Nika İsyanı veya Nika Başkaldırısı olarak da bilinen Nika Ayaklanması, MS 532 yılında Roma İmparatoru I. Justinianus döneminde Konstantinopolis'te meydana gelmiştir ve önemli bir tarihi olay olarak kabul edilmektedir. Ayaklanmaların kökeni, başkentte tırmanan siyasi ve sosyal gerginliklere bağlanabilir; bu gerginlikler esas olarak iki ana circus grubunun, yani Maviler ve Yeşiller'in çatışan çıkarları tarafından körüklenmiştir.
Justinianus'un yetersiz yönetimi ve meseleyi hafife alması tam bir kargaşa ile sonuçlandı. Konstantinopolis şehri beş gün süren bir huzursuzluk dönemi yaşadı ve bu sırada şiddetli bir yangın büyük hasara neden oldu. İmparatoriçe Theodora'nın devreye girmesiyle Justinianus harekete geçme kararı aldı ve nihayetinde orduyu Hipodrom'a gönderdi. Olayın neticesinde Roma İmparatorluğu tarihinde daha önce tanık olunmamış bir katliam yaşandı. Sivillerin önemli ölçüde hayatını kaybetmesine rağmen Justinianus, Nika Ayaklanmalarını rakiplerini ortadan kaldırmak, yönetimini güçlendirmek ve sirk gruplarının etkisini kalıcı olarak bastırmak için bir fırsat olarak kullandı.
Nika Ayaklanması Konstantinopolis Hipodromunda Başladı
Nika Ayaklanması, Doğu Roma İmparatorluğu'nun (Bizans İmparatorluğu olarak da bilinir) imparatorluk başkenti Konstantinopolis'te bulunan Hipodrom'da başladı. Cinayetten tutuklanan iki circus fraksiyonu üyesinin başarısız infazının ardından, hem Maviler hem de Yeşiller İmparator Justinianus'a merhamet için başvurdu. Justinianus cezanın hapis cezasına indirilmesini kabul etti, ancak söz konusu kişiyi affetmekten kaçındı. İmparator o sırada Roma'nın düşmanı olan Sasani Pers İmparatorluğu ile barış anlaşmaları müzakere etmekle meşguldü. Ayrıca, Hipodrom'da yapılacak olan savaş arabası yarışları gibi önemli bir etkinlik için de hazırlıklar yapıyordu. MS 532 yılının 13 Ocak günü, bir grup insan Hipodrom'da toplanarak imparatora bir çağrıda bulundu. Ancak çabaları sonuçta başarısız oldu.
Ayaklanmayı Meşhur Bir Slogan Ateşledi
Roma İmparatorluğu, Justinianus'un circus fraksiyonunun isteklerini yerine getirmemesi nedeniyle tarihinde eşi benzeri görülmemiş bir ana tanıklık etti. İki karşıt grup, yani Maviler ve Yeşiller bir koalisyon oluşturdu ve halk hep bir ağızdan Yunanca "zafer" veya " fetih" anlamına gelen "Nika" kelimesini söylemeye başladı. Hipodrom'da savaş arabalarını desteklemek amacıyla sık sık duyulan bu ses, artık odağını hükümdara doğru kaydırmıştı. Justinianus ve maiyeti, düşmanca bir kalabalık karşısında imparatorluk locası olan kathisma'dan Büyük Saray'ın sınırlarına çekildi. İmparatorun ayrılması, daha sonra Konstantinopolis şehri boyunca halka açık gösterilere katılan halk için bir katalizör görevi gördü.
Nika Ayaklanması İmparatorluk Başkentini Harap Etti
Öfkeli kalabalık ilk olarak cezaevinin bulunduğu praetorium'u hedef aldı, tutukluları serbest bıraktı ve binayı yaktı. Ertesi gün, özellikle de 14 Ocak'ta, Justinianus Hipodrom'a dönerek isyancılarla uzlaşmak için son bir çaba gösterdi. İmparator yeni önerilen talepleri kabul etti ve çok sevilmeyen yüksek rütbeli memurların, yani prefect Kapadokyalı John ve quaestor Tribonian'ın görevlerine son verdi. Ancak, Nika Ayaklanması'nın devam ettiği göz önüne alındığında, yukarıda bahsedilen eylemin yeterli olmadığı anlaşılmaktadır. Ayaklanma sırasında İmparator Justinianus Büyük Saray'a kapanmış ve halkın yaygın şiddet eylemlerine girişerek büyük hasara yol açması nedeniyle ayaklanmayı bastıramamıştır. Başkent, Senato Binası ve İmparator Theodosius tarafından inşa ettirilen Ayasofya gibi en etkileyici yapılarından bazılarının tamamen yıkılmasına neden olan feci bir yangın sonucunda önemli ölçüde tahribata uğradı.
Ayaklanma Bir Aristokrat Direnişine Dönüştü
Justinianus, imparator statüsüne rağmen Konstantinopolis Senatosu da dahil olmak üzere aristokrasiden önemli bir direnişle karşılaştı. Amcası Justinus, askeri olmayan bir seçimi tercih eden aristokrat seçkinler için ilk imparator tercihi değildi. Hem Justinus hem de varisi Justinianus orduda yüksek rütbelere ulaşmış düşük kökenli kişilerdi. Justinianus'un düşük bir soydan gelen aktris Theodora ile evlenme kararının kayda değer bir etkisi oldu. Theodora'nın İmparatorluk içinde güç kazanması hızlı oldu ve sonunda kocasından sonra krallığın en etkili kişilerinden biri haline geldi. Üstelik Justinianus, askeri seferlerini finanse edebilmek için toplumun varlıklı kesimlerine odaklanan yeni bir vergilendirme stratejisi uygulamıştır.
Nika Ayaklanmalarının patlak vermesi üzerine aristokrat sınıf, yeni imparatoru ve eşini devirmek için ortaya çıkan kargaşadan yararlandı. Bu zümre tarafından önceki imparator Anastasius'un yeğeni Hypatius seçildi. Hypatius başlangıçta imparatorluk tacını takma konusunda tereddüt göstermiş, ancak sonunda bu onuru kabul etmiştir. Tahmin edilebileceği gibi, Nika Ayaklanmalarının sonuçlanmasının ardından idam cezasına çarptırıldı.
İmparatoriçe Theodora Justinianus'un Tahtını Kurtardı
Justinianus tam bir infiale dönüşen Nika Ayaklanmasını bastıramamış ve bu nedenle başkenti boşaltmak için bir plan yapmıştır. Tarihçi Procopius'un anlattığına göre, tam bu sırada İmparatoriçe Theodora araya girerek durumu düzeltmiş, eşini azarlamış ve "Kraliyet moru en asil kefendir" şeklinde kayda değer bir söz söylemiştir. Bununla birlikte, "kaçış planı" imparatorun yaklaşan katliamla kendisi arasında bir ayrım yaratma çabasını da temsil ediyor olabilir. Zira Trakya garnizonu Konstantinopolis'e varmış ve saldırı için emir beklemekteydi.
Nika Ayaklanması Katliamla Sonlandı
Theodora'nın yaptığı konuşma imparator için bir motivasyon kaynağı oldu ve nihayetinde başkentte kalma kararına yol açtı. Justinianus 18 Ocak'ta General Belisarius ve Mundus'u birliklerin başına atadı ve huzursuzluğu gidermek üzere onları Hipodrom'a gönderdi. Nika Ayaklanması'nın başladığı yer, yani büyük savaş arabası yarış pisti, aynı zamanda ayaklanmanın şiddetle bastırıldığı yerdi. Askerler tarafından tüm çıkışların kapatılmasının ardından, kalabalık tuzağa düşürüldü ve ardından ayrım gözetmeksizin bir katliama maruz kaldı. Günün sonunda yaklaşık 30.000 kişi hayatını kaybetmişti. Justinianus daha sonra, aralarında kılıçtan geçirilen muhalifi Hypatius'un da bulunduğu ayaklanmayı yönetenlerin işini bitirdi.
Başarısız Nika Ayaklanmasının ardından circus gruplarının etkisi kalıcı olarak ortadan kaldırıldı. Törensel işlev, Yeşiller ve Maviler tarafından korunan tek roldü. Justinianus konumunu sağlamlaştırdıktan sonra çabalarını başkentin yeniden inşasına ve Batı Roma'yı geri alma arzusunu gerçekleştirmeye odakladı.
Kaynaklar:
- J. B. Bury, "The Nika Revolt", History of the Later Roman Empire (1923), bölüm XV kısım 5.
- James Grout: "The Nika Riot", Encyclopædia Romana'nın bir bölümü
