II. Montezuma: İspanyollara Kapıyı Açan Aztek İmparatoru

II. Montezuma, Aztek İmparatorluğu'nun en dikkate değer hükümdarıydı. Azteklerin MS 1325'te Meksika Vadisi'nde Tenochtitlan'ı kurup inşa etmesiyle, vadideki diğer kabileler arasında hızla otoritelerini kabul ettirdiler. Tarihçiler tam olarak bu dönemi Aztek İmparatorluğu olarak tanımlıyorlar. Çünkü Aztek durmadan Orta Meksika'da genişliyordu.

Ayrıca Aztekler, Tenochtitlan'ın ilk inşasından sonra geçen iki yüzyıl boyunca, Huey Tlatoani olarak bilinen hükümdarlar tarafından idare edildi. Nahuatl'ın Aztek dilindeki anlamı ise 'Konuşmacı'. Her bir huey tlatoani farklı karakterleriyle hükmetti. Fakat hepsinin ortak sorumluluğu, 1519'da İspanyol işgalcilerinin gelişine kadar hem Tenochtitlan hem de Aztek İmparatorluğu'nun genişlemesini denetlemekti.

II. Montezuma, 1502'de Tenochtitlan'ın dokuzuncu tlatoani ve hükümdarı olarak tahta oturdu. Hernan Cortés önderliğinde İspanyol işgalcilerin gelişiyle 1520'ye kadar Aztek İmparatorluğu yıkılana dek yönetti. İktidara geldiğinde fetih seferlerine devam etti ve Aztek İmparatorluğu'na önceki yıllarda olduğundan daha fazla toprak kazandırdı. Yazının devamında II. Montezuma hakkında bazı bilgiler bulacaksınız.

Aile Babası Olmanın Çok Ötesinde

II. Montezuma sayısız karısı ve cariyesiyle bilinir. İspanyol bir tarihçi, 100'den fazla çocuğa sahip olabileceğini iddia ediyor. İlişki yaşadığı kadınlardan yalnızca iki tanesi kraliçe pozisyonuna getirilmişti. Bunların arasında en sevdiği ve en yüksek rütbeli olanı eşi Teotiaico olmuştu. Teotiaico, Ecatepec bölgesinin Nahua prensesi ve Tenochtitlan'ın ise Aztek Kraliçesiydi. II. Montezuma'nın tüm çocukları unvan ve miras konularında hiçbir zaman eşit olmadı. Bunun nedeni bu çocukların soylu ailelerde doğmamış olan annelerinden kaynaklanıyor.

Aztek İmparatorluğu'nun Büyüklüğünü İki Kat Genişletti

II. Montezuma şüpheci, kibirli ve batıl inançlı olarak karakterize edilmesine rağmen, Aztek İmparatorluğu'nun topraklarını iki katına çıkardı. 1502'de kral olduğunda, Aztek'in gücü Meksika'dan Nikaragua ve Honduras'a kadar etkisini gösterdi. İsmi 'Bir Lord Gibi Kızgın' olarak çevriliyor. Bu anlam kendisinin o dönemdeki itibarını ve Aztek İmparatorluğu'nun 16. yüzyılda çöküşüne kadar tam bağımsız egemen birisi olduğu gerçeğini destekliyor.

II. Montezuma Etkili Bir İdareciydi

II. Montezuma idareci olarak marifetliydi. İmparatorluğu merkezde toplamak için 38 bölgeye taşra teşkilatı kurdu. Düzeni devam ettirme ve gelir kaynaklarını güvence altına alma planlarına yönelik bürokratların yanında daima askeri bir destek bulundurdu. Böylece vatandaşların vergilerini ödendiğinden ve ulusal yasaların onaylandığından emin olmak istiyordu.

Defter tutma konusundaki becerisi ve açık şekilde görünen idari yöndeki istek, hükümdarın savaşarak topraklarını koruyan bir savaşı lider görüntüsüyle oldukça çelişiyor.

Bazı Somut Kanıtlar Onun Egemenliğini Belgeliyor

İmparator II. Montezuma ve Aztek İmparatorluğu'nu idare etmenin nasıl bir şey olduğu hakkında pek az şey biliniyor. İspanyol işgalcilerinin büyük ve büyüleyici şehir Tenochtitlan'ın yanı sıra tarihi yapılara ve yerel sanat çalışmalarına verdikleri zarar, bizi bu bilgilerden mahrum bıraktı. Dolayısıyla Aztek hükümdarı hakkında gelecek nesiller için çok az veri elde edebildik. Aztek kraliyetinde doğan Montezuma'nın yaklaşık yirmi yıl süren liderliği, imparatorluğunun sınırlarını günümüz Meksika'sını ele geçirerek genişletmesiyle son buldu.

İspanyol kaşifler, İspanyol Fatihler'in lideri Hernan Cortes liderliğindeki Güney Amerika kıyılarına vardıklarında, II. Montezuma, inşa ettiği toplumunun parçalanmasını izlemekten başka pek bir hamlede bulunamadı. İki halefi olmasına rağmen, geniş yetkiye sahip Aztek imparatorlarının sonuncusu oldu.

Aztek Kraliyet Ailesinin Parçasıydı

II. Montezuma'nın babası Aztek hükümdarı Axayacatl, amcası ise imparator Ahuitzotl'du. II. Montezuma'nın çocuk ya da gençlik döneminde nasıl bir karakteri olduğu ya da ailesiyle olan bağı hakkında hiçbir şey bilinmiyor.

Bilinen tek şey, bir dönüşümün yaşandığı dönemde büyüdüğü ve babası Axayacatl'ın prensi olması nedeniyle her istediğine ulaşabildiğidir. En varlıklı saraylarda yaşayan II. Montezuma, geleceğin imparatoru olacağını bilerek, savaş ve siyaset dallarını öğrenerek en kaliteli eğitimi aldı.

Milyonlarca İnsanı Yönetti

Aztek İmparatorluğu en üst noktadayken 6 ila 12 milyon insanı, yaklaşık 500 kenti bir araya topladı. Toprakları modern Orta Meksika'dan modern Guatemala'nın uçlarına kadar gidiyordu. II. Montezuma'nın babası Axayacatl'ın hükümdarlığı sırasında, Aztek imparatorluğu henüz sadece yarım yüzyıldır vardı.

Aztekler, Orta Meksika'nın birden fazla etnik grubunu içine alıyordu ve 13. ve 14. yüzyıllarda bir kültür olarak var olmaya başladılar. Aztek uygarlığı çok sayıda şehir devleti arasında uzun süre devam eden kanlı rekabetten sonra ortaya çıktı. Aztekler savaşta rakipsizlerdi, MS 1325'te Meksika Vadisi'ndeki bir ada üzerine, büyük Tenochtitlan şehrinde yönetim merkezlerini inşa ettiler

Tahtını Amcasından Miras Aldı

II. Montezuma, 1479'da henüz 10 yaşındayken babası Axatacatl, ordusunun tamamının düşmanları Purepecha İmparatorluğu tarafından yok edildiğini izledi. Çok geçmeden, büyük olasılıkla zehirlenerek suikasta uğraması nedeniyle, sürekli zayıflamayı sürdürdü ve öldü. Tizoc'un kısa süre hükümdarlığından sonra, II. Montezuma'nın amcası Ahuitzotl 1486'da yetkiyi devraldı ve Aztek altın çağı olarak bilinen çağı başlattı.

Bu dönemde Aztekler diğer bölgeleri ele geçirmeye devam etti. Ahuitzotl'un yeni hükümdarlığını kutlamak için yaptığı ilk şeylerden biri, acımasız bir törenle Templo Mayor piramidinin tepesinde 20.000 kadar esiri kurban ettirmesi oldu. (Fakat İspanyol tarihçi Fray Diego Duran, bu sayıyıpek olası olmayacak şekilde 80.000'e çıkarıyor.)

Babasının Başarısızlıklarını Telafi Etti

II. Montezuma'nın babası Axatacatl genellikle başarılı bir savaşçıyken, 1476'da Tarascanlar tarafından aldığı yenilgi onca sene koruduğunu itibarını yerle bir etti. Oğlu ise sadece dövüş kabiliyetiyle değil, diplomaside de dikkat çok etkiliydi. Belki de babasının başarısızlıklarıyla anılmamak için, tarihteki diğer Aztek liderlerinden daha fazla toprak kazanmıştı.

Cortes'i Tenochtitlan'da Karşıladı

Birkaç yakın çatışma ve müzakerelerin sonrasında, İspanyol fatihlerin lideri Hernan Cortés, Tenochtitlan'da karşılandı. Soğuk davranışların ardından Cortés, imparator II.Montezuma'yı esir olarak ele geçirdiğini iddia etti, ancak bu daha sonra da gerçekleşmiş olabilir. Yaygın bir tarihsel gelenek uzun zamandır Azteklere, beyaz sakallı Cortés'in tanrı Quetzalcoatl'ın vücut bulmuş hali olduğu inancını işlemiştir; bu durum acınacak haldeki, kehanet takıntılı Aztekleri, İspanyollara adeta bir tanrılarmış gibi bakmasını kolaylaştırmıştır.

Ancak bu söylenti, Meksika'ya hiç gitmemiş fakat inzivadaki Cortés'in sekreteri olan Francisco López de Gómara'nın yazılarından elde edilmişe benziyor. Fifth Sun: A New History of the Aztecs kitabının yazarı tarihçi Camilla Townsend şöyle bir bilgi veriyor: "Yerli insanların yeni gelenlerin tanrı olduğuna gerçekten inandığına dair çok az kanıt var ve Quetzalcoatl'ın doğudan dönüşüyle ilgili herhangi bir hikayenin fetihten önce var olduğuna dair ikna edici bir kanıt yok."

Daha sonra takviye ve üstün teknoloji ile şehre dönen Cortes, sonunda büyük Tenochtitlan şehrini ve halkını acımasızca katlederek ele geçirdi.

II. Montezuma'nın Ölüm Tam Net Değil

İspanyol tarihçiler II. Montezuma'nın ölümünü, imparatorun Tenochtitlan şehrinde işgalcileri yenememesi nedeniyle hayal kırıklığına uğrayan kendinden geçmiş bir kalabalığa bağlar. Bu rivayete göre, ne yapacağını şaşıran hükümdar II. Montezuma, kendisine taş ve mızrakla saldıran ve onu yaralayan insanlardan kaçmaya çalışıyordu. İspanyollar onu saraya geri götürdü ve orada öldü.

Öte yandan, İspanyolların esiri olarak öldürülmüş olabilir. 16. yüzyıl yapımı Florentine Codex'te Montezuma'nın ölümü, cesedini saraydan atan İspanyollar olarak gösterilmiştir.

II. Montezuma Hakkında Sık Sorulanlar