarihinde Rusya Çarı I. Aleksandr, Avusturya Kralı I. Franz ve Prusya Kralı III. Friedrich William tarafından imzalanmıştır. Fransız kralı 16. Louis anlaşmayı daha sonraki bir tarihte imzaladı. Anlaşmayı imzalamayan sadece üç Avrupalı lider vardı: İngiltere Prens Naibi, Osmanlı İmparatorluğu Sultanı ve Roma Papası. İttifak üyeleri, birlikte çalışarak bir Fransız işgalini caydırabileceklerini ve Viyana Kongresi tarafından kurulan barış rejiminin gerçekten uygulandığını görmeye yardımcı olabileceklerini umuyorlardı.
Daha da önemlisi, 1815 anlaşması, büyük güçlerin Avrupa kıtasındaki sorunları tartışmak ve siyasi gelişimin barışçıl seyrini sürdürmek için düzenli olarak bir araya gelmeyi kabul ettiği Avrupa Konseyini kurdu. Resmi kurallar ya da uzun vadeli kurumlar yoktu, ancak kriz zamanlarında herhangi bir katılımcı ülke toplantı çağrısı yapabilirdi. 1818'deki Aix-la-Chapelle Kongresi'nde Fransa'ya tam katılım hakkı tanınarak Beşli İttifak etkin bir şekilde kuruldu.
1819'dan 1878'e kadar Büyük Güçler Carlsbad, Troppau, Laibach, Verona, Londra ve Berlin gibi çeşitli yerlerde toplandılar.
İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Castlereagh, Avusturya Şansölyesi Klemens von Metternich ve Rus Çarı I. Aleksandr sistemin en önemli isimleriydi. Bir Fransız devlet adamı olan Charles Maurice de Talleyrand-Périgord, Fransa'nın küresel bir güç merkezi olarak statüsünü yeniden kazanmasında önemli bir rol oynadı.
Avrupa Uyumu'na İlişkin Zorluklar
Avrupa Uyumu sayesinde Avrupa'da büyük çaplı çatışmalardan kaçınıldı. 19. yüzyılın ortalarındaki uluslararası Kırım Savaşı'na kadar Avrupa kıtasında büyük bir savaş yaşanmadı. Yeni bağımsızlık hareketleri dalgaları, Avrupa devletleri içindeki iç huzursuzluklar, Kırım Savaşı ve 1871'de Almanya ve İtalya'nın birleşmesi sisteme ciddi tehditler oluşturdu.
Yunan Bağımsızlık Savaşı, kurulu düzene yönelik erken ve önemli bir tehdidi temsil ediyordu. O dönemde Yunanistan'da Osmanlı İmparatorluğu hüküm sürmekteydi. Rus İmparatorluğu, ülkenin Hristiyan nüfusu nedeniyle kendisini Hristiyan değerlerin ve Yunan özerkliğinin savunucusu olarak gösterme fırsatını yakaladı. Başlangıçta diğer büyük devletler bu işin dışında kalmayı tercih etti. Ancak durum, gergin Rus-Osmanlı ilişkilerine dolandıkça, hassas dengeyi bozma tehdidini de beraberinde getirdi. Petersburg Protokolü 4 Nisan 1826'da imzalandı ve Birleşik Krallık arabulucu olarak görev yaptı. Belgeye göre Yunanistan, Osmanlı İmparatorluğu içinde kendi seçilmiş yetkililerini bulunduracaktı.
1830 yılında Yunanistan nihayet bağımsızlığını ilan edebildi. Uyum sisteminin çöküşünün en erken uyarı işaretlerinden biri, kilit Avrupa hükümetleri arasındaki anlaşmazlıktı.
Londra Konferansı'nda tartışılan 1830 Belçika Bağımsızlık Devrimi bu tartışmanın alevlerini körükledi. Fransa devrimi desteklerken, Prusya, Avusturya ve Rusya gibi ülkeler bunu Avrupa'daki statükoya bir meydan okuma olarak değerlendirdi.
1815'teki Viyana Kongresi'nde güney Hollanda (Belçika) ve kuzey Hollanda (Hollanda Krallığı) tek bir devlet olarak birleştirildi. Kral I. William yönetiminde yeni bir ulus olan Katolikler daha fazla özgürlük ve Protestan hükümdarın dini konulara daha az müdahale etmesini istiyordu. Brüksel 1830'da devrimin başlangıcına tanık oldu. I. William ayaklanmayı bastırmak için askerleri gönderdi, ancak 27 Eylül 1830'da askerler şehirden sürüldü. Bu isyanın sonucunda 4 Ekim 1830'da geçici bir hükümet Belçika ve Kuzey Hollanda için bağımsızlık ilan etti.
Sicilya'da başlayan 1848 Devrimleri tüm Avrupa'ya yayılarak Fransa, Almanya, İtalya ve Avusturya İmparatorluğu'nda krallıkları devirdi. Protestolar genel olarak liberal reformlar, özgür bir basın ve daha iyi işçi sınıfı koşulları talep ediyordu. Hükümetler ayaklanmaları bastırmakta geçici olarak başarılı oldular. Bununla birlikte, zaman içinde Rus, Avusturya ve Macar monarşileri serfliği kaldırmaları için baskı altına alındı.
Kırım Savaşı 14 Haziran 1853'te başladı ve 30 Mart 1856'da sona erdi. Rusya'nın karşısında Birleşik Krallık, İkinci Fransız İmparatorluğu, Sardunya Krallığı ve Osmanlı İmparatorluğu'ndan oluşan bir koalisyon vardı. Rusya, Osmanlı İmparatorluğu'nu parçalama, Karadeniz'i Rusya için bir iç deniz haline getirme, İstanbul ve Çanakkale boğazlarının kontrolünü ele geçirme ve Balkanlar'daki konumunu güçlendirme hedeflerine ulaşmak için bölgenin nüfuz alanlarına bölünmesini istedi.
Kafkasya da bir savaş alanı olmasına rağmen, Karadeniz ve Kırım Yarımadası çatışmaların büyük kısmının yaşandığı yerlerdi. Osmanlı İmparatorluğu'nun elinde bulunan bölgelerdeki Hristiyanların güvenliğiyle ilgili bir anlaşmazlık çatışmayı tetikledi. Müttefik birlikler Rusya'nın Karadeniz'e doğru ilerlemesini durdurmak için Rus Kırım'ını işgal etti.
Kırım Savaşı Rusya için feci bir kayıp oldu. Görüşmeler 1855 yılının sonunda Viyana'da başladı ve Paris'te sonuçlandı. Rusya 1856'da Paris Antlaşması'nın koşullarını kabul etmeye zorlandı. Rusya'nın Karadeniz'de donanma ve deniz istasyonları bulundurma hakkı da antlaşma şartlarının bir parçası olarak elinden alındı ve ülke ayrıca Tuna Nehri ve Besarabya'nın kontrolünü de kaybetti. Avrupa ülkeleri Sırbistan, Eflak ve Moldova'yı korumak için devreye girdi.
Avrupa Uyumu'nun, savaşı sona erdirmek için Paris Antlaşması sırasında kilit ulusların işbirliği ve diplomasisi sayesinde başarılı olduğu genel olarak kabul edilmektedir.
19. yüzyıl, İtalya'nın birleşmesi ve Alman İmparatorluğu'nun kuruluşunun ilan edilmesiyle Avrupa Konseyi'nin statükosunun daha da sarsılmasına tanık oldu. Giuseppe Garibaldi ve Giuseppe Mazzini gibi isimlerin öncülük ettiği Risorgimento (1848-1871), İtalya Yarımadası'ndaki birçok krallığın İtalya Krallığı altında birleşmesiyle sonuçlandı. İtalya'nın aksine Otto von Bismarck, 1871'de farklı eyaletleri birleşik bir siyasi varlık halinde birleştirerek Kuzey Almanya Konfederasyonu'nu kurdu. Bismarck 18 Ocak 1871'de Alman İmparatorluğu'nun kurulduğunu ilan etti.
Avrupa'da iki büyük siyasi oluşum ortaya çıktı ve bölgesel güç dengesini değiştirdi. Almanya'nın amacı, Avrupa'nın önde gelen gücü olarak daha merkezi bir rol oynayacağı yeni bir düzen kurmaktı.
Avrupa Uyumu'nun Geride Bıraktığı Miras
Avrupa Uyumu zaman içinde yavaş yavaş dağıldı. Çöküşü kademeli olmuş, kökleri 19. yüzyıla kadar uzanan mücadelelere dayanmıştır. I. Dünya Savaşı ilerledikçe Uyum'u zayıflattı ve nihayetinde yok etti.
Milletler Cemiyeti'nin birincil amacı uluslararası barışı korumaktı ve Uyum'un tarihi ve nitelikleri onu Cemiyet'in öncüsü haline getirdi. Uyum, yalnızca Avrupa kralları arasındaki şekilsiz bir fikir birliği üzerine kurulmuş olması ve yazılı davranış normları veya resmi yöntemleri olmaması nedeniyle resmi bir uluslararası örgütün tam tersiydi.
Ancak Avrupa Uyumu barışçıl ve istikrarlı bir uluslararası ilişkiler sistemi yaratma çabasıydı ve en azından kısmen başarılı oldu. Birincil hedeflerini korumuştur: Kırım Savaşı ile Alman ve İtalyan Birleşme Savaşları arasında, Büyük Güçler güçlerini korudu, devrimci istekleri etkili bir şekilde savuşturdu, milliyetçilik akımını zayıflattı ve Avrupa kıtasında önemli bir silahlı çatışmayı önledi.
Kaynaklar:
