1970'lerin başında Orta Doğu, tüm Batı dünyasına yayılan önemli siyasi ve ekonomik huzursuzluklara sahne oldu. İsrail'in Sina Yarımadası ve Golan Tepeleri'nin kontrolünü ele geçirdiği, Gazze Şeridi, Batı Şeria ve Doğu Kudüs'ü işgal ettiği 1967 yılında başlayan Altı Gün Savaşı sonucunda İsrail uluslararası toplumun artan baskısı altına girdi. Arap ülkeleri ele geçirilen bölgelerden bir an önce ayrılmayı talep etti.
Ancak Golda Meir'in liderliğinde İsrail, baş düşmanı Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdül Nasır'ın vefatıyla kendini güvende hissediyordu. Arap dünyasından gelebilecek misillemelere ilişkin uyarılar dikkate alınmadı. Meir ve o dönemde iktidarda olan İşçi Partisi hükümeti müzakereye yanaşmıyordu. Son olarak 1970 yılında Sina Yarımadası'nı Mısır'a geri vermesi karşılığında İsrail ile barış anlaşması yapma arzusunu dile getiren yeni seçilmiş Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat'ın barış teklifini de reddetti.
Teklifin reddedilmesiyle Orta Doğu'daki atmosfer daha da alevlendi ve bu durum İsrail'e yönelik Mısır-Suriye koordineli bir saldırı fikrini güçlendirdi. Sonuç olarak Mısır ve Suriye 6 Ekim 1973'te, İsrailoğullarının en kutsal bayramı olan Yom Kippur'da İsrail'e saldırdı. Geçici bir şokun ardından İsrail güçlü bir şekilde karşılık verdi ve üç hafta sonra Şam'dan 60 km ve Kahire'den 100 km uzakta güçleriyle durdu. Ancak Arap devletleri yenilmekten çok uzaktı ve ordusundan çok daha güçlü başka bir baskı aracına sahiplerdi: petrol.
1973 petrol krizi nasıl başladı?
Yom Kippur Savaşı olarak bilinen savaşa tepki olarak Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) 17 Ekim 1973 tarihinde petrol üretimini Eylül 1973'teki seviyesinden %5 oranında azaltma kararı aldı. Arap ülkelerinin halihazırda petrol piyasasının önemli bir bölümünü kontrol ediyor olması bu kararı mümkün kıldı. Petrol ihraç eden Arap ülkeleri, İsrail'in el koyduğu bölgeler serbest bırakılana ve "Filistin halkının hakları" iade edilene kadar üretimlerini büyük ölçüde azaltacaklarını açıkladılar. Ayrıca: Filistinliler ile İsraillilerin düşmanlığının antik kökeni
İsrail'in müttefiki olarak görülen ABD ve Hollanda gibi ülkeler bile kapsamlı bir petrol tedarik ablukasına tabi tutuldu. Bu, İsrail'i daha fazla desteklememeleri için Batı'ya baskı yapmak amacıyla yapılmıştı. Orta Doğu'daki savaşın bir sonucu olarak Ekim 1973'te petrol ve benzin fiyatları aniden yaklaşık iki kat arttı. Küresel bir yeniden düşünme süreci başladı: Nükleer enerji desteklenmeliydi.
Ancak boykotla aynı döneme denk gelen petrol fiyatlarındaki artış, kısmen enflasyona ve para birimindeki değer kaybına bir tepkiydi. Petrol ihraç eden ülkeler, yüksek petrol fiyatlarının sanayileşmiş ülkelerden satın aldıkları emtia ve ekipmanların artan maliyetlerini karşılamalarını sağlayacağı umuduyla bir araya gelerek OPEC'i kurdular.
Petrol krizinin etkileri
Petrol piyasası bu eylemin etkisini hızla gördü. Petrolün fiyatı hızla yükseldi. Petrolün sanayinin önemli bir bileşeni ve başlıca enerji kaynağı olduğu düşünüldüğünde, bu durum Japonya ve sanayileşmiş Batı ülkelerini savunmasız bir durumda bıraktı. Örneğin, Federal Almanya Cumhuriyeti enerji ihtiyacını karşılamak için kullandığı petrolün %75'ini ithal ediyordu ve bunun da %75'i Arap ülkelerinden geliyordu.
O zamana kadar gelişmiş ülkelerin küresel enerji kaynaklarının sınırsız olduğu düşünülüyordu. Şimdi ise Avrupa ülkelerinin çoğunun petrol rezervlerinin, idareli kullanılsalar bile sadece birkaç ay yeteceği anlaşılmıştı. Halk ani petrol ambargosu karşısında şoke oldu. Politikacılar akıl almaz boyutlarda bir felaket bekliyor, ekonomistler büyüme ve refahın sona ereceğini öngörüyor ve gazeteciler tatsız manşetlerle halkın endişesini körüklüyordu.
Şansölye Willy Brandt liderliğindeki Alman hükümeti, az bulunan petrolün en azından bir kısmını korumak amacıyla, 19 Kasım 1973'te tüm sürücülerin Pazar günleri araç kullanmasına dört haftalık bir kısıtlama ve tüm yollarda 100 km/s hız sınırı getirmeyi onayladı. 25 Kasım 1973 tarihinde Lüksemburg, Danimarka, Hollanda ve İsviçre'de yollarda neredeyse hiç otomobil yoktu. Sadece taksi şoförleri ve doktorlar gibi az sayıda kuruluş istisnadan yararlandı. Sadece Almanya'da 13 milyon otomobil sahibi bundan etkilendi. İlk otomobilsiz Pazar günü olan 25 Kasım 1973'te, sürüş yasağını uygulamak için ülke genelinde katı kısıtlamalar uygulandı. Ancak kırsal yollarda ve otoyollarda polis yine de yaklaşık binlerce sürücüyü izinsiz araç kullandıkları için durdurdu. Bunun sonucunda Pazar günü araç kullanma yasağını ihlal etmenin cezası 80 Alman markından 500 Alman markına yükseltildi. Bir sonraki arabasız Pazar gününde sadece 220 civarında kişi yakalandı.
Petrol silahı kısa sürede ilk siyasi etkilerini gösterdi. Avrupa Birliği dışişleri bakanları tarafından 5 Kasım 1973'te yayınlanan bir Orta Doğu bildirisinde, İsrail'e 1967'den beri işgal ettiği bölgeleri terk etmesi çağrısında bulunuldu. Bu talebe Aralık ayında Japonya da katıldı. Gerginlikteki çözülmenin ilk işaretleri, petrol vergileri üzerindeki kısıtlamaları aşamalı olarak gevşeten OPEC tarafından verildi. İşler yoluna girdikten ve petrol üretimi arttıktan sonra bile petrol teslim fiyatları hala yüksek olmaya devam etti. Yıl sonu itibariyle bir varil ham petrolün maliyeti, Orta Doğu'daki çatışmaların başlamasından önceki seviyesinin dört katına çıkmıştı.
1973 petrol krizinin sonuçları
Ekonomi üzerindeki etkileri felaket oldu. Önemli ölçüde yükselen enerji maliyeti, resesyonun açık işaretleriyle birlikte feci bir ekonomik çöküşe yol açtı. Ancak aynı zamanda, yüksek petrol fiyatları enflasyonu daha da kötüleştirerek ekonomilerin stagflasyona girmesine neden oldu; bu durum, ekonomi durgunluk halindeyken fiyatların arttığı bir durumdur. Petrol fiyatlarındaki şok, Batı dünyasını Büyük Buhran'dan bu yana yaşanan en büyük ekonomik krize sürükledi.
Kriz, 1975'ten itibaren siyasi ve ekonomik durum yeniden iyileşmeye başlasa bile, Batılı sanayileşmiş ülkelerin ekonomilerinin petrol ithalatına ne kadar bağımlı olduğunu açıkça ortaya koymuştu. Sonuç olarak, birçok ülkenin petrole olan bağımlılığını azaltmak için diğer enerji kaynaklarına (nükleer enerji, rüzgar enerjisi ve güneş enerjisi gibi) yönelik arayışları petrol kıtlığı ile tetiklendi.
Örneğin, Alman hükümeti Aralık 1973'te 40 nükleer enerji tesisinin geliştirilmesi için 6 milyar DM'lık bir girişimi onaylamıştır. Buna rağmen petrol hala en önemli enerji kaynaklarından biridir. Petrol krizi OPEC ülkelerini, 1973 yılında varil başına 2.83 $ olan petrol fiyatını giderek artırarak 36.15 $'a (1980) yükseltmeye teşvik etmiştir. Gelişmiş Batı ulusları arasında yaygınlaşan işsizlik, hükümetler için yeni bir dizi sorun yaratmıştır. Avrupa ekonomik mucizesi dönemi sona ermişti. Ancak, sadece birkaç yıl sonra, farklı bir emtianın -gümüşün- fiyatı 1980'de daha önce duyulmamış seviyelere yükseldi ve spekülatif bir balonun odağı haline geldi.
