1970'lerin ortalarında Portekiz, 1933 yılında António de Oliveira Salazar tarafından kurulan bir diktatörlük olan Estado Novo tarafından yönetiliyordu. Salazar'ın 1968'de yönetimden ayrılmasının ardından halefi Marcelo Caetano açıklık politikası izlemeye başladı ancak başta Angola ve Mozambik olmak üzere Portekiz sömürgelerine bağımsızlık vermeyi reddetti. Portekiz, çok sayıda askerin ölümüyle sonuçlanan sömürge savaşlarında batağa saplandı.
Silahlı kuvvetler genelkurmay başkan yardımcısı António de Spínola, MFA'nın (Silahlı Kuvvetler Hareketi) genç yüzbaşıları gibi savaşa karşı çıkıyordu. MFA, 24 Nisan'ı 25 Nisan 1974'e bağlayan gece bir darbe düzenleyerek Salazarist diktatörlüğe son verdi. Portekiz'in siyasi istikrarı yeniden kazanması iki yıl sürerken, demokrasinin tesis edilmesi 1976 yılını buldu.
Karanfil Devrimi esas olarak aralarında Otelo Saraiva de Carvalho, Salgueiro Maia ve Vasco Lourenço'nun da bulunduğu bir grup Portekizli subay tarafından yönetildi. Bu subaylar darbenin düzenlenmesinde önemli roller oynamışlardır. Ayrıca Portekiz Komünist Partisi lideri Álvaro Cunhal gibi siyasi figürler ve diğer sivil muhalefet liderleri de devrimi destekledi.
Karanfil Devrimi'nin Nedenleri
1926 yılında Portekiz'de ordu öncülüğünde gerçekleştirilen bir darbenin ardından diktatörlük ilan edildi. Portekiz Ditadura Nacional (Ulusal Diktatörlük)'i, António de Oliveira Salazar liderliğinde otoriter bir rejim olan Estado Novo'nun ("Yeni Devlet") yeni bir anayasa ile kurulduğu 1933 yılına kadar varlığını sürdürdü.
Bu anti-demokratik, korporatist ve Katolik rejim altında siyasi muhalif hareketler hiçbir şekilde resmen tanınmıyordu. Tüm yetkiler Bakanlar Kurulunda toplanmıştı. Sendikalar devlet kontrolü altındaydı ve grevler yasa dışıydı. Rejim polisi (Polícia internacional e de defesa do estado) muhalifleri takip ediyor ve sansür uyguluyordu. Estado Novo aynı zamanda sömürgecilik temeline de dayanıyordu. Portekiz'in Angola, Mozambik ve Gine-Bissau'da sömürgeleri vardı.
1961'de bağımsızlık hareketleri Portekiz ordusunu sömürgelere müdahale etmeye zorladı. 1968'de Salazar felç geçirdi. Ülkenin başına onun yerine Marcelo Caetano geçti. Bu arada sömürge savaşları devam etti ve Portekiz ordusu çok sayıda kayıp verdi. Savaşın sömürgelerde kaybedildiğine inanan António de Spínola gibi askerler, hükümeti bağımsızlık savaşçılarıyla müzakere etmeye çağırdı. 1973'te Portekizli subaylar, dekolonizasyonu savunan MFA'yı (Silahlı Kuvvetler Hareketi) kurdu. MFA, 25 Nisan 1974'te bugün "Karanfil Devrimi" olarak adlandırdığımız darbeyi düzenledi.
Salazarist Diktatörlük
Salazarist diktatörlük, 1932'den beri Bakanlar Kurulu Başkanı olan António de Oliveira Salazar tarafından yönetilen otoriter rejime verilen isimdir. Estado Novo ("Yeni Devlet") olarak bilinen bu rejim 1933 yılında başladı. Komünizm, sosyalizm, sendikacılık, anarşizm ve liberalizm karşıtlığı ile karakterize edildi. Bununla birlikte faşizmle arasına belli bir mesafe koymuştur. Estado Novo, zengin toprak sahipleri, bankacılar ve sanayiciler tarafından desteklenen korporatist, anti-demokratik bir rejimdi. Resmi sloganı "Tanrı, Anavatan ve Aile" idi.
Sadece bir siyasi partiye, 1930'da kurulan Ulusal Birlik'e izin verildi. Portekiz Komünist Partisi yasadışı ilan edilirken, sendikalar ve bağımsız gazeteler yasaklandı. Muhalifler, sansür de uygulayan rejim polisi tarafından yakalanıyordu. Salazar Katolikliği destekledi ve Kilise'ye daha fazla yetki veren 1940 Konkordatosu'nu imzaladı. Sömürgecilik de Salazarist diktatörlük tarafından desteklenen doktrinlerden biriydi.
Portekiz 1960'larda Angola, Mozambik ve Gine-Bissau'daki sömürgelerini elinde tutmaya çalıştı. 1968 yılında Salazar felç geçirdi. Yerine Estado Novo'nun önde gelen isimlerinden Marcelo Caetano geçti. Caetano ülkeyi liberalleştirmek için bir dizi reform gerçekleştirdi. Ancak, ordunun büyüyen itirazlarına rağmen sömürgelerdeki savaştan vazgeçmeyi reddetti.
Karanfil Devrimi'nin Fikir Babaları Kimlerdi?
Karanfil Devrimi'nin arkasında Portekiz ordusundan subaylar vardı. Portekiz silahlı kuvvetleri 1961 gibi erken bir tarihte bağımsızlık hareketlerini bastırmak için Angola, Mozambik ve Gine-Bissau'ya müdahale etti. Salazarist diktatörlük bu "denizaşırı eyaletlerde" iktidarını sürdürmek istiyordu. Bağımsızlık hareketinin direnişiyle karşılaşan Portekiz, giderek daha fazla asker göndermek zorunda kaldı. 1970'lerin başlarına gelindiğinde kayıplar oldukça fazlaydı ve Portekiz askerlerinin morali tüm zamanların en düşük seviyesindeydi. Gine'de vali ve silahlı kuvvetler komutanı olan António de Spínola'nın da aralarında bulunduğu subaylar, Konsey Başkanı Marcelo Caetano'ya savaşın kaybedildiğini kanıtlamaya çalıştılar.
Caetano bağımsızlık yanlılarıyla müzakere etmeyi reddetti. 1973 yılında bir grup subay MFA'yı (Mouvement des Forces Armées – Silahlı Kuvvetler Hareketi) kurdu ve başlangıçta milislerin profesyonel subay statüsüne erişimini sağlayan bir kararnameye şiddetle karşı çıktı. Çoğunlukla genç ordu yüzbaşılarından oluşan MFA örgütlendi ve sömürgelerdeki savaşın sona erdirilmesi çağrısında bulundu.
Şubat 1974'te António de Spínola'nın "Portekiz ve Gelecek" adlı kitabı bu doğrultuda yayımlandı. 25 Nisan 1974'te MFA bir darbe düzenledi. Peki karanfiller bu konunun neresindeydi? O gün, halkın bir bölümü tarafından desteklenen ordu, Lizbon'un çiçek pazarında toplandı. Yerel esnaf tarafından kendilerine kırmızı karanfiller sunuldu ve çiçekleri tüfeklerinin namlularına yerleştirdiler. Yaşananlara "Karanfil Devrimi" adını veren de bu jest oldu.
Karanfil Devrimi her yıl 25 Nisan'da Portekiz'de "Özgürlük Günü" (Dia da Liberdade) olarak bilinen ulusal bir bayram olarak kutlanmaktadır. Ülke genelinde çeşitli etkinlikler, geçit törenleri ve törenlerle anılmaktadır. Kırmızı karanfil, devrimin barışçıl doğasının ve Portekiz'e demokrasiyi getirmedeki rolünün bir sembolü olmaya devam etmektedir.
Adım Adım Nisan 1974 Darbesi
MFA askerleri 24 Nisan 1974 gecesi darbeyi başlattı. Rejim tarafından yasaklanan Grândola, Vila Morena şarkısı 25 Nisan gece yarısından sonra radyoda yayınlandı. Ayaklanan askerler ülkenin hayati noktalarının kontrolünü ele geçirmeye hazırlandı.
- Sabah saat 3'te Lizbon havaalanını, radyo istasyonunu, ardından askeri karargâhı ve Porto havaalanını kontrol altına aldılar.
- Saat 4.26'da MFA ilk bildirisini radyodan yayınlayarak polisi kışlalarından çıkmamaya çağırdı ve halktan evlerinde kalmalarını istedi. Bunu takip eden saatlerde yayınlanan diğer bildirilerde de çeşitli askeri ve polis güçleri MFA'ya karşı herhangi bir direniş hareketinin şiddetle bastırılacağı konusunda uyarıldı.
- Sabah 5.30'da Yüzbaşı Salgueiro Maia Lizbon'un ünlü meydanı Terreiro do Paço'yu kuşattı. Konsey Başkanı Marcelo Caetano'nun sığındığı kent jandarmasının ana kışlasını kuşattı.
- António de Spínola'nın iktidarı yeniden ele geçirmesi şartıyla teslim olduğunda saat 16:00'dır. MFA kabul eder.
- Saat 5.45'te Spínola gelir.
- Ardından saat 7.30'da Caetano Pontinha komuta merkezine götürülür.
- Saat 8'de PIDE (Estado Novo'nun gizli polisi) kalabalığın üzerine ateş açarak dört kişiyi öldürür. Bu, devrime karşı tek mukavemet eylemiydi. Spínola'nın müdahalesinden sonra PIDE teslim olmayı kabul etti.
- 26 Nisan günü saat 1:30'da Junta de Salvação Nacional (Ulusal Kurtuluş Cuntası) üyeleri televizyonda tanıtıldı. Spínola başkanlığındaki bu subay grubuna Portekiz'i geçici olarak yönetme görevi verildi.
Karanfil Devrimi'nin Sonuçları
Karanfil Devrimi Salazarist diktatörlüğü yıktı. Portekiz "Devam Eden Devrimci Süreç" olarak bilinen bir döneme girdi. Ülke iki yıl boyunca Junta de Salvação Nacional tarafından yönetildi. Marcelo Caetano Brezilya'ya sürgüne gönderilirken, siyasi tutuklular serbest bırakıldı ve muhalifler ülkeye geri döndü. Bununla birlikte sol eğilimli MFA, eski kurumlara geri dönülmesini savunan António de Spínola ile aynı fikirde değildi.
Mayıs 1974'te ilk geçici hükümetin başarısız olmasının ardından MFA, Spínola'nın eylemlerini sınırlamak istedi. Spínola istifa etti ve 11 Mart 1975'teki başarısız hükümet darbesinde yer aldı. Bu arada eski Portekiz sömürgeleri bağımsızlıklarını kazandı ve sömürgeciler Portekiz'e geri gönderildi. Aşırı sol tarafından desteklenen MFA bankaları, sigorta şirketlerini ve çelik endüstrisi gibi diğer sektörleri kamulaştırdı. Ancak 1975 sonunda iktidarı ele geçiren ılımlılarla karşı karşıya geldi. Portekiz 2 Nisan 1976'da yeni bir anayasa kabul etti ve bir demokrasi haline geldi.
