1997'de İngilizler Hong Kong'u Çin'e teslim etti. Hong Kong'un teslim edilmesi 99 yıllık kiralama süresi sona ererken hem bölge sakinleri hem de Çinliler, İngilizler ve dünyanın geri kalanı tarafından heyecanla beklenen bir olay olmuştu. Güney Çin Denizi'nde bulunan Hong Kong 1106 kilometrekarelik yüzölçümü ile bugün dünyanın en çok işgal edilen ve ekonomik açıdan bağımsız olan bölgelerinden biri. Bu kiralama ticaret dengesizlikleri, afyon ve Kraliçe Victoria'nın Britanya İmparatorluğu'nun değişen gücüne karşı verilen savaşların bir sonucu olarak ortaya çıktı.
Hong Kong, Savaşan Devletler Çağı döneminde ve Qin devletinin iktidara gelmeye başlamasıyla ilk olarak MÖ 243'de Çin'e dahil edildi. Gelecek 2000 yıl boyunca neredeyse sürekli Çin kontrolünde kaldı. İngiliz Kraliçesi Victoria'nın genişleyici egemenliği altında 1842'de ülke İngiliz Hong Kong'u olarak tanınmaya başladı.
Ticari Dengesizlikler: Afyon, Gümüş ve Çay Takası
19. yüzyıl İngilteresinin Çin çayı için doyumsuz bir iştahı vardı. Qing Hanedanı ve yönetimleri İngilizlere çay satarken karşılığında İngiliz malı bir şey almak istemiyor, sadece gümüş veya altınla ödeme yapılmasını istiyordu. Kraliçe Victoria hükümeti çay için ülkenin altın veya gümüş rezervini kullanmaktan memnun değildi ve alım satım işlemlerinden doğan çay ithalat vergisi İngiliz ekonomisinin büyük kısmını kapsar hale gelmişti. Victoria hükümeti bunun yerine İngiliz sömürgesi Hindistan alt kıtasından Çin'e zorla afyon ihraç etmeye karar verdi. Böylece afyon çayla takas edilmeye başlandı.
Çin hükümeti şaşırtıcı olmayacak ki, ülkesine yabancı bir güç tarafından geniş çapta uyuşturucu ithal edilmesine razı olmadı. O zamanlar İngiltere'nin çoğu afyonu tehlike olarak görmüyordu; Onlara göre bir ilaçtı. Ancak Çin askeri güçleri afyon uyuşturucusuna bağımlı olmuştu ve ülkede afyon krizi yaşanıyordu. İngiltere'de William Ewart Gladstone (1809-1898) gibi bu tehlikeyi tanıyan ve şiddetle karşı çıkan politikacılar vardı; bunun yanında geleceğin ABD başkanı Franklin Delano Roosevelt'in (1882-1945) dedesi Warren Delano (1809-1898) gibi servetlerini afyondan kazanan afyon tüccarı insanlar da vardı.
Afyon Savaşları
Qing hükümeti afyon ithalatının yasaklanmasının işe yaramadığını keşfedince (çünkü İngiliz tüccarlar ilacı Çin'e kaçırıyordu) daha doğrudan bir eylemde bulundular. 1839'da Çinli yetkililer 20.000 balya afyonu imha etti. Yasadışı afyon kaçaklığı operasyonlarını sürdürmek isteyen İngiltere bunun üzerine Çin'e savaş ilan etmek zorunda kaldı.
Birinci Afyon Savaşı 1839'dan 1842'ye kadar sürdü. İngiltere, Çin anakarasını istila etti ve 25 Ocak 1841'de Hong Kong adasını askeri strateji noktası olarak kullanmak üzere işgal etti. Çin savaşı kaybetti ve Hong Kong'u Nanking Antlaşması'nda Britanya'ya devretmek zorunda kaldı. Sonuç olarak Hong Kong, İngiliz İmparatorluğu'nun yeni kolonisi oldu.
Hong Kong'un Kiralanması
Ancak Nanking Antlaşması afyon ticaret anlaşmazlığını çözmedi ve çatışma İkinci Afyon Savaşı'na neden oldu. Bu çatışmayı sonlandıran 18 Ekim 1860'ta İngiltere'nin Kowloon Yarımadası ve Stonecutters Adası'nın (Ngong Shuen Chau) güney bölümünü Pekin Sözleşmesi ile alması oldu
Britanyalılar 19. yüzyılın ikinci yarısı boyunca İngiliz Hong Kong'undaki serbest limanların güvenliğine dair endişeleniyordu. Burası Çin kontrolü altındaki alanlarla çevrili, yalıtılmış bir adaydı. 9 Haziran 1898'de İngilizler, Hong Kong, Kowloon ve "Yeni Bölgeler"i (yaklaşık 200'den fazla ada) kiralamak üzere Çin ile anlaşma imzaladı. Hong Kong'un İngiliz valileri tam mülkiyet için baskı yaptı. Çin Birinci Çin-Japon Savaşı ile zayıflamış olmasına rağmen İngiltere ile arasındaki savaşı sonunda sonlandırmak için daha makul bir görüşme yapmaya karar verdi. Adanın yasal kiralama süresi 99 yıl olacaktı.
Amerika Oyuna Dahil Oluyor
20. yüzyılın ilk yarısında İngiltere birkaç kez Çin'e yapılan kiralama anlaşmasını iptal etmeye çalıştı çünkü ada artık İngiltere için o kadar da önemli değildi. Fakat 1941'de Japonya Hong Kong'u ele geçirdi. ABD Başkanı Franklin Roosevelt, İngiltere Başbakanı Winston Churchill'e (1874-1965) adayı Çin'e, savaşta verdikleri desteklerden dolayı bir imtiyaz olarak iade etmeleri için baskı yapmaya çalıştı, ancak Churchill teklifi reddetti. 2. Dünya Savaşı'nın sonunda İngilizler hala Hong Kong'u kontrol ediyordu ancak Amerikalılar adanın Çin'e verilmesi için baskı yapmayı sürdürdüler.
1949'da Mao Zedong (1893-1976) önderliğindeki Halk Kurtuluş Ordusu Çin'i ele geçirdi ve Batı şimdi değersiz gördükleri Hong Kong'un Komünistlerce özellikle de Kore Savaşı sırasında casusluk amacıyla ele geçirilmesinden korkuyordu. Dörtlü Çete 1967'de Hong Kong'a asker göndermeyi düşünse de hiçbir zaman Hong Kong'un iadesi için talepte bulunmadı.
Teslim Edilmeye Doğru
19 Aralık 1984'te kiralama süresinin sona ermesiyle İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher (1925–2013) ve Çin Başbakanı Zhao Ziyang (1919–2005) İngiltere'nin hem Yeni Bölgeleri hem de Kowloon'u ve İngiliz Hong Kong'unu iade etmeyi kabul ettiği Çin-İngiliz Ortak Deklarasyonu'nu imzaladı. Bildirgenin şartlarına göre Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyeti (PRC) altında özel bir idari bölge (SAR) olacak ve dışişleri ve savunma dışında yüksek derecede özerklik taşıyacaktı. Kira sözleşmesinin sona ermesinden sonra 50 yıl boyunca Hong Kong ayrı gümrük bölgesi bulunan serbest bir liman olacak ve serbest ticaret piyasası kurabilecekti. Hong Kong vatandaşları Çin anakarasında yasaklanan kapitalizm ve siyasi özgürlükleri uygulamaya devam etmekte serbesttiler.
Anlaşmadan sonra İngiltere, Hong Kong'da daha geniş demokrasiler uygulamaya başladı. Hong Kong'daki ilk demokratik hükümet 1980'lerin sonlarında işlevsel seçim bölgeleri ve doğrudan seçimlerle kuruldu. Belirsiz sayıda protestocu öğrencinin Tiananmen Meydanı'nda katledilmesinden sonra (3-4 Haziran 1989 Çin, Pekin) bu değişikliklerin istikrarı şüpheli hale geldi. Hong Kong'da yarım milyon insan katliamı protesto etmek için yürüyüş yaptı.
Çin Halk Cumhuriyeti Hong Kong'un demokratikleşmesini reddetmesine rağmen bölge son derece yüksek kazanç fırsatlarına sahipti. Hong Kong, İngilizlerin eline geçtikten sonra büyük bir metropol oldu ve işgal altındaki 150 yıl süresince şehir büyüdü ve canlandı. Hong Kong bugün dünyanın en önemli finans merkezlerinden ve ticaret limanlarından biri olarak kabul edilir.
Hong Kong'un Teslim Edilmesi
1 Temmuz 1997'de kiralama sona erdi ve Büyük Britanya hükümeti, İngiliz Hong Kong'u ve çevresindeki bölgelerin kontrolünü Çin Halk Cumhuriyeti'ne devretti.
İnsan hakları sorunları ve Pekin'in daha fazla siyasi kontrol isteği zaman zaman önemli sürtüşmelere neden olmasına rağmen geçiş az ya da çok pürüzsüz oldu. 2004'ten bu yana yaşanan olaylar–özellikle 2019 yazında olanlar–evrensel oy hakkı eksikliğinin Hong Kong'luları ayaklandırmaya devam ettiğini ve Çin'in Hong Kong'un tam siyasi özgürlük kazanmasına izin vermekte isteksiz olduğunu göstermiştir.
Anahtar Çıkarımlar
- 9 Haziran 1898'de Kraliçe Victoria yönetimindeki Britanyalılar, Çin'in İngiliz çay ve afyon ticareti üzerine kaybettiği bir dizi savaşın ardından Hong Kong'un kiralanması için 99 yıllık bir kiralama sözleşmesi imzaladı.
- 1984 yılında İngiliz Başbakanı Margaret Thatcher ve Çin Başbakanı Zhao Ziyang kiralamanın sona ermesinden sonraki dönemin planını müzakere etti. 50 yıllık süre boyunca Hong Kong'un yarı özerk bir bölge olarak kalması bunlar arasındaydı.
- Kiralama 1 Temmuz 1997'de sona erdi ve ada Çin'den işlevsel olarak ayrı olmasına rağmen o zamandan bugüne demokratik fikirli Hong Kong halkı ile Komünist Çin arasındaki gerginlikler sürmeye devam etti.
Sık Sorulan Sorular
Hong Kong'un Birleşik Krallık'a kiralanması nedir?
Hong Kong'un Birleşik Krallık'a kiralanması, Çin ile Birleşik Krallık arasında yapılan bir anlaşmaydı. Bu anlaşma uyarınca Birleşik Krallık, Hong Kong bölgesini Çin'den 1898'den 1997'ye kadar 99 yıllık bir süre için kiraladı.
Çin neden Hong Kong'u Birleşik Krallık'a kiraladı?
Çin, Hong Kong'u İngiltere'ye Afyon Savaşlarının bir sonucu olarak kiraladı. İngiliz kuvvetleri galip geldi ve Nanking Antlaşması (1842) ve daha sonra Pekin Konvansiyonu'nun (1860) bir parçası olarak Çin, Hong Kong'u Britanya İmparatorluğu'na devretti.
Kira anlaşmasının şartları nelerdi?
Kira anlaşması, Birleşik Krallık'ın Hong Kong üzerinde 99 yıl süreyle egemenlik kurmasını öngörüyordu. Anlaşma, İngilizlerin bölgeyi yönetmesine ve idare etmesine izin vererek bir İngiliz sömürge yönetimi sistemi kurdu.
Kira dönemi boyunca neler oldu?
Kira dönemi boyunca Hong Kong büyük bir uluslararası ticaret ve finans merkezi haline geldi. İngilizler çeşitli idari ve ekonomik reformlar uygulayarak bölgenin büyümesine ve refahına yol açtı.
Kira sözleşmesinin sona ermesine ne yol açtı?
Kira anlaşması 1997'de sona ermek üzereyken İngiltere ve Çin arasında müzakereler başladı. Her iki taraf da Hong Kong'un ekonomik ve siyasi sistemlerini koruyarak Çin egemenliğine geri döneceği "bir ülke, iki sistem" ilkesini kabul etti.
Hong Kong'un devri sırasında neler oldu?
1 Temmuz 1997'de Hong Kong'un kira sözleşmesi sona erdi ve bölge Çin'e devredildi. Bu olay Hong Kong'daki İngiliz sömürge yönetiminin sona ermesine ve Çin egemenliği altında Hong Kong Özel İdari Bölgesi'nin kurulmasına işaret ediyordu.
Hong Kong'un kiralanması bölgenin gelişimini nasıl etkiledi?
Hong Kong'un Birleşik Krallık'a kiralanmasının Hong Kong'un gelişimi üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. İngiliz yönetimi altında Hong Kong hızlı bir ekonomik büyüme yaşamış, büyük bir finans merkezi ve uluslararası bir ticaret merkezi haline gelmiştir. Kiralama döneminde kurulan yasal ve idari sistemler bugün Hong Kong'un yönetimini şekillendirmeye devam etmektedir.
Hong Kong'un kiralanmasının bıraktığı miras nedir?
Hong Kong'un Birleşik Krallık'a kiralanması bölge üzerinde kalıcı bir etki bırakmıştır. Doğu ve Batı etkilerinin harmanlandığı küresel bir finans merkezi olarak Hong Kong'un benzersiz kimliğini şekillendirmiştir. 1997'deki devir teslim, tarihte önemli bir ana işaret ederek Hong Kong ile Çin anakarası arasındaki ilişkiyi şekillendirmeye devam eden "bir ülke, iki sistem" ilkesinin kurulmasına yol açtı.
Hong Kong'un kira sözleşmesi nasıl sona erdi?
Hong Kong'un kira sözleşmesi, bölgenin Çin'e devredildiği 30 Haziran 1997 tarihinde sona erdi. Devir, egemenliğin devrini ve Çin egemenliği altında Hong Kong Özel İdari Bölgesi'nin (HKSAR) kurulmasını ana hatlarıyla belirleyen Çin-İngiliz Ortak Deklarasyonu'nun uygulanmasına işaret ediyordu.