Eşek arısı veya yaban arısı Antarktika dışında her yerde yaşıyor. Saldırganlıklarına rağmen bu böcekler ekosistemde önemli role sahiptir. Dünya'da 30.000'den fazla eşek arısı türü var. Çoğunluğu böcek veya örümcek yiyen parazitoitlerdir. Ancak en sık görülen eşek arısı siyah-sarı renkli sosyal türlerdir. Sosyal eşek arısı kolonileri can sıkıcı zararlılardır. İnsan yapımı yapılara yuva yapar ve iğneleri acı verir. Ancak ekosistemler aslında bu kıymeti bilinmeyen böceklere dayanıyor.
Eşek Arısının Yararları ve Önemi
Kırmızı, turuncu, yeşil, mavi, sarı ve siyah dahil birçok renkte olabilen eşek arısı ekosistemde uyumun korunmasında çok önemli bir role sahip. Onlarsız bir dünya baş edilemez olurdu. Yaban arıları olmadan dünya örümcek ve böcekle dolup taşardı. Eşek arıları her yıl tırtıl ve yeşil sinek gibi milyonlarca kilogram böcek avlıyor. Besin zincirinin en üstünde yer alırlar.
Yakaladıkları çok sayıda böcek nedeniyle yaban arıları ekosistemler için son derece faydalı. Ancak bir tür fazla yayılırsa veya Yeni Zelanda gibi yerel eşek arısı olmayan bölgelere getirilirse doymak bilmez iştahları sayılarını kontrolden çıkarabilir. Örneğin yanlışlıkla Yeni Zelanda'ya getirilen bayağı ve Alman eşek arıları, tırtılları ormandan atmış ve yerel kuş sayısının azalması gibi ekosistem etkileri doğurmuştur.
Hepsi masum da değil: Avrupa eşek arısı yuva yapmak için leylak gibi odunsu bitkilerin kabuğunu sökerek bitkilere zarar verir. Sapını ise besin almak için koparır. Ağaç kovuğu gibi boşluklara kağıtsı yuva yaparlar. Söktüğü kabukları çiğneyip tükürerek kendi kağıdını yapar. Bu hayvanlar birbirlerini yüz hatlarından ayırt edebilir.
Yaban arısının mantığı kullanabildiği kanıtlanmıştır. Bir sonuca varmak için iki ayrı bilgiyi kullanabilirler. Omurgasızların mantıksal tümdengelimi kullanabildiğine dair ilk kanıt olmuştur.
Eşek Arısı Nasıl Besleniyor?
Yaban arısının zehrinde diğer arıları agresifleştiren bir feromon vardır. Yetişkin yaban arıları öldürdükleri avı yemez, yavrularını besler. Sosyal eşek arısı ise böceği yakalar, doğrar ve etli parçalarını yuvasına taşır.
Bazı yalnız dolaşan türler daha da vahşidir. Örneğin çoğu örümcek yaban arısının zehirli iğnesi var ve avını felç ediyor. Daha sonra avı larvalarına canlı yedirir. Dünya çapında yaklaşık 5.000 örümcek yaban arısı türü yaşıyor.
Hem sosyal hem de yalnız türdeki yetişkin eşek arısı böcek ve örümcek yerine yalnız şekerle beslenir. Şekeri yaprak bitlerinin ürettiği çiçek nektarından ve özsudan alırlar. Yaban arısı larvaları ayrıca yetişkinlerin tükettiği şekerli bir sıvı üretir.
Barlarda veya pikniklerde bolca şeker vardır. Yetişkin eşek arısı çok uzun yaşamaz, bu yüzden proteine ihtiyacı yoktur. Sadece karbonhidrat alması yeterlidir.
Nektar peşinde olan yaban arıları bitkiden bitkiye dolaşırken kazara polene yapışarak tozlayıcı görevi üstlenebilir. Tozlaşmaya bal arısı kadar katkı sunmasa da hala önemli bir etkiye sahip.
Eşek Arıları Kışın Ölür
Yaban arısı yavrularını beslemek için çok miktarda böceğe ihtiyaç duyuyor. Bu nedenle yiyeceğin hazır olduğu sıcak aylarda aktif olurlar.
Sosyal türlerin işçi arıları sonbaharın sonlarında ölürken, henüz yeni doğmuş dişiler kış uykusuna yatar. Soğuk ayları çatı katı ve hayvan yuvası gibi korunaklı alanlarda geçirirler. Yine de hepsi soğukta hayatta kalamaz.
Kışın hayatta kalan tek eşek arısı yeni döllenmiş kraliçelerdir. İlkbaharda yeni yuva yapmak için ortaya çıkarlar. Kraliçe başta bir düzine yumurta bırakır ve yumurtadan çıkan larvaları işçi olana dek besler. İşçiler yiyecek arar, yeni larvaları besler ve yuvayı korur. Yaz sonunda erkekler ve yeni kraliçeler doğar. Kraliçeler çiftleşmek için uçar ve kış uykusuna yatacak bir yer bulur. Yaklaşan soğuk hava erkekleri, işçileri ve önceki kraliçeyi öldürür.
Nisan ve Mayıs ayında koloni henüz çok küçüktür, sadece birkaç işçi vardır. Koloninin boyutu arttıkça yavruları besleme imkanı artar. Kışların daha ılıman geçtiği bölgelerde eşek arıları daha yaygın olur.
Örneğin en büyük bayağı eşek arısı yuvaları Avustralya'dadır. İçerisinde İki milyon kadar işçi arı olabilir.
Eşek Arısı Neden Sokuyor?
Yalnızca tek dolaşan eşek arıları iğnelerini ve zehirlerini avlanmak için kullanır. Sosyal yaban arısı iğnesini yalnız savunma olarak kullanır. Sadece dişi yaban arısının iğnesi vardır ve iğneler aslında başkalaşmış bir yumurtlama organıdır.
Eşek arısı bazen insanları olası bir tehdit olarak görüp sokabilir. Etkisi 24 saat içinde geçer ancak bazı insanlarda alerjik anafilaktik şok yaratarak ölümcül olabilir. Amerika kıtalarında yaşayan tarantula şahini tüm eşek arıları içinde en acı verici sokmaya sahiptir. Tarantula şahini aynı zamanda en büyük eşek arısıdır. Pepsis pulszk türü neredeyse 7 cm boyundadır ve kanatları daha da geniştir.
Eşek arıları kraliçe, erkek ve işçi olarak ayrılır. Erkek eşek arısı sokamaz ve görevi çiftleşmektir. Çiftleştikten kısa süre sonra ölür. Eşek arıları sürü halinde dolaşmaz.
Bal arılarının aksine, eşek arısı insanı soktuğunda iğnesini kaybetmez. Bal arısının iğnesi deriye takılan küçük dikenlere sahiptir ve arı hedefi soktuktan sonra ölür. İşçi arı yeniden üremediğinden evrimsel açıdan makuldur.
Bal arısının karnında zayıf bağlar vardır. İğnesini bir kez batırdığında hedefe takılır ve uzaklaştığında iğnenin etrafındaki tüm kas sistemini çeker. Doğa acımasızdır.
Birkaç Güney Amerika türü dışında eşek arıları deriden kolayca çıkabilen yumuşak iğnelere sahip. Zehirleri bittiğinde daha fazlasını üretirler.