Uluslararası bir araştırmacı ekibi tarafından MÖ 1. binyılda güneydoğu İber Yarımadası'nda gümüş ve kurşun üretimi üzerine yapılan bir çalışmanın sonuçları, MÖ 6. yüzyılda yaşanan Fenike ticari krizinin bu önemli ekonomik faaliyet üzerindeki etkisine ilişkin önceki teorilere meydan okuyor.
Yakın zamanda Journal of Archaeological Science: Reports'da yayımlanan çalışmada, Alicante eyaletindeki üç yerleşimden elde edilen ve MÖ 5. yüzyılın başları ile MÖ 3. yüzyılın ilk yarısı arasına tarihlenen litarjlar (gümüş metalürjisinin yan ürünleri) analiz ediliyor. Sonuçlar, önceki inanışların aksine, gümüş ve kurşun üretiminin Fenike ticaret krizinden sonra aniden durmadığını, aksine muhtemelen daha küçük ölçekte de olsa devam ettiğini göstermektedir.
Paris 1 Panthéon-Sorbonne Üniversitesi'nden Céline Tomczyk liderliğindeki araştırmacılar, Cartagena madenlerinin yaklaşık 80 kilometre kuzeyinde yer alan El Oral, Las Tres Hermanas ve La Illeta dels Banyets bölgelerinde bulunan litarjı inceledi. Ekip, kimyasal ve kurşun izotop analizleri yoluyla, bu metalürjik kalıntıların birbirlerine ve aynı bölgede önceki yüzyıllarda üretilen litarja çok benzer özelliklere sahip olduğunu belirledi.
Cabezo Pequeño del Estaño'daki (Mazarrón, Murcia) Fenike eritme atölyelerinde ve La Fonteta ve Punta de los Gavilanes sitelerinde bulunanlarla incelenen litaşın boyut, doku ve bileşim bakımından benzerliği, muhtemelen benzer şekilli seramik kaplar kullanılarak birkaç yüzyıl boyunca benzer çömlekçilik işlemlerinin uygulandığını göstermektedir. Bu bulgu, bölgeyi etkileyen ekonomik ve siyasi değişikliklere rağmen metalürji tekniklerinde ve hammadde kaynaklarında sürekliliğe işaret etmektedir.
Litarge ve ilişkili iki kurşun eser üzerinde yapılan kurşun izotop analizi, bunların hepsinin zenginliğiyle bilinen ve MÖ 8. ve 6. yüzyıllar arasında yoğun bir şekilde sömürülen Cartagena-La Unión maden bölgesinden geldiğini ortaya koymuştur. Daha önce Fenike ticaret krizinden sonra bu bölgedeki üretimin neredeyse tamamen durduğuna inanıldığı için bu keşif özellikle önemlidir.
Araştırmacılar bulgularımızın, madencilik ve metalürjik üretimdeki önemli düşüşe ve Akdeniz'deki değişim ağlarındaki önemli değişikliklere rağmen, kurşun çıkarımından uygulanan metalürji türüne kadar aynı üretim zincirinin devam ettiğini gösterdiğini belirtiyor. Dolayısıyla ekonomik kriz, üretilen kurşun ve gümüş miktarı muhtemelen önemli ölçüde azalmış olsa da, üretimin durmasına yol açmamıştır.
Bu çalışma, İber Yarımadası'nın ekonomik tarihinin az bilinen bir dönemine yeni bir ışık tutmaktadır. Cartagena-La Unión madenlerinin Fenike dönemi (MÖ 8-6. yüzyıllar) ve Roma dönemi (MÖ 2. yüzyıldan itibaren) boyunca yoğun bir şekilde işletildiği evreler iyi belgelenmiş olsa da, ara dönem şimdiye kadar arkeolojik araştırmalarda bir "kara delik" olarak kalmıştır.
Bu çalışmanın sonuçları, daha küçük ölçekte de olsa, Fenike ticaret krizinden sonra bile bölgede gümüş ve kurşun üretiminin devam ettiğini göstermektedir. Metalürjik faaliyetlerdeki bu süreklilik, daha sonra Roma egemenliği altında üretimin hızla genişlemesini sağlayacak beceri ve teknik bilginin korunmasında önemli bir rol oynamış olabilir.
Bu keşif bizi ekonomik krizlerin antik toplumlar üzerindeki etkisine dair fikirlerimizi yeniden gözden geçirmeye zorluyor. Araştırmacılar, uzun mesafeli ticaret ağlarındaki değişiklikler karşısında yerel toplulukların dikkate değer bir esneklik ve uyum kabiliyeti gösterdiğini belirtiyor.
Araştırma aynı zamanda ticaret ağları ve bu dönemde gümüş ve kurşun kullanımı hakkında yeni sorular ortaya çıkarıyor. Üretim devam etmiş gibi görünse de, bu metallerin nasıl dağıtıldığı ve yerel ve bölgesel ekonomide nasıl bir rol oynadıkları hala belirsiz.
Bu çalışma, MÖ birinci binyılda İber Yarımadası'ndaki yerli, Fenikeli, Yunan, Kartacalı ve Romalı nüfuslar arasındaki etkileşimleri daha iyi anlamayı amaçlayan daha geniş bir projenin parçasıdır. Bulgular, bu ilişkilerin karmaşıklığının ve Cartagena-La Unión bölgesinin antik Akdeniz ekonomisindeki öneminin altını çiziyor.
Araştırmacılar, araştırmalarının coğrafi alanını ve zamansal aralığını genişleterek çalışmalarına devam etmeyi planlıyor. Gelecekteki arkeolojik buluntuların, kimyasal ve izotop analizleriyle birlikte, antik İberya'daki metal üretimi ve ticaretinin daha da ayrıntılı bir resmini sunacağını umuyorlar.
Maden üretiminin tonajını tahmin etmek, maden alanları Roma döneminden modern çağa kadar kapsamlı bir şekilde yeniden şekillendirildiği için karmaşıktır. Ancak, tortul kayıtlar MÖ 6. yüzyılda üretimde keskin bir düşüş olduğunu göstermektedir. Çalışma, Cartagena madenlerinin üretiminin bu krizden sonra muhtemelen azaldığı, ancak tamamen sona ermediği sonucuna varıyor.