Bir Afrika ülkesinin imparatoru olduğunuz halde Karayipler'deki küçük bir adada Tanrı olarak saygı görüyorsanız ne yaparsınız? Ras Tafari Makonnen'in kendini içinde bulduğu muamma buydu. Daha sonra Haile Selassie olarak tanınacak olan Etiyopya imparatoru, hayatının büyük bölümünde bu çifte rolü üstlenecekti. Bir yandan Etiyopya'nın imparatoru iken, diğer yandan Afrika'nın kurtuluşunu ve pan-Afrikanizmi temsil eden ilahi bir figürdü; Jamaika'da ortaya çıkan Rastafari hareketinin merkezinde yer alan değerler.
Marcus Garvey Haile Selassie'yi Rastafaryanizm'de Nasıl Tanrı Yaptı?
Haile Selassie'nin ilahi statüsü, Marcus Garvey adında Jamaika doğumlu bir aktivist ve Pan-Afrikanist liderden kaynaklanmaktadır. Garvey, Haile Selassie'nin Rastafaryan hareket içinde ilahi bir figür olarak algılanmasına katkıda bulunan açıklamayı yapmakla tanınır, ancak daha sonra onu bir arkadaştan ziyade bir meydan okuyucu olarak görecektir.
Garvey'in 1920'de yaptığı açıklama şu şekildeydi: "Siyah bir kralın taç giyeceği Afrika'ya bakın, çünkü kurtuluş günü yakındır." Sadece tek bir cümleydi ama Rastafaryan hareketi ve Ras Tafari Makonnen'in hayatı üzerinde derin bir etkisi olacaktı.
Garvey'in açıklaması, takipçileri ve o zamanlar henüz Rastafaryanizm olarak adlandırılmayan erken dönem Rastafaryan hareketinin diğer üyeleri tarafından bir kehanet olarak görüldü. Afrika'da siyah bir kralın taç giymesi, Avrupa'nın dünya çapında Afrikalılar üzerindeki hakimiyetinin sona ermesiyle eş zamanlı olacakmış gibi yorumlandı. Ayrıca, Afrika'nın kurtuluşu ve özgürleşmesi için yeni bir çağa işaret edecekti.
On yıl sonra Ras Tafari Makonnen Etiyopya İmparatoru olarak taç giydi. Etiyopya geleneğine göre adı, 'Üçlünün Kudreti' anlamına gelen İmparator Haile Selassie olarak değiştirildi.
Garvey'in kehaneti ve Haile Selassie'nin eylemleri ve politikaları birçok Rastafaryan'ın ona yaşayan Tanrı ya da 'Jah' olarak saygı duymasına yol açtı. Rastafari inancının pek çok takipçisi için Afrika'nın kurtuluş umudunu temsil ediyordu. Aynı zamanda, siyasi eylemleri, inançlarının sadece inanç değil, yaklaşan bir gerçeklik olduğuna dair bir umut duygusu verdi.
Rastafaryanizmin Temel İlkesi Olarak Afrika'nın Kurtuluşu
Haile Selassie'nin ortaya çıkışı ve Rastafaryanizm ile ilişkisi sadece ilahi değildir. Bir yanda ilahi İmparator, diğer yanda erken dönem dini inançların birleşimi, daha sonra tam anlamıyla bir felsefeye dönüşecek olan şeyin temelini oluşturmuştur.
Marcus Garvey zaten şiddet içermeyen bir direniş anlayışını teşvik ederken, Haile Selassie tarafından verilen manevi boyut Rastafaryan hareketine daha da derin bir şiddet içermeyen direniş anlayışı yerleştirdi; ontolojik hale geldi.
Hareketin temelinde Afrika'ya dönüş vardır ve retorik yapı, bir baskı durumunun özgürlük alanında zafer kazanarak dönüştürüldüğünü anlatır. Rastafaryanizm'de tarih esas olarak beyaz sömürgeciler ile siyah sömürgeleştirilmiş insanlar arasındaki bir çatışma olarak algılanırken, Rastafaryanizm'in ruhani boyutu takipçilerinden şiddetten uzak olmalarını, barış ve sevgiyi öğretmelerini ister.
Hristiyan misyonerler din değiştirmek istedikleri kişilerin inançlarını reddederken, Rastafari böyle bir şey yapmaz. Rastafaryanizmin özü, kültürel emperyalizmi aşmak ve insanların kendi inançlarını kendi yöntemleriyle ifade etmelerine izin vermek, sonuçta Afrika'nın kurtuluşuna ya da marjinalize edilmiş herhangi bir grubun kurtuluşuna yol açmaktır. En geniş anlamıyla Gandhi'nin şiddetsizlik felsefesiyle karşılaştırılabilir.
Haile Selassie Milletler Cemiyeti'nde
Etiyopya İmparatoru'nun Rastafaryanizmin en temel değeri üzerindeki etkisi açık olsa da, eylemleriyle kendisini Afrika halkının kurtarıcısı olarak pekiştirmiştir. Başlıca başarılarından biri, Milletler Cemiyeti önünde yaptığı ve genellikle 'Milletler Cemiyeti'ne Çağrı' olarak anılan tarihi ve etkili konuşmasıdır. Aslında bu konuşma pek çok kişi tarafından diplomasi ve genel olarak uluslararası ilişkiler tarihinin en ikonik anlarından biri olarak kabul edilmektedir.
1935 yılında, dönemin İtalya diktatörü Benito Mussolini, Etiyopya'ya yönelik işgalini başlattı. Etiyopya Milletler Cemiyeti'ne üye bir devlet olmasına rağmen, bu açık bir saldırganlık eylemi ve uluslararası hukukun ihlaliydi. Ertesi yıl, 30 Haziran 1936'da Haile Selassie, Milletler Cemiyeti'nin önünde kuruluş ilkelerine bağlı kalması ve İtalyan işgalini durdurmak için müdahale etmesi için yalvardı.
Rastafari tarafından Tanrı olarak saygı görmesiyle pek ilgisi olmasa da -ki bu konumu her zaman reddetmiştir- konuşması Rastafarianların Pan-Afrikanizm ve Afrika'nın kurtuluşuna olan inancını güçlendirmiştir.
Her ne kadar Rastafaryanizm'in şiddetsizlik yönüne ilişkin önceki detaylandırmadan uzaklaşsa da, Haile Selassie'nin konuşması adalet için güçlü bir savunma ve saldırganlık karşısında eylemsizliğin sonuçlarını içeriyordu. Savunmasındaki en ikonik satırlardan biri 'Bugün biziz. Yarın siz olacaksınız' diyerek, bu tür bir saldırganlığın kontrolsüz kalmasına izin vermenin daha geniş kapsamlı sonuçlarını vurgulamıştır.
Haile Selassie'nin Rastafaryan hareketi için taşıdığı önemin sadece takipçileri tarafından kendisine atfedildiğini tekrar belirtmek gerekir. Harekete kesinlikle saygı duymakla birlikte, kendisi hareketle önde gelen ilahi bir figür olarak ilişki kurmamıştır. Bu nedenle, bir tarafta Rastafaryanizmin doğası, diğer tarafta Haile Selassie'nin siyasi ve felsefi duruşu her zaman tutarlı değildi.
Rastafaryanizmin şiddet içermeyen doğasından uzaklaşmayı ima eden müdahale çağrısı Haile Selassie'nin kendi eylemidir ve Rastafari tarafından benimsenmesi gerekmez. Rastafari şiddetsiz direnişe inanmaya devam etmiştir. Bununla birlikte, Rastafaryan topluluğu için 'Milletler Cemiyeti'ne Çağrı' yoluyla güçlendirilen şey Pan-Afrikanizm duygusuydu.
Konuşmanın belagati ve değinilen konular Etiyopya krizi ve daha genel olarak sömürgecilik ve saldırganlığa karşı Afrika mücadelesi hakkında farkındalık yarattı. Konuşma, dünya çapında Afrika kökenli insanlar arasında birlik ve dayanışmayı teşvik etmeyi amaçlayan Pan-Afrika hareketi üzerinde derin bir etki yarattı. Afrikalı liderlere ve aktivistlere sömürgeciliğe son verme ve bağımsızlık elde etme çabalarını sürdürmeleri için ilham verdi.
İtalyan işgaline karşı direniş ve Haile Selassie'nin liderliği Afrika direniş hareketinin sembolü haline geldi. Afrika'nın fiili birliği 1936'da hala çok uzakta olsa da, konuşma bu karmaşık ve aşamalı sürecin önemli bir adım ileri götürülmesini sağladı.
Ölümünden Sonra Rastafaryanizm ve Haile Selassie: Dinden Felsefeye
Haile Selassie'nin konuşmasının -ulusal ve uluslararası politikadaki diğer eylemleriyle birlikte- Rastafari hareketi üzerinde neden derin bir etki yarattığını anlamak zor değil. Aynı zamanda, Rastafari'nin inançları ve eylemleri, 1975'te Haile Selassie'nin ölümünden sonra bile Pan-Afrikanizm duygularını daha da şekillendirecekti. Ancak onun ölümü de büyük bir sorundu. Haile Selassie ilahi bir figür ve yaşayan Tanrı'ydı. Ölümünden sonra Rastafari onun vefatının ruhani ve teolojik sonuçlarıyla boğuşmak zorunda kaldı. Bu da farklı grupların farklı tepkiler vermesine yol açtı.
Bazıları için Haile Selassie'ye ilahi bir figür olarak duyulan inanç devam etti. Ancak Rastafaryan hareketinin büyük bir kısmı için İmparator'un ölümü inançlarının yeniden değerlendirilmesini zorunlu kıldı. Önemli bir değişim, onun Afrika direnişinin, güçlenmesinin bir sembolü ve baskıya karşı mücadelede kilit bir figür olarak görülmeye başlamasıydı.
İşte bu noktada Rastafaryanizm dini bir dünya görüşünden ziyade felsefi bir görüş haline geldi. Hareketin en dini bileşeni kelimenin tam anlamıyla gömülmüş, odak noktası dini boyuttan Rastafaryanizmin sosyo-politik ve kültürel boyutuna doğru kaymıştır. Rastafari, Selassie'nin hayatını ve mirasını alegorik olarak yorumlamaya, onun dünya sahnesindeki rolünden dersler ve ilhamlar çıkarmaya başladı – bu rol ancak 1936'daki konuşmasından sonra arttı.
Birçok Rastafari Afrika'nın kurtuluşunun, sosyal adaletin ve Afrika'ya geri dönüşün önemini vurgulamaya devam etti. Bu, felsefenin merkezinde yer alan değerler hakkında daha derin bir düşünme ve tartışmaya olanak sağladı. İnanç hala bir faktör olsa da, Afrika kökenli insanların karşılaştığı sistemik adaletsizlikleri ele almak ve eşit hakları ve kendi kaderini tayin hakkını savunmak için bir araç olarak görülüyordu.
Özgürleşmenin yanı sıra Pan-Afrikanizm fikri de hareket tarafından daha fazla keşfedildi. Pek çok kişi bu gelişmeleri dünya çapındaki Rastafaryan toplulukları için merkezi ve daha genel olarak Pan-Afrikan duygular üzerine küresel bağ için gerekli olarak görmektedir.
Dini nitelikten uzaklaşma aynı zamanda pratik bir değişim anlamına da geliyordu. Daha önce dünya görüşü esas olarak ritüel ve dualar etrafında dönerken, şimdi pratik tartışma ve aktivizme dayanır hale geldi. Rastafari giderek artan bir şekilde sivil haklar hareketleri ve siyasetle ilgilenmeye başladı. Dolayısıyla Haile Selassie ve ölümü Rastafaryanizmin ruhani doğasının felsefi doğasıyla sentezlenmesine yardımcı oldu.
Şiddetsizliğin manevi özü Rastafari topluluğunun kendisine atfedilmeye devam ederken, Afrika'nın kurtuluşu ve özgürleşmesi için daha geniş felsefi çıkarımlar – büyük ölçüde – Haile Selassie'nin siyasetine ve eylemlerine atfedilebilir. Daha doğrusu Rastafaryan hareketin bu söylem üzerindeki yansımalarına.
Haile Selassie'nin ölümü Rastafari topluluğunu yeni olaylara ve yeni yorumlara açık olmaya zorlamıştır. Bu durum Rastafari'nin insan eylemliliği ve tarihinin açık uçlu ve yaratıcı bir yorumuyla ilgilenmesini mümkün kılmış, aynı zamanda diğerlerinin yanı sıra I&I ve livity gibi felsefi kavramların gelişmesine olanak sağlamıştır.
