Batı Pasifik'te yer alan ada zinciri ülkesi Filipinler'in çalkantılı bir tarihi vardır. Başlangıçta Asya'da ticaret yapmanın bir yolu olarak İspanyollar tarafından sömürgeleştirilen Filipinler, 1898 İspanyol-Amerikan Savaşı'nda Amerika Birleşik Devletleri tarafından ele geçirildi. Bir savaş ganimeti olan Filipinler, Amerika'nın tek resmi kolonisi haline geldi ve birçok Filipinlinin bağımsızlık arzusuna rağmen elde tutuldu.
II. Dünya Savaşı sırasında adalar Japonya tarafından ele geçirildi ve tarihin en kötü savaş suçlarından birine neden oldu. Filipinler ancak II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra nihayet bağımsızlığını kazanabildi. Bugün, ülkenin Güney Çin Denizi'ndeki stratejik konumu, muhtemelen yeni süper güç Çin tarafından yeniden sömürgeleştirilme tehdidini önemsiz kılmıyor.
Sahnenin Hazırlanması: Filipinler'in İskanı
Yaklaşık 30.000 yıl önce, deniz seviyesinin düşmesi göçmenlerin bugünkü Endonezya'dan ve Güney Pasifik bölgesinin diğer kısımlarından kara köprüleri aracılığıyla Filipin takımadalarına (adalar zinciri) ulaşmasını sağlamıştır. Modern çağda, Asya ve Pasifik'in geri kalanıyla düzenli temas MS 1000 civarında Çinli tüccarlar, Arap tüccarlar ve Müslüman misyonerlerle başladı. İslam, Filipinler'de 1200'lerin sonlarından itibaren (bazı kaynaklar daha geç bir tarihe işaret etse de) kendine bir yer bulmuş ve 1400'lerin ortalarında İslam baskın din haline gelmiştir.
Arap tüccarlar tarafından Filipin mallarıyla tanıştırıldıktan sonra Çinli tüccarlar baharat, kokulu odun ve pamuk gibi egzotik mallar için Filipinler'de düzenli olarak ticaret yapmışlardır ve Filipinler'e ilk kesin atıf MS 972 yılında gerçekleşmiştir. Çin hanedanları ve Filipinler arasındaki ticaret MS 1000 ve 1400 yılları arasında gelişti, ancak 1400'lü yıllarda birkaç ticari anlaşmazlık yaşandı. Çin ve Filipinler arasında resmi diplomatik bağlar 1300'lerde kurulmuştur.
İspanyol Kolonizasyonu (1565-1898)
Mart 1521'de Portekizli kaşif Ferdinand Macellan — İspanya adına yelken açarak — Filipinler'e ayak basan ilk Batılı oldu. Bu ilk ziyaret aynı zamanda Filipinlilerin Hristiyanlıkla ilk deneyimi oldu, çünkü yerli liderler Macellan ve mürettebatıyla birlikte Katolik ayinine katılmaya davet edildi.
Haftalar sonra, yerli halkın İspanyol egemenliğini kabul etmek istememesi nedeniyle Filipinli güçler ile Macellan'ın mürettebatı arasında bir çatışma çıktı ve Macellan'ın kendisi zehirli bir okla öldürüldü. İspanyollar 1543 yılında Ruy Lopez de Villalobos komutasında geri döndüler ancak takımadaları ele geçirmekte başarısız oldular.
Yirmi yıl sonra İspanyollar nihayet Miguel Lopez de Legazpi yönetiminde ülkenin kontrolünü ele geçirdiler ve Manila'da Filipinler Genel Kaptanlığı'nın başkentini kurdular. İspanyollar Pasifik'te sahip oldukları tek sömürge olan yeni kolonilerinin Çin ve Japonya ile ticari ilişkiler kurmasını istiyordu. Yeni Dünya'yı (Kuzey ve Güney Amerika) kolonileştirirken yaşanan şiddetten kaçınmayı uman İspanya Kralı II. Felipe, yerli Filipinlilere karşı şiddeti yasakladı.
Yeni İspanya'da (Kuzey ve Güney Amerika) olduğu gibi, Filipinler'de de Katoliklik tarafından sıkı bir şekilde yönetilen hiyerarşik bir toplum kuruldu. Filipinler, İspanyolların istediği kadar doğal kaynağa sahip olmasa da, Pasifik'te popüler bir ticaret merkezi haline geldi – ancak bu daha sonra İspanya, Hollanda ve İngiltere arasında çatışmaya yol açtı.
1898: İspanyol-Amerikan Savaşı
1800'lü yıllar İspanyol sömürgelerinde bağımsızlık hareketlerinin yükselişine sahne oldu. 1872'de Cavite İsyanı, Avrupa'dan gelen yeni bağımsızlık ve demokrasi fikirlerinden etkilenen kısa ömürlü bir özgürlük girişimiydi. Yirmi yıl sonra, daha geniş bir bağımsızlık hareketi büyümeye başladı ve 1890'ların ortalarında Filipinliler ile İspanyol hükümeti arasında silahlı çatışmaya dönüştü.
Amerika Birleşik Devletleri bu isyanı ve Florida eyaletine yakın bir başka İspanyol kolonisindeki benzer bir isyanı, bu arzu edilen topraklar üzerinde jeopolitik kontrol elde etmeye çalışmak için kullandı. USS Maine gemisi 15 Şubat 1898 gecesi Küba'nın Havana Limanı'nda infilak ettiğinde, İspanya hemen suçlandı ve savaş ilan edildi.
Savaş ilanından sadece birkaç gün sonra, bir Amerikan filosu Manila Körfezi Savaşı'nda Filipinler'i koruyan İspanyol filosunu yok etti. Hızla, başkent Manila'yı ele geçirmek ve İspanyol kolonisini ele geçirmek için Filipinler'e yaklaşık 11.000 ABD askeri gönderildi. 13 Ağustos'ta, İspanya-Amerika Savaşı'nın resmen sona ermesinden bir gün sonra (haberlerin ulaşması günler alıyordu), ABD birlikleri kısa bir savaşın ardından Manila'yı ele geçirdi. Kısa süren savaşta ezici bir Amerikan zaferi yeni bir Amerikan imparatorluğu yarattı: Filipinler, Küba, Guam ve Porto Riko barış anlaşmasıyla İspanya'ya bırakıldı. Karşılığında ABD, İspanya'ya Filipinler'in tamamı için 20 milyon dolar ödedi.
1899-1902: Filipin-Amerikan Savaşı
Birçok Filipinli, kendilerine bağımsızlık verilmesi yerine yeni bir efendinin sömürgesi olarak kalmalarına öfkeliydi. Milliyetçi lider Emilio Aguinaldo yönetiminde, 1899 başlarında Birleşik Devletler kuvvetlerine karşı silahlı ayaklanmalar başladı. Birleşik Devletler, Filipinler'e bağımsızlık verilmesinin diğer sömürgeci güçlerin burayı ele geçirmesine yol açacağını savunarak Filipinler üzerindeki kontrolünü sürdürdü. Filipin Savaşı sürerken, önde gelen birçok Amerikalı kolonileşmeyi eleştirdi ve bir koloniye sahip olmanın Amerika'nın temel değerlerini ihlal ettiği konusunda ısrar etti… özellikle de ülke bir zamanlar İngiltere'nin kolonisi olduğu için!
Genç bir general olan Aguinaldo, ilk başta Amerika Birleşik Devletleri'ne karşı konvansiyonel bir savaş yürütmeye çalıştı. Savaşın başında Manila'yı ele geçirmeyi başaramayan Aguinaldo, hem düşük malzeme seviyeleri hem de neredeyse hiç uluslararası destek olmaması nedeniyle hayal kırıklığına uğrayarak gerilla savaşına geçti. Aguinaldo'nun 1901'de yakalanmasının ardından çatışma ertesi yıl sona erdi.
Sonuçta, üç yıl süren savaşta yaklaşık 20.000 Filipinli asker ve yaklaşık 200.000 sivile karşılık 4.200 kadar ABD askeri öldürülmüştür. Aguinaldo'nun yakalanmasının yanı sıra ABD, Filipinli elitlere bazı özyönetim imtiyazları ve ekonomik faydalar sağlayarak çatışmanın yatışmasına yardımcı oldu.
Amerikan Filipinleri
1902 ile Pasifik'te II. Dünya Savaşı'nın patlak vermesi arasında ABD, Filipinler üzerinde tam kontrol uyguladı. Koloninin Amerika tarafından atanan ilk genel valisi geleceğin ABD başkanı William Howard Taft'tı. İşgalin ilk yıllarında ABD birlikleri ile Filipinli isyancılar arasında ara sıra şiddet olayları yaşanmaya devam etti.
Daha sonra I. Dünya Savaşı'nda ünlenecek olan General John J. Pershing 1909 yılında, 1904-1913 yılları arasında düşük seviyeli bir ayaklanmanın devam ettiği, şiddete eğilimli Moro eyaletinin valisi oldu. Bu şiddet bastırıldıktan sonra, 1916 tarihli Jones Yasası kapsamında Filipinler'e nihayet daha fazla özerklik tanındı.
Jones Yasası, Filipinlilere birçok Amerikan sivil özgürlüğünü (Bill Rights kapsamındaki haklar) tanıdı ve Amerikan yasalarından bir dereceye kadar bağımsızlık verdi. Filipinler'in yasama organı Amerika Birleşik Devletleri'nden bağımsız hale geldi, ancak onun yapısını yansıttı: bir alt meclis Temsilciler Meclisi ve bir üst meclis Senato. 1935 yılında Filipinler Milletler Topluluğu kuruldu ve Filipinliler sadece birkaç ay önce kendi başkanlarını ve başkan yardımcılarını seçmiş oldular. Bir İngiliz Milletler Topluluğu olarak Filipinler büyük ölçüde bir ABD eyaletiyle aynı bağımsızlığa sahipti.
1941-42: Japonya Filipinler'i İşgal Etti
8 Aralık 1941'de, Pearl Harbor'a yapılan meşhur saldırıdan sadece bir gün sonra, emperyal Japonya Güney Pasifik'teki geniş çaplı saldırısının bir parçası olarak Filipinler'i işgal etti. Çoğu Amerikan uçağının pistte park halinde yakalandığı son derece başarılı hava saldırılarının ardından Japon askerleri 22 Aralık'ta karaya çıkmaya başladı. Yaklaşık 32.000 Amerikan askeri ve binlerce Filipinli askerle karşılaştılar, ancak bu askerler iyi donanımlı değildi. Silahları tükenen ABD ve Filipin kuvvetleri mümkün olduğunca uzun süre dayanabilmek için Bataan Yarımadası'na çekildi.
Nihayetinde, Bataan'daki ABD ve Filipin birlikleri Nisan 1942'ye kadar dört ay boyunca direndi. Japonlar 9 Nisan'da teslim olduktan sonra binlerce Amerikalı ve Filipinli savaş esirini (P.O.W.) yarımada boyunca esir kamplarına doğru yürümeye zorladı. Acımasız koşullar altında 65 millik bu zorunlu yürüyüş Bataan Ölüm Yürüyüşü olarak bilinir. Mahkumlar geride kaldıkları için idam ediliyor ve neredeyse hiç erzak verilmiyordu. P.O.W.'lara yapılan korkunç muamele Amerikalıların Japonları yenme ve sadece koşulsuz teslimiyeti kabul etme kararlılığını pekiştirdi.
1944-45: ABD Filipinler'i Yeniden Fethetti
Ekim 1944'ün sonlarında Birleşik Devletler ordusu Filipinler'e güçlü bir şekilde geri döndü. II. Dünya Savaşı'nın ve potansiyel olarak insanlık tarihinin en büyük deniz çatışması olan Leyte Körfezi Muharebesi'nin bir parçasıydı. 1941-42'deki Japon işgali sırasında Filipinler'den sorumlu olan General Douglas MacArthur, Leyte Adası'nda karaya çıkarak söz verdiği dönüşü ilan etti. Ancak Japon direnişi şiddetliydi ve geniş takımadaların kurtarılması zaman alacaktı.
ABD birlikleri 3 Şubat 1945'te Manila'ya ulaştı ve bir ay süren Manila Muharebesi (1945) başladı. Ne yazık ki şehir çatışmalar sırasında büyük ölçüde harap oldu ve 100.000 kadar sivil hayatını kaybetti. Takımadalar özgürleştirilirken, Japonlar Müttefik savaş esirlerinin kurtarılması ya da kaçması nedeniyle sivilleri sık sık intikam cinayetlerine kurban verdi. MacArthur 4 Temmuz 1945'te Filipin Harekatı'nın tamamlandığını ilan etti, ancak bazı Japon kuvvetleri Japonya'ya iki atom bombası atılmasının ardından 2 Eylül'de II. Dünya Savaşı'nın resmi olarak sona ermesine kadar direndi.
4 Temmuz 1946: Filipinler Bağımsız Oldu
Filipinler'in Japon işgalinden kurtarılmasıyla birlikte ABD, bağımsızlığa geçiş için on yıllık bir süre öngören 1934 tarihli Tydings-McDuffie Yasası'ndaki planlarını uygulayabilecekti. Eski koloniyi Filipinler Milletler Topluluğu'na dönüştüren Yasa, ulusun "istikrarlı bir hükümete" sahip olmasının ardından bağımsızlık verilmesini öngörüyordu. ABD Başkanı Harry S. Truman döneminde Filipinler 4 Temmuz 1946'da tam bağımsız bir ulus haline geldi. Truman bu olayı "neredeyse elli yıllık bir işbirliğinin" sonu olarak müjdeledi. 1964 yılında ülkenin bağımsızlık günü, Emilio Aguinaldo'nun 1898 yılında bağımsızlığını ilan ettiği gün olan 12 Haziran olarak değiştirildi.
Bu olay Filipinler'de büyük önem taşımasına rağmen, Amerika Birleşik Devletleri'nde büyük bir sosyopolitik etki yaratmadı. Bunun olası nedenlerinden biri, ABD'deki birçok politika yapıcının uzun süredir ada ülkesine eninde sonunda bağımsızlık verileceğini varsaymasıydı. Sömürgeleştirme döneminde, iki büyük Amerikan siyasi partisi, bir Amerikan imparatorluğunu sürdürmenin uygunluğu konusunda görüş ayrılığına düşmüştü.
İspanyol-Amerikan Savaşı liderleri William McKinley (savaş sırasında başkan), Theodore Roosevelt (savaş kahramanı ve daha sonra başkan) ve William Howard Taft'ı (daha sonra ABD başkanı olan Filipinler genel valisi) içeren Cumhuriyetçi Parti, Amerikan emperyalizmini büyük ölçüde desteklerken Demokrat Parti nispeten karşıydı.
Bağımsız Bir Filipinler
Ne yazık ki bağımsızlık Filipinler için hemen barış ve refah anlamına gelmedi. Bir isyan hareketi 1946'dan 1955'e kadar sürdü ve buna 1949'dan 1950'ye kadar süren şiddetli bir milliyetçi hareket eşlik etti. Bu süre zarfında Filipinler, ulusal güvenliğini sağlamaya yardımcı olmak için Amerika Birleşik Devletleri ile yakın bağlarını yeniden vurgulamıştır.
1960'ların sonunda, Vietnam Savaşı döneminde, 1950'lerin başındaki Huk isyanı ile özdeşleşen ve Yeni Halk Ordusu (NPA) adında silahlı bir kanadı olan Filipinli bir komünist hareket ortaya çıktı. Bu iç siyasi mücadele döneminin ardından 1973'te yeni bir anayasa oluşturuldu ve bunu 1986'da yeni ayaklanmaların ardından ikinci bir yeni anayasa izledi. 1980'lerin sonunda Soğuk Savaş'ın sona ermesine rağmen, ABD Başkanı George Bush yönetimi, komünizme karşı mücadelesinde Filipinler Devlet Başkanı Corazon Aquino yönetimini aktif olarak övdü.
NPA ayaklanmaları 1990'lar ve 2000'ler boyunca devam etti ve ABD hükümeti komünist isyancılara karşı Filipin hükümetini destekledi. 1980'lerin başında yaklaşık 25.000 olan NPA üyeliği bugün birkaç bine düşmüş durumda. Devam eden bu mücadeleye rağmen Filipinler hızla büyüyen bir ülkeydi. 1946'da yaklaşık 18 milyon olan nüfus bugün yaklaşık 116 milyona ulaştı. Bu durum küresel büyüme oranının çok üzerinde gerçekleşmiş ve yüksek işsizlik oranları ve büyük miktarlarda devlet borcu gibi ekonomik sorunlara katkıda bulunmuştur.
Güney Çin Denizi Anlaşmazlıkları ve Baskı Tehditleri
Filipinler'in Güney Çin Denizi kıyısındaki stratejik açıdan önemli konumu, onu yükselen bir süper güçle karşı karşıya gelme riskiyle karşı karşıya bırakmaktadır. Çin, Filipinler'in karasularını ihlal ettiği iddiasıyla Güney Çin Denizi'nin büyük bölümü üzerinde hak iddia etmektedir. İki ülke 1999'dan bu yana, çok sayıda küçük adanın varlığıyla karmaşıklaşan bölgedeki toprak iddiaları üzerinde çekişiyor. Son yıllarda Çin donanması, Filipinli mürettebatın dikkatini dağıtmak ve potansiyel olarak kör etmek için yüksek güçlü lazerler kullanmak da dahil olmak üzere Filipinli gemileri taciz etmekle suçlanıyor.
Jeopolitik ve tarihsel olarak Filipinler, Amerika Birleşik Devletleri ve Çin arasında bir çekişmenin ortasında kalmış durumda. Çin, Filipinler'i iki süper güç arasında, özellikle de Tayvan konusunda yaşanacak herhangi bir çatışmada ABD'nin askeri ileri karakolu olarak kullanılacak bir Amerikan müttefiki olarak tasvir etmektedir.
Çin medyası, ABD'nin bölgedeki dış politika hedeflerine Filipinlilerin desteğini zayıflatmaya çalışmak için, Filipinli güçlerin Tayvan konusunda yaşanacak geniş çaplı bir silahlı çatışmada "top yemi" olarak feda edileceğini öne sürdü. Çin'in askeri gücü arttıkça, Filipinler'in Pasifik'teki potansiyel silahlı çatışma karşısında kendi bağımsızlığını koruma mücadelesi daha da zorlaşacaktır.
