Asya ekonomik krizi, döviz kurunun ve sıcak paranın çöküşünü temel alan bir krizdir. 1997'de Tayland'da baş gösterdi ve hızla Doğu ve Güneydoğu Asya'yı sardı. Mali kriz bölgedeki birçok ülkenin para birimi değerini, borsasını ve diğer varlık fiyatlarını çökertti. 2 Temmuz 1997'de Tayland, para birimini ABD dolarına göre devalüe etti. Bu gelişme spekülatif baskılara yol açtı ve Tayland'ın resmi döviz rezervleri hızla tükendi. Tayland hükümetinin dövizinin tükenmesiyle hükümet ABD dolarına sabitlenmiş Tayland bahtını dalgalı kura çevirmek zorunda kaldı ve Tayland bahtı döviz karşısında tutunamadı. İkili ödemeler dengesinin bozulması ve bankacılık kriziyle Tayland'ın para birimi, hisse senedi ve emlak piyasası çöktü ve Doğu Asya'nın çoğunu saran derin bir ekonomik kriz başladı.
Asya ekonomik krizine yol açan neden
Asya mali krizinin nedenleri açıktı. Asya ülkelerinde son zamanlarda görülen güçlü büyüme rekorları ekonomideki altta yatan önemli kırılganlıkları maskelemişti. Özellikle yıllardır süre gelen hızlı kredi büyümesi ve buna karşılık yetersiz denetim, borçlanma oranını ve şüpheli kredileri yükseltmişti. Yerel ekonomi ve gayrimenkul piyasasındaki risk artışıyla yabancı sermayeye bağımlılık artmış ve cari açık ile dış borç artışı oluşmuştu. Kısa vadeli ağır dış borçlanmalar şirketleri ve bankaları döviz kuru ve fon risklerine itmiş ancak kurun sabit tutulması bu riskleri maskelemişti. Kuru daha fazla sabitlemenin mümkün olmayacağının anlaşılmasıyla ve yerel para biriminin zayıflamasıyla firmaların dış borçları arttı ve birçoğunu iflasa sürükledi.
Krizi tetikleyen etken
1997 Asya Ekonomik Krizi'nin başlıca nedenlerinden biri sıcak para (yeni yabancı sermaye) balonuydu. 1980'lerin sonu ile 1990'ların başlarında Tayland, Singapur, Malezya, Endonezya ve Güney Kore gibi birçok Güneydoğu Asya ülkeleri gayri safi yurtiçi hasılada (GSYİH) %8–%12 gibi büyük ekonomik büyümeler elde etmişti. Bu başarıya "Asya ekonomik mucizesi" deniliyordu ancak başarının içinde büyük bir risk yatıyordu.
Bu söz konusu Asya ülkelerindeki ekonomik gelişmeler başta ihracat artışı ve yabancı yatırım kaynaklıydı. Ekonomi ihracat odaklı kurulduğundan hükümet yerel şirketlerle yakın ilişki ve kontrol içindeydi. Hatta sıcak parayı ülkeye çekmek için yüksek faiz oranı ve ABD dolarına sabitlenmiş sabit döviz kuruna bile geçilmişti ve bu döviz kuru ihracatçıların lehine oranda sabitlenmişti. Ancak sabit kur politikası sermaye piyasasını ve şirketleri kur riskine maruz bırakıyordu.
1990'ların ortalarına gelindiğinde ABD'nin ekonomik durgunluktan çıkmasıyla ABD federal bankası enflasyona karşı faiz oranını yükseltti. Daha yüksek faiz oranıyla dünyada sıcak para ABD piyasasına yöneldi ve ABD dolarının değeri arttı. Böylece ABD dolarına sabitlenmiş Asya ülkelerinin para biriminin de değeri arttı. Bu durum Asya ülkelerindeki tüm ihracat planlarını bozdu ve balon büyümeye olumsuz darbe indirdi.
Altlarında büyük kredilerin yattığı varlık fiyatlarının düşmesiyle ülke ihracatı şoka uğradı. Yabancı yatırımcılar panikledi ve hızla Asya ülkelerinden çekilmeye başladı. Yoğun sermaye çıkışıyla Asya ülkelerinin para birimlerinde değer kaybı çöküşü yaşandı. Döviz kurunu ayakta tutmaya çalışan Tayland hükümetinin dövizinin tükenmesiyle Tayland bahtının değeri çöktü ve aynı etki hızla diğer Asya ülkelerine sıçradı.
Asya ekonomik krizinden alınan dersler
1997 Asya Mali Krizi ülkelere önemli finansal dersler verdi. Asya ülkeleri dış ekonomik etkilerden korunmak için daha büyük döviz rezervleri oluşturmaya başladı. Dahası birçok Asya ülkesi cari hesap fazlası yaratmak için para birimlerini zayıflattı ve ekonomik yapılarını düzenledi. Cari fazlalık döviz rezervlerini artırmayı sağladı.
Asya ekonomik krizi ile hükümetlerin piyasa üzerindeki rolü sorgulandı. Neoliberalizmi destekleyenler serbest piyasa kapitalizmini savundu ve hükümet müdahalesi ve hükümet kapitalizminin krize neden olduğunu söyledi. Zaten IMF'nin Asya mali krizi ile ülkelere sunduğu uyum paketleri ülkelerde hükümet ile sermaye piyasası arasındaki ilişkiyi zayıflatarak neoliberal modeli teşvik etti.
Asya mali krizinin etkileri
1997 Asya Ekonomik Krizi'nden en çok etkilenen ülkeler arasında Endonezya, Tayland, Malezya, Güney Kore ve Filipinler vardır. Bu ülkelerde döviz kuru, borsa ve diğer varlıkların fiyatları tamamen çakıldı. 1996'dan 1997'ye dek Endonezya'da kişi başına nominal GSYİH %43,2, Tayland'da %21,2, Malezya'da %19, Güney Kore'de %18,5 ve Filipinler'de %12,5 düştü. Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyeti, Singapur ve Japonya da etkilendi.
Asya ekonomik krizi ekonomik etkilerin yanında siyasi sonuçlar doğurdu. Tayland Başbakanı Yongchaiyudh ve Endonezya Devlet Başkanı Suharto istifa etti. Bazı kişilerin büyük miktarda döviz spekülasyonu yaratarak krizi tetiklemekle suçladığı George Soros'a karşı anti Batı duygular beslendi.
Asya mali krizinin etkisi Asya ile bitmedi. Uluslararası yatırımcıların Türkiye gibi diğer bölgelerdeki gelişmekte olan ülkelere yatırım yapma ve borç verme konusunda cesareti kırıldı. Petrol fiyatları da düştü. Ölçek ekonomisi gereği petrol endüstrisinde bazı büyük birleşme ve satın alımlar yapıldı.
Asya mali krizinde IMF
Uluslararası Para Fonu (IMF) küresel parasal işbirliğini ve uluslararası ticareti teşvik eden, yoksulluğu azaltıp finansal istikrarı desteklemeyi amaçlayan uluslararası bir kuruluş. IMF, Asya ekonomik krizi sırasında ülkelere kurtarma paketleri hazırladı. Tayland'a 20 milyar dolar, Endonezya'ya 40 milyar dolar ve Güney Kore'ye 59 milyar dolar verilerek temerrüde düşmeleri engellendi. Bu değer IMF'nin o zamana dek bir ülkeye verdiği en yüksek yardım paketi oldu.
Kurtarma paketlerinin karşılığında IMF ülkelerden hükümet harcamalarını azaltmayı, iflas etmiş finansal kurumların batmasına izin vermeyi ve faiz oranlarını agresif biçimde yükseltmelerini istedi. Bu şartlar ülkelerin para birimi ve ödeme gücüne dair güveni artırmak için gerekli oldu.
Referanslar:
- https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/crash/etc/cron.html
- https://www.federalreservehistory.org/essays/asian-financial-crisis
- https://www.westga.edu/~bquest/2003/asian.htm