İspanya Veraset Savaşı: Fransız Egemenliğinin Sonu

İspanya Veraset Savaşı, 18. yüzyılın başlangıcının en belirgin olayıydı. Utrecht Antlaşması ile bitirilen savaş, Avrupa devletlerinin politikalarındaki bir dizi keskin uçlardan oluşan ve çözümsüz görünen aykırılıklarının bir neticesi olarak başladı. Bu savaş kısa dönem aralığında iki farklı dönemi – 17. ve 18. yüzyıl – ayıran, adeta bir çağdan diğerine geçiş gibiydi.

İspanya Veraset Savaşı'nı başlatacak olan neden, çocuk sahibi olmamış İspanyol Kralı II. Charles'ın ölümüdür. Kralın ölümü, arkasında muhteşem büyüklükte bir hükümdarlık alanı bıraktı. Tahta oturacak olan yalnızca İspanya değil, İtalyan ve Hollanda topraklarının yanında Filipinler ve Amerika'nın bazı bölgelerinin de sahibi olacaktı.

Taht için birden fazla rakip vardı. En güçlüleri Habsburglardan I. Leopold ve Fransa Kralı XIV. Louis idi. İkisinin de İspanyol prensesleri üstünden ölen kral ile bağlantıları vardı. İngiltere ve hatta Hollanda dahil olmak üzere tüm Avrupa bu verasete dahil olmak istedi. Çünkü Avrupa'daki güç dengesinin bir anda bozulmasını kimse istemiyordu.

İspanya Veraset Savaşı: Büyük İttifak kuruluyor

Fransa Kralı XIV. Louis, kısa süre içinde ölecek olan II. Charles'tan, Bourbon hanedanından Anjou Dükü Philip'i yeni kral olarak belirleyen bir vasiyetnameyi zorla almıştı. Bu hamlesiyle İspanya Kralı V. Philip oldu. Fransız ve İspanyol hükümdarlığının daha sonra birleşecek olma olasılığı çok yüksekti. Dolayısıyla, İngiltere ve Hollanda, Fransa ve İspanya'ya karşı Kutsal Roma İmparatoru I. Leopold'un tarafına geçti. Sonrasında, beklendiği gibi Prusya da bu birliğe katıldı. Bu ilişki daha sonra Büyük İttifak olarak tanımlandı. Bavyera prensleri ve Mantua ve Savoy Dükalığı da Fransa ile yakınlaştı. Savoy iki sene sonra tarafını değiştirecekti.

İspanya Veraset Savaşı on iki yıl (1701-1713) devam etti ve tüm Batı Avrupa yönetimleri savaştaydı. Avrupa'daki muharebelerin merkezi Hollanda, güney Almanya, kuzey İtalya ve elbette İspanya oldu. Denizlerdeki çatışmalar da genellikle Akdeniz havzasında yaşandı.

İspanyol Veraset Savaşı'nın ilk görünür başlangıcını I. Leopold yaptı. Leopold, Milano Dükalığı'nı tekrar elde etmek istiyordu ve Savoy bölgesine 30.000 asker gönderdi. Eylül 1701'de ise Hollanda'nın güneyinde bir kaleyi ele geçirdi. XIV. Louis vakit kaybetmeden İspanyol Hollandası'na birlik yolladı. Fakat diğer yandan barış görüşmeleri için de elçiler gönderecekti.

Fransızların Savaştaki Yenilgileri

XIV. Louis'ye olan düşmanlığını hiçbir zaman gizlemeyen İngiltere Kralı III. Marlborough Dükü John Churchill, hem İngiliz hükümetinde hem de savaş bölgelerinde 1711 yılına kadar anahtar bir konumdaydı. Avusturya adına hizmet veren Savoy Prensi Eugene'de İspanya Veraset Savaşı'nın diğer önemli ismiydi. Bu iki ismin aldığı sorumluluk sayesinde, 1704-1709 yıllarında Fransızlara karşı birkaç önemli zafer elde edildi.

Marlborough, Savoy Prensi Eugene ve Baden Louis'in komuta ettiği İttifak ordusu, 1704 yılında Blenheim'da Fransızları yendi. Ardından Almanya bütün olarak Büyük İttifak'ın yönetimi altına girdi. Aynı yıl içinde İngiliz ve Hollanda orduları Cebelitarık'e ele geçirdiler. 1706 yılındaysa Duke de Villeroy'un başında olduğu diğer bir Fransız ordusu bu defa Ramillies'te yenilecekti.

Fransız askerleri İspanya'dan çekildi. Mareşal Vendome 1708'de şansını tekrar denemek isteyecekti. Fakat İspanyol Hollanda'sını tekrar ele geçirme hamlesi yenilgiyle sona erecekti. Fransa bu durumda Lille kentini de kaybetti. Düşmanın Fransız topraklarına yerleşmesi ve halkın fakirlik içinde olması XIV. Louis'i barış görüşmelerini yapmaya yönlendirdi. Zaten savaş için gerekli olan parayı da bulamıyordu.

Kraliçe Anne'nin Savaşı

İngiltere'nin Fransa ve İspanya'ya savaş ilan etmesiyle, İspanya Veraset Savaşı Avrupa sınırlarının ötesine taşındı. Amerika kıtasında yaşanan eski savaşlardaki gibi, Fransızlar ve İngilizler çeşitli Kızılderili kabilelerinin desteği alabilmişti. Bu nedenle savaşın bu bölümü Üçüncü Kızılderili Savaşı olarak tanımlanıyor. Aynı zamanda İspanyollar da Fransa'yı destekliyordu.

İngiliz kolonilerinin o dönemlerde yaklaşık 250.000 yerleşimcisi vardı. Bunlar genellikle New England ve Virginia bölgelerinde toplanmıştı. Dolayısıyla kıyı hattı boyunca önemli yerleşimler söz konusuydu ve orada yaşayanların çoğu kesinlikle iç bölümlere gitmeyi düşünmedi. Amerika'daki çarpışmalar 1703'te başladı. Fransızlarla beraber Maine kolonisindeki Kızılderili çeteleri ilk saldırıları yaptı. Kızılderililer özlelikle yağma konusunda çok etkiliydi.

Bölgedeki İngiliz kolonilerinin oluşturduğu birlikler 1704'te Acadia'yı ve 1709'da St. Lawrence'ı ele geçirdi. Fakat bunların pek bir önemi yoktu. İngiliz donanması da planlanan desteği sağlayamadı. Sömürge orduları Acadia'daki Port Royal'ı ele geçirse de, St. Lawrence vadisine yerleşemediler.

İngiliz hükümeti sonraki sene Boston'a büyük bir filo gönderdi. Aldıkları görev, sömürge birliklerini bir araya getirmek ve hepsini St. Lawrence Vadisi'ne sevk etmekti. Bu yardım, İngiltere'nin koloni popülasyonunun kendilerine değer verildiğini görmeleri içindi. Fakat gelen gemilerin çoğu kayalara çarptığı için filo yeterince yakınlaşamadan geri çekildi. Dolayısıyla sömürge kuvvetleri savaşı durdurdu. Fransa ise Quebec ve etrafının sorumlusu olarak orada kaldı.

Siyasi Taktikler

XIV. Louis, Büyük İttifak'taki ülkelerin toprak paylaşımı noktasında çatışacağını düşünüyordu. İngiltere ve Hollanda, Louis'den Fransa'nın başına getirdiği Philip'ten vazgeçmesini istedi. Marlborough liderliğindeki Whig Partisi hükümeti İngiltere'de çöktüğü için, bu noktada bir tutum farklılığı yaşandı.

Yine de, Büyük İttifak muharebeleri kazandıkça İspanyol tahtını fazlasıyla güvence altına almıştı. Tacı I. Leopold'un oğlu Arşidük Charles'a. giydirdiler. Fakat Leopold ve oğlundan İspanya mirasından feragat etmelerini istediler. Çünkü İspanya ve Avusturya'nın birleşmesi istenmiyordu. Tüm bunların yanında hanedanlarda yaşanan ölümler planları bozuyordu. Az önce bahsettiğimiz Charles, aniden hayatta kalan tek erkek Habsburg olarak kalacaktı. Bu sayede, Avusturya ve İspanya'dakiler de olmak üzere, tüm Habsburg topraklarının tek varisiydi. Bu da doğal olarak Avrupa'da güç dengelerinin bozulacağını gösteriyordu.

Bu durumda Philip'in adaylığına olan karşıtlık zayıfladı ve İngiltere, Fransa ile görüşmeleri başlatarak, savaşı durdurdu. Bu hamlelerin sonucu olarak Fransa diplomatik pozisyonunu iyileştirmiş görünüyordu. Avusturya, Hollanda ile görüşmeyi kabul ederken, Fransa'yı istemedi. Portekiz Prusya ve Savoy da Utrecht'teki konferansa geldiler. Bu konferans ile beraber İspanya Veraset Savaşı bitirildi.

Utrecht Antlaşması

Bu toplantı Ocak 1712'de Utrecht kentinde yapıldı. Avrupalı hükümdarlar, 11 Nisan 1713'te barış antlaşması yaptılar. Görüşmeler, kazananlar ve kaybedenler şeklinde açık bir fark olmadan sona erdi. Bu toplantının hedefi, bir güç dengesi belirleyerek güvenliği yeniden hakim kılmaktı. Dolayısıyla her şey İspanyol topraklarının bölünmesiyle ilgiliydi. İngiltere ve Avusturya 1713'te bir barış anlaşması imzaladılar. İmparatorluk ise önce 1714'te Rastatt'ta, ardından 1715'te Portekiz'te imzaları attı.

Amerika ve Avrupa'daki sınırlarındaki değişiklikler çok önemliydi. Avusturya İspanyol Hollandası, Milano, Napoli ve Sardunya'yı aldı. Burası daha sonra Sicilya'yı almak Savoy ile takas edildi. İngiltere, Newfoundland, Hudson Körfezi, Acadia ve St. Kitts olmak üzere Fransız sömürgelerini elde etti. İngiltere ayrıca Cebelitarık ve Minorka'yı İspanya'dan alacaktı.

Fransa, 1679 yılından sonra Alsace, Franche-Comté ve Avusturya Hollandası sınırlarını kontrol etti. V. Philip, Fransız tahtındaki hakkını bıraktı ve Katalonya'yı ve Güney Amerika'daki bölgeleri elinde tuttu. Prusya artık bir krallık haline geldi ve Ren topraklarının yakınlarında Gelderland eyaletini elde etti.p

Diplomatik yetenekler, orduların gerçekleştirdiği değişikliklerden çok daha fazlasına neden oldu. Fakat Utrecht Antlaşması gelecek yıllarda daha büyük savaşlara neden olacaktı. Avusturya normalden daha hızlı kuvvet kazanıyordu. Fransa, Lorraine'de toprak kazandı ve Hollanda'nın sınırları artık çok net bir askeri yapıyla korunuyordu. Aslında bu ülkeler arasındaki güç dengesi, ülkelerin birbirlerinin topraklarını gasp edip, halkları mutsuz etmekten başka bir şey sağlamadı. Gelen hükümdarlar adeta bu toprakların tek sahibi gibi davrandılar ve egemenliklerini başkalarının mülkiyetini yönetme şeklinde uyguladı.

İspanya Veraset Savaşı ile Elde Edilen Sonuç

18. yüzyılın en büyük savaşı olan İspanya Veraset Savaşı, dünya genelinde 235.000 ila 400.000 arasında ölüme neden oldu.

Her şeye rağmen İspanyol Veraset Savaşı'nın sonuçları bölgesel ve hanedanlıklarla ilgili olmadı. İngiltere, İspanyol kolonilerinin içindeki köle ticaretini eline geçirdi. Köle ticareti, sonraki yıllar boyunca Büyük Britanya'yı normal karşılanmayacak biçimde zenginleştirdi. Bunun dışında, Portekiz'e İngiltere eliyle bir anlaşma dayatılmıştı. Bu anlaşmaya göre Portekiz korunma almak için İngiltere'den yararlanacaktı. Ayrıca savaş yaşanırken İngiltere, İskoçya ve İrlanda ülkeleri de en sonunda Büyük Britanya olarak birleştirildi.

Tüm bunlara bakıldığında, İspanya Veraset Savaşı'nın temel sonucu tek bir tane oldu: Büyük Britanya'nın küresel egemenliğinin başlaması. Böylece 18. yüzyıl savaşlarının hepsi İngiltere eliyle Fransız egemenliğine karşı yönlendirildi. Fransa'ya karşı duran ülkelerin yenilmesi çok zordu ve Fransa adım adım küçülüyordu. İspanya Veraset Savaşı, bir güç dengesi inşa etmenin yöntemini bulma hamlesiydi ve İngiltere, Habsburg Hanedanı ve Bourbon Hanedanı arasındaki dengeyi koruyabilmişti. Buradaki püf nokta; dengeyi korumak için daima güçsüz olanın yanında pozisyon almaktı.

İspanya Veraset Savaşı Hakkında Sık Sorulanlar

Kaynaklar:

• National Army Museum – War of the Spanish Succession
• The Canadian Encyclopedia – War of the Spanish Succession