Istakozu pişirmek için kullanılan geleneksel yöntemler – örneğin, canlı olarak kaynatmak – ıstakozların acı duyup duymadığı sorusuna cevap aramamıza neden oluyor. İnsanların yemek yeme deneyimini daha lezzetli hale getirmek için canlı ıstakozu buzda saklamak gibi yöntemler kullanılıyor. Istakozlar öldükten sonra çok çabuk bozulur ve ölü ıstakoz yemek hastalık riskini arttırır, ayrıca lezzet kalitesini düşürür. Eğer ıstakozlar acı hissedebiliyorsa hem aşçılar hem de ıstakoz yiyenler için etik olmayan bir durum söz konusu demektir.
Bilime Göre Canlılarda Acının Tanımı
1980'lere kadar bilim adamları ve veteriner hekimler acı hissetme yeteneğinin yalnızca yüksek bilinçle ilişkili olduğuna inandılar. Dolayısıyla hayvanların acı çekmediği söylenerek eğitildiler.
Bununla birlikte günümüzde bilim adamları insanları bir hayvan türü olarak görüyor. Pek çok hayvan türünün (hem omurgalılar hem de omurgasızlar) öğrenme yeteneğine ve bir dereceye kadar farkındalık düzeyine sahip olduğu kabul edilir. Acı hissi en başta yaralanmadan kaçınmayı sağlıyor.
Bir kişiyi yüzünden tokatladığımızda hissettikleri acı seviyesini ne yaptıklarına ya da cevap olarak ne söylediklerine göre ölçeriz. Diğer canlı türlerinin acılarını değerlendirmek daha zor çünkü onlarla bu kadar kolay iletişim kuramıyoruz. Bilim adamları insan olmayan hayvanlardaki acı tepkisini gözlemlemek için aşağıdaki kriterleri geliştirdiler:
- Negatif bir uyarana fizyolojik yanıt gösterilmesi.
- Sinir sistemi ve duyu reseptörleri olması.
- Opioid reseptörlere sahip olmak ve anestetik veya analjezik verildiğinde uyaranlara daha az tepki göstermek.
- Acıdan kaçınmayı öğrenmek.
- Yaralı bölgeyi koruyucu davranış sergilemek.
- Zararlı uyarandan kaçınmayı seçmek.
- Farkındalık ya da düşünme yeteneğine sahip olmak.
Istakoz Nasıl Acı Hisseder?
Bilim adamları ıstakozların acı duyup duymadığı konusunda hemfikir değiller. Istakozlar insanlar gibi çevresel sinir sistemine sahipler ancak tek bir beyin yerine bölünmüş ganglion (sinir kümesi) taşıyorlar. Bu farklılıklar nedeniyle bazı araştırmacılar ıstakozların omurgalılara göre acı hissetme konusunda çok farklı olduğunu ve negatif uyaranlara tepkilerinin sadece refleks olduğunu savunuyorlar.
Bununla birlikte, ıstakozlar ve yengeç ya da karides gibi diğer on bacaklılar yukarıdaki acı tepkisi kriterlerinin tümünü yerine getirmektedir. Istakozlar yaralarını korur, tehlikeli durumlardan kaçınır, nosiseptörlere (kimyasal, termal ve fiziksel yaralanma reseptörleri) ve opioid reseptörlere sahiptir. Anesteziye cevap verir ve bilinç düzeyine sahip oldukları söylenebilir. Bu nedenlerden dolayı çoğu bilim insanı ıstakozu yaralamanın (örneğin, buza konulması veya canlı olarak kaynatılması) hayvana fiziksel acı çektirdiğine inanıyor.
Omurgasız Hayvanlarda Acı Kavramını Anlamak
Ağrı, çeşitli şekillerde ortaya çıkabilen karmaşık bir kavramdır ve hayvanlarda, özellikle de omurgasızlarda ağrıya ilişkin anlayışımız hala nispeten sınırlıdır. Bilimin hayvanlardaki ağrı tepkilerini açıklamak için kullanabileceği iki ağrı bileşeni vardır: nosisepsiyon ve ağrı deneyimi. Bu kavramların hayvanlarda nasıl sergilendiğini anlamak, onların deneyimlerini anlamamıza yardımcı olur.
Nosisepsiyon
Nosisepsiyon, zararlı bir şeyden uzaklaşmamıza neden olan potansiyel olarak acı verici bir deneyime verilen refleks tepkiyi ifade eder. Sıcak bir sobaya dokunmanın gerçek acısını yaşamadan önce bile elinizi ondan çektiğinizi düşünün. Bu kavram insanlar da dahil olmak üzere neredeyse tüm hayvanlarda açıkça görülebilir ve doğal, kontrol edilemeyen bir tepkidir. Nosisepsiyon ağrı ile aynı şey değildir, çünkü uzun vadeli bir davranış değişikliğine ya da farkındalık değişimine yol açmaz ve deneyime dair herhangi bir hafıza oluşturmaz.
Acı Deneyimi
Acı deneyimi çok farklıdır ve acıyı hisseden canlılar neredeyse her zaman acı verici bir deneyimin ardından davranışlarında değişiklikler sergilerler. Biyolojik bilimler profesörü Robert Elwood'un ıstakozlar ve diğer kabuklularla yaptığı deneyler, bu hayvanların refleksif bir tepkiden çok daha fazlasıyla karşılık verdiğini göstermiştir. Davranışlarında belirgin değişiklikler gösterirler ve hatta tekrarlanan bir elektrik şokundan kaçınmak için uygun saklanma yerlerinden vazgeçerler. Tıpkı insanlar, köpekler ve diğer hayvanların yaptığı gibi, acıya dair nahoş deneyimi net bir şekilde hatırlayabiliyor ve bundan kaçınmayı öğrenebiliyorlar.
Istakoz Pişirmenin Daha Acımasız Yolları
Dekapodların acı hissedebileceğine dair artan kanıtlar nedeniyle ıstakozları canlı haşlamak veya buzda tutmak artık yasa dışı hale geliyor. Şu anda ıstakozu canlı pişirmek İsviçre, Yeni Zelanda ve İtalya'nın Reggio Emilia bölgesinde yasaktır. Istakoz haşlamanın yasal olduğu yerlerde bile birçok restoran hem müşterinin gönlünü kazanmak hem de şeflerin stresin etin tadını olumsuz yönde etkilediğine inandıkları için daha insancıl yöntemleri tercih ediyor.
Istakozların acı hissedip hissetmediğini kesin olarak bilemesek de, araştırma bunun mümkün olduğunu gösteriyor. Istakozları öldürmenin en az insancıl yolları şunlardır:
- Tatlı suya yerleştirmek.
- Kaynar suya yerleştirmek veya suyu daha sonradan kaynatmak.
- Hayattayken mikrodalga fırına koymak.
- Uzuvlarını kesmek veya göğüs kafesini abdomenden (karnından) ayırmak (çünkü beyni kafasında değil).
Istakozun kafasına bıçak saplamak da iyi bir seçenek değildir. Çünkü ıstakozu öldürmez ya da bilinçsiz hale getirmez.
Istakoz pişirmenin en insancıl araçlarından biri CrustaStun'dır. Bu cihaz ıstakoza elektrik vererek yarım saniyeden daha kısa sürede bilinçsiz hale getirir ve 5 ila 10 saniyede öldürmüş olur. Hayvan ardından kesilebilir veya haşlanabilir. Çünkü bir ıstakozun suda pişerken ölmesi yaklaşık 2 dakika sürmektedir.
Ne yazık ki CrustaStun çoğu restoran için pahalı. Bazı restoranlar ıstakozu plastik bir torbaya koyarak birkaç saat buzdolabında bekletiyor. Kabuklu hayvan bu süreçte bilincini kaybedip ölüyor. Bu çözüm ideal olmasa da muhtemelen en insancıl yöntemlerden biri.
Anahtar Çıkarımlar
- Bir ıstakozun merkezi sinir sistemi, insanlardan ve diğer omurgalılardan çok farklıdır, bu nedenle bazı bilim adamları ıstakozların acı duyup duymadığını kesin olarak söyleyemiyor. Bununla birlikte, çoğu bilim insanı bazı kriterlere dayanarak ıstakozların acı duyduğunu kabul eder.
- Istakozları buza koymak veya canlı olarak kaynatmak, İsviçre, Yeni Zelanda ve Reggio Emilia dahil olmak üzere bazı yerlerde yasak.
- Bir ıstakozu öldürmenin en insancıl yolu CrustaStun gibi cihazları kullanarak elektrik vermek.
Istakozların Pişirilmesi ile İlgili Sık Sorulanlar
Istakozlar haşlandıklarında çığlık atarlar mı?
"Hayır! Istakozların kabuklarından bir ses çıkabilir – tiz bir ses – ancak bunun nedeni ıstakozların 'çığlık atması' değil, kabuktaki bir çatlaktan çıkan buhardır." Bu, pişirme sürecinin ıstakoz için acısız olduğu anlamına gelmiyor.
Kaynaklar:
- Ian Sample (8 Kasım 2007). "Blow for fans of boiled lobster: crustaceans feel pain, study says". The Guardian.
- McSmith, A. (2009). "I'll have my lobster electrocuted, please". The Independent (Newspaper).