Yüksek sesli, gürültülü müzik kulağa hasar verir mi? En sevdiğiniz metal müzik grubunun üç saatlik konserinin ardından arkadaşınızın konserden övgüyle bahsettiğini duymakta zorlanabilirsiniz. Ses, bir odanın öbür ucundan ulaşıyormuş gibi gelir ve kulağınızdaki çınlamadan sesi çıkarmanız zor olur. Semptomlar ertesi gün büyük ölçüde kaybolabilir ancak merak edebilirsiniz kulaklar yüksek sesli müzikten hasar görebilir mi, örneğin kulak zarı gibi?
Nasıl Duyuyoruz?
Bu soruyu cevaplamak için öncelikle sesin ne olduğunu ve sesi nasıl duyduğumuzu anlamamız gerekiyor. Suda dalgalanma yaratan bir çakıl taşı gibi, yer değiştiren moleküller titreştiğinde ses oluşturur. Ses titreşimi katı ve sıvının içinden geçebilse de kulaklarımız en çok havadaki titreşimleri işlemede iyiler.
Bu hava basıncı dalgaları kulak kanallarımıza giriyor ve kulak zarına çarpıyor. Ossiküler zincir adı verilen üçlü kemik bu titreşimi iç kulağın içindeki spiral boşluk olan ve kulak salyangozu olarak bilinen kokleaya taşır. Hava basıncı dalgaları burada kokleadaki sıvıyla buluşur ve birer sıvı dalgasına dönüşür.
Sesi işte burada algılamaya başlıyoruz. Sıvı dalgaları şimdi on binlerce tüy hücresiyle kaplı baziler zar dokusunu hareket ettirir. Bu tüy hücrelerinin yaptığı özel titreşim ve her birinin üzerindeki stereosil, beynimizin algıladığı o işitsel sinyali oluşturuyor.
Ses Hücreleri Düşündüğünüz Kadar Dayanıklı Değil
Ne yazık ki bu temel hücreler oldukça savunmasızlar. Bu hücrelere hasar verebilecek sesin iki özelliği vardır. İlki hacimdir. Bir ses ne kadar yüksekse, titreşim basıncı o kadar büyük olur.
Kulağın üst işitsel sınırları kişiden kişiye değişmekle birlikte 120 desibeli aşan sese yakın mesafeden maruz kalmak tüy hücrelerini anında bükebilir veya koparabilir ve kalıcı işitme hasarına neden olabilir.
Daha güçlü sesin doğurduğu basınç ossiküler zinciri yerinden bile oynatabilir veya kulak zarını patlatabilir. Bu denklemde sesin süresi de önemli. Tehlikeli derecede yüksek ses kulağa neredeyse anında hasar verebilirken, tüy hücreleri uzun süreli düşük basınçlı sese maruz kaldığında da hasar görebiliyor.
Örneğin, kullandığınız bir el kurutma makinesinin sesini işitmek 20 saniye boyunca güvenlidir. Ancak durmadan 8 saat dinleseydiniz bu düşük basınçlı ses stereosiliyi fazla çalıştırır ve tüy hücresinin destek dokusunu şişirirdi.
Şişen tüy hücreleri uygun hız ve doğrulukla titreyemez, bu da işitmeyi boğuk yapar. Bu tür işitme kaybı geçici eşik kayması olarak biliniyor ve birçok insan bunu yaşamları boyunca en az bir kez yaşar. Yukarıdaki konser örneğinde geçici eşik kaymasının meydana gelmesi sadece 3 saat sürüyor.
Neyse ki genellikle şişme zamanla azaldıkça düzelen geçici bir işitme rahatsızlığıdır. Tehlikeli seslerden zamanında kaçınmak çoğu durumda tüy hücrelerine iyileşmek için yeterli süreyi verir.
Geçici eşik kaymasının kalıcı işitme kaybına neden olma ihtimali bulunmuyor. Ancak tehlikeli ses seviyelerine sık sık maruz kalmak, tinnitus vızıltısı (kulak çınlaması) veya gürültülü ortamda konuşmayı anlamada zorluk gibi çok çeşitli işitme bozukluklarına yol açabiliyor.
Bununla birlikte, aşırı çalışan tüy hücreleri, reaktif oksijen türleri denilen tehlikeli moleküller oluşturabilir. Bu moleküller eşleşmemiş elektronlara sahiptir ve bu da onları yakındaki hücrelerden elektron çalmaya ve iç kulağa kalıcı hasar vermeye iter.
Öneriler
İşitme kaybını önlemek için uygulanabilecek çok sayıda strateji var. Kulak içi kulaklık kullanımına dair güncel araştırmalar gün boyunca 90 dakikadan fazla dinlenecek müzik için ses seviyesini %80 veya altında tutmayı öneriyor. Gürültü yalıtımlı kulaklıklar daha düşük ses seviyesinde müzik dinlemenize yardımcı olarak kulağı korur.
İşitme sisteminizi korumak için işitme duyusunun temelini anlamak çok önemli. Tıpkı gözlerimiz ve dişlerimiz gibi kulaklarımız da yıllık kontrollere ihtiyaç duyar. Her bireyin odyoloğa erişimi yok ancak dünyanın dört bir yanındaki kuruluşlar bu tür hayati kaynakları uzak bölgelere ulaştırmak için taşınabilir işitme testleri ve kullanımı kolay uygulamalar geliştiriyor.
Son olarak, kendinizi konser gibi uzun süre yüksek sese maruz bırakacaksanız kulak tıkacı kullanmayı deneyebilirsiniz. Kulak tıkacının ne kadar etkili olacağı ne kadar iyi takıldığına bağlı. Bu nedenle talimatları okumaya dikkat edin. Doğru şekilde takıldığında en sevdiğiniz grubu birçok gece dinleyebilirsiniz.
Tüy hücreleri nedir?
Tüy hücreleri, iç kulakta bulunan ve ses dalgalarını beyne gönderilen elektrik sinyallerine dönüştürmekten sorumlu olan özelleşmiş duyu hücreleridir. Bu hücreler, ses titreşimlerine yanıt olarak hareket eden ve elektrik sinyallerini başlatan yüzeylerinden uzanan saç benzeri çıkıntılar nedeniyle adlandırılmıştır.
Tüy hücreleri sesi nasıl algılar?
Tüy hücreleri iç kulağın baziler membranına gömülüdür ve stereosili adı verilen küçük saç benzeri çıkıntılarla kaplıdır. Ses titreşimleri baziler membranın hareket etmesine neden olur, bu da stereosilyaların bükülmesine neden olur. Stereosilya büküldüğünde, tüy hücresi zarlarındaki iyon kanalları açılır ve pozitif yüklü iyonların hücre içine akmasına izin verir. Bu da işitme siniri aracılığıyla beyne iletilen bir elektrik sinyali oluşturur.
Tüy hücreleri hasara veya dejenerasyona nasıl tepki verir?
Tüy hücreleri, yüksek sese maruz kalma, bazı ilaçlar ve genetik mutasyonlar gibi çeşitli faktörler nedeniyle hasar görebilir veya dejenere olabilir. Bazı durumlarda saç hücreleri yenilenebilir, ancak çoğu durumda hasar kalıcıdır ve işitme kaybına yol açabilir.
