Yıldızların çok eski zamanlardan beri insanlara rehberlik ettiği bir sır değil, ancak diğer türler de yıldızlı gökyüzünü birer yol gösterici olarak kullanıyor mu?
Canlıların Gözleri Yıldızları Görecek Şekilde mi Yaratılmıştır?
Çok sayıda türün göç sırasında güneş ışığını kullandığı belgelenmiştir. Ancak yıldızları bir yön bulma aracı olarak kullanabilmek için bu hayvanların tek bir parlak nesneyi (güneş) gözlemlemekten milyonlarca soluk ışıklı nesneyi (yıldızlar) gözlemlemeye uyum sağlayacak kadar hassas gözlere ihtiyaçları vardır. Diğer bir deyişle, bir hayvanın görebildiği gökyüzü alanı, yıldızlardan gelen ışığı algıladığında gözlerindeki ışığa duyarlı tek bir hücrenin aydınlattığı alandan önemli ölçüde daha azdır.
Memeliler, kafadanbacaklılar ve kuşların hepsi ışığı retinaya odaklamak için tek bir mercek kullanır ve daha sonra beyinde işlenen bir görüntü oluşturur. "Kamera gözleri" sayesinde gece gökyüzünü insanlarla aynı şekilde görürler. Gözleri karanlığa alıştıkça, daha sönük yıldızları seçmeye başlarlar.
Buna karşılık, bileşik gözlü hayvanlar (böcekler gibi) görme alanlarının üst üste binmesi nedeniyle birkaç yıldızdan gelen ışığı aynı anda algılar. Sahip oldukları göz türü, bir hayvanın yönünü bulmak için gece gökyüzünü nasıl kullanacağını belirleyecektir.
Göçmen Kuşlar
Doğabilimci Stephen T. Emlen 1967 yılında Kuzey Amerika çivit kuşları (serçe benzeri ötücü kuşlar) üzerinde yaptığı çalışmalarla kuşların göç etmek için iç saatlerinden yoksun olduklarını göstermeye çalışmıştır. Araştırmaları sonucunda kuşların yön bulma sisteminin yıldız ışığına dayandığını keşfetti.
İlk olarak onları özel olarak inşa edilmiş bir planetaryuma götürdü. Kuşların yollarını bulmalarına yardımcı olan şeyin ne olduğunu belirlemek için yıldız ve takımyıldızı desenlerini tek tek gizlemeye başladı. Kuzey Yıldızı'nın etrafındaki yıldızlar Emlen tarafından örtülene kadar, kuşlar takımyıldızın yönünü takip ediyorlardı. Kuzey Yıldızı, gökyüzündeki güvenilir konumu nedeniyle, denizciler tarafından çağlar boyunca bir yön bulma yardımcısı olarak kullanılmıştır. Emlen, bu kuşların da Kuzey Yıldızı'nı bir yön bulma aracı olarak kullandıklarını doğruladı. Bu yıldızın yokluğu kuşları tamamen oyun dışı bırakmaktadır.
Çalışma kamuoyuna duyurulduğundan beri, bilim insanları bobolink, savan serçeleri ve bahçe bülbülleri gibi gece göç eden diğer ötücü kuşların da yönlerini bulmak için yıldız işaretlerini kullandıklarını keşfettiler.
Foklar
Kuşlar gibi fokların da belirli parlak yıldızları takip ettikleri gözlemlenmiştir. Foklar yiyecek ararken ya da çiftleşmek veya dinlenmek için favori plajlarına giderken büyük mesafeler kat edebilirler. Yüzen bir akvaryuma yerleştirilen Bayağı Foklar (Phoca vitulina), üzerlerine yansıtılan yıldız desenlerini öğrenir ve bu parlak yıldızları (Sirius gibi) takip ederler.
Bok Böcekleri
Sadece geceleri ortaya çıkan bok böcekleri, buldukları bir tezek yığınının düz bir çizgide ve güvenli bir yere doğru yuvarlanması için hareketlerini dikkatlice planlamalıdır. Rotasından sapar ve daireler çizerek yuvarlanırsa ya da tezek yığınının çok yakınında kalırsa, zorlukla topladığı tezek yığını diğer böcekler tarafından çalınabilir.
Gece böceği Scarabaeus satyrus, yolunu bulmak için Samanyolu Galaksisi'ni oluşturan takımyıldızları ve tek tek yıldızları kullanır. Bir planetaryumda yapılan araştırmaya göre, bu böcekler tezek yığınlarını sadece Samanyolu'nun tamamı göründüğünde doğru yöne yuvarlıyor. Eğer yıldızlar teker teker gizlenirse ya da Samanyolu deseni ortadan kaldırılırsa yanlış yönde, dairesel bir rota izlenecektir.
Güveler
Güveler, göç sırasında uzun mesafeler (yüzlerce ila binlerce kilometre) kat eden bir böcek türüdür. Bu hayvanlar yönlerini bulabilmek için öncelikle aya, yıldızlara ya da sabit bir ışık kaynağı olarak kullandıkları gök cisimlerine göre yaklaşık 90 derecelik bir açıyla kendilerini yönlendirmelidir. Bu duruş, kabaca yere dik bir yönde uçmalarını sağlar.
Son Yorumlar
Hayvanların yıldız navigasyonu kullandığı ancak deneylerle gösterilebilir. Bunu nasıl ve neden yaptıklarını anlamak hala oldukça zor. Günümüzde pek çok bilim insanı, bir dizi parlak ışığın yardımıyla yön bulma bilgilerini çıkarmanın zorluğu karşısında afallamış durumdadır.
Yine de bir hayvanın yıldızlara göre yön bulma becerisini kazanması için yüzlerce nesil evrim geçirmesi gerekmiş olabilir. Şehirlerden ve diğer kentleşme olaylarından kaynaklanan ışık kirliliği, bu türlerin hayatta kalmaları için çok önemli olan yıldızlardan gelen doğal ışık kaynağına erişimini engelleyebilir. Bu nedenle, yıldız navigasyonunu kullanan çok sayıda canlının göç düzenlerinin ciddi şekilde bozulması gibi önemli bir risk söz konusudur.
