Büyük Terör olarak da bilinen Büyük Temizlik, Sovyet diktatör Josef Stalin'in Komünist Parti içindeki muhalif üyeleri ve tehdit olarak gördüğü herkesi ortadan kaldırmak için yönettiği acımasız bir politik harekattı. Sayılar farklılık gösterse de, çoğu uzman, 1936 ile 1938 yılları arasında gerçekleşen Büyük Temizlik sırasında en az 750.000 kişinin idam edildiğine inanıyor. Gulag olarak bilinen zorunlu çalışma kamplarına bir milyondan fazla insan gönderildi. Bu merhametsiz ve kanlı operasyon SSCB genelinde yaygın dehşete neden oldu ve ülkeyi uzun yıllar etkiledi.
Büyük Temizlik neden yapıldı?
Sovyetler Birliği lideri ve Bolşevik partisinin başkanı Vladimir Lenin 1924'te öldü. Stalin siyasi veraset savaşını kazanmaya çalıştı ve sonunda 1929'da kendini diktatör ilan etti.
Stalin'in iktidara gelmesiyle eski Bolşevik partisinin bazı üyeleri, otoritesini tartışma konusu haline getirmeye başladı. 1930'ların ortalarında, Stalin Bolşeviklerle veya Lenin'in hükümetiyle bağı olan herkesin kendi istikbali için bir tehdit olduğuna ve hepsinin gönderilmesi gerektiğine inanıyordu.
Büyük Temizlik sürecinin nedenleri tarihçiler arasında tartışılmaktadır. Bazıları Stalin'in acımasızlığının diktatör olarak otoritesini sürdürme arzusu tarafından beslendiğini iddia ediyor. Diğerleri ise "daha az gerçekçi" şekilde Sovyet Komünist Partisini koruma, geliştirme ve birleştirme yolu olarak görüyor.
Almanya'daki Nazi gücünün ve Japonya'daki militarist yükselişin SSCB için büyük bir tehlike oluşturduğu da açıktı. Birçok araştırmacı, bu tehditlerin Stalin'i ülkesini birleştirme ve güçlendirme çabasıyla, tasfiye yoluna gitmeye kendini ikna ettiğine inanıyor.
Sergei Kirov suikastı
Büyük Temizlik'in ilk olayı 1934'te tanınmış bir Bolşevik lideri olan Sergei Kirov'un suikastı ile gerçekleşti.
Kirov, Komünist Parti genel merkezinde Leonid Nikolayev adında bir adam tarafından tabancayla öldürüldü. Bu suikast hala tartışılsa da, genel kanı Stalin'in bu adamı Kirov'u öldürmesi için tuttuğuna inanılıyor.
Stalin, Kirov'un ölümünden sonra, tehlikeli bir komplosunu ortaya çıkardığını iddia ederek Stalinist karşıtı Komünistlerin tasfiyesini başlattı. Diktatör, şüpheli görünen parti muhaliflerini öldürmeye veya hapsetmeye başladı. En sonunda 1917 Rus Devrimi'ne katılan tüm eski Bolşevikleri ortadan kaldırmayı başardı..
Tasfiye edilenler arasında Komünist Parti üyeleri, hükümet yetkilileri, ordu subayları ve sözde suç ortakları vardı.
Moskova Davaları
Kirov'un ölümü, Stalin'in politik rakiplerinin ve muhaliflerinin çoğunu başarılı bir şekilde ortadan kaldıran üç geniş çaplı davanın yolunu açtı. Lev Kamenev, Grigorii Zinoviev, Nikolai Bukharin ve Aleksei Rykov da dahil olmak üzere birkaç eski yüksek rütbeli Komünist vatana ihanetle suçlandı.
Moskova Davaları olarak bilinen davalar açıkça önceden hazırlanmış olaylardı. Sanıklar bir şekilde hain ve casus olduklarını itiraf ettiler. Daha sonra tarihçiler sanıkların bu anlamsız itiraflarını ancak sorgulandıktan, tehdit edildikten ve ağır işkence gördükten sonra kabul ettiklerini öğrendiler.
Aynı anda, NKVD olarak bilinen Sovyet gizli polisi, diğer Sovyet karşıtı destekçilerin öldürülmelerine hükmetmek için sahada üç üyeli bir kurulu yönetiyordu. Sanıklar yargılanıyor, anında orada suçlu bulunarak infaz edilmekteydi.
Beşinci kol
Stalin, Büyük Temizlik sırasında arananları tanımlamak için "beşinci kol", "halk düşmanı" ve "sabotajcılar" gibi terimler kullandı.
Öldürme ve hapis cezaları Bolşevik parti üyeleri, siyasi yetkililer ve askeri üyelerle başladı. Ardından "temizlik" köylüler, etnik azınlıklar, sanatçılar, bilim adamları, entelektüller, yazarlar, yabancılar ve sıradan vatandaşları kapsayacak şekilde genişledi. Aslında hiç kimsenin bu tehditten korunma şansı olmadı.
Stalin darbe planladıklarını iddia ederek 30.000 Kızıl Ordu üyesini idam etti. Araştırmacılar toplam 103 general ve amiralden 81'inin idam edildiğini tahmin ediyorlar.
Stalin ayrıca aileleri, bir eşin veya babanın işlediği suçlardan sorumlu tutan bir kararname imzaladı. Bu, 12 yaşından küçük çocukların idam edilebileceği anlamına geliyordu. Toplamda, Komünist Partinin 3 milyon üyesinin üçte biri tasfiye edildi.
Gulag çalışma kampları
Hiç şüphe yok ki Stalin'in acımasız yöntemleri ülkeyi felce uğrattı ve yaygın bir terör iklimini başlattı .
Bazı kurbanların, Gulag çalışma kamplarındaki zorlu koşullara katlanmak için oraya gönderilmektense öldürülmeyi tercih ettikleri iddia ediliyor. Fakat Gulag kamplarına gönderilen birçok kişi genellikle idam edildi.
Çoğu tarihçi Büyük Temizlik sırasında en az 750.000 kişinin öldürüldüğünü tahmin etse de, bu sayının çok daha yüksek olması gerektiği üzerine tartışmalar var. Öyle ki, bazı uzmanlar, esas ölüm rakamının en az iki katı yüksek olduğuna inanıyor.
Birçok insan ortadan kaybolduğu ve cinayetler sık sık kapatıldığı için kesin bir ölüm oranının belirlenmesi imkansızdır. Konuyu daha da karmaşıklaştırmak için, çalışma kamplarındaki mahkumlar genellikle tükenme, hastalık veya açlıktan öldü.
Leon Troçki suikastı
Büyük Temizlik resmi olarak 1938'de sona erdi, ancak birçok insan Stalin'in uzun zamandır rakibi Leon Trotsky'nin Ağustos 1940'ta öldürülmesine kadar devam ettiğine inanıyor.
Troçki Moskova Davaları sırasında gıyaben ölüm cezasına çarptırıldı. İspanyol bir komünist tarafından buz kıracağıyla öldürüldüğünde Meksika'da sürgünde yaşıyordu.
Bu suikasttan sonra bile kitlesel cinayetleri, tutuklamalar ve sürgünler 1953'te Stalin'in ölümüne kadar sürecekti. II. Dünya Savaşı sırasında Stalin, savaş esirlerinin ve hainlerin, özellikle de Polonya vatandaşlarının infazından sorumluydu.
Büyük Temizlik'ten kalanlar
Stalin'in halefi Nikita Kruşçev, Büyük Temizlik ile yaşanan acımasız şiddeti kınadı. 1956 gizli konuşmasında Kruşçev, tasfiyelere "gücün kötüye kullanılması" adını verdi ve kurbanların çoğunun aslında saf ve masum olduğunu kabul etti.
Stalin'in terör ve işkence eylemleri, Sovyet halkının ruhlarınında derin yaralar bıraktı ve entelektüeller ve sanatçılar gibi belirli vatandaş gruplarını etkili bir şekilde ortadan kaldırdı. Diktatör olarak sürdürdüğü saltanatı halkı tümüyle devlete bağımlı kıldı.
Şaşırtıcı bir şekilde, Büyük Temizlik'in mirası ve Stalin'in kendisi, karışık değerlendirmelerle bezelidir. Elbette çoğu Rus bu olayı korkunç bir dönem olarak görse de, diğerleri Stalin'in barbarca yollar kullanmasına rağmen Sovyetler Birliği'nin güçlenmesine ve büyüklüğünün devamına yardımcı olduğuna inanıyor.