Şubat 2022'nin başlarında, Rus birlikleri Ukrayna-Belarus sınırında toplanırken Ukrayna güçleri yaklaşan çatışma için hazırlıklara başladı. Issız bir şehirde ilerleyerek silahlarını ateşlediler ve bazıları hala eski Sovyetler Birliği'nin orak-çekiç amblemini taşıyan yıkık dökük, terk edilmiş binaların gölgelerine havan topları ve el bombaları fırlattılar. Reuters'in haberine göre, özel bir radyasyon kontrol birimi, askerlerin çatışma sırasında maruz kaldıkları radyasyon miktarını takip ediyordu.
Chernobyl Exclusion Zone (Çernobil Tecrit Bölgesi), 26 Nisan 1986'da feci bir felaket yaşayan Çernobil nükleer santralini çevreleyen yaklaşık 30 kilometre yarıçaplı bir daire, bu tedirgin edici senaryonun yaşandığı bölgedir. Pripyat bu bölgenin merkezine yakın bir konumda yer almaktadır. Aşırı radyasyon seviyeleri nedeniyle bölge boşaltılmış ve bir zamanlar çok sayıda nükleer santral çalışanının da bulunduğu 50.000 kişilik canlı bir şehir olan Pripyat harabeye dönmüştür. Kentin çevresi zamanla ağaçlar ve sarmaşıklarla kaplandı.
İlgili:
- Çernobil Faciası Hakkında Her Şey
- Çernobil'e Gitmek Güvenli ve Serbest mi?
- Çernobil Nükleer Kazasının Türkiye'ye Etkileri
Rusça'da "atom şehri" olarak anılan eski Sovyet şehri Atomgrad, son yıllarda bölgeye giderek daha fazla insanın girmesine rağmen hiçbir zaman yeniden iskan edilmedi. Bunun yerine, bozulmakta olan yapıları, nükleer enerjinin yanlış yönetildiğinde ve korunduğunda ne gibi tehlikelere yol açabileceğine dair keskin bir uyarı niteliği taşıyor.
Çernobil Öncesi Pripyat Nasıl Bir Yerdi?
Pripyat eskiden Sovyet atom dönemi fütürizminin bir vitrini olarak hizmet veriyordu. Middle Tennessee State University'de siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler profesörü olan Andrei Korobkov, 1970'lerin sonunda, nükleer çalışanları barındırmak üzere inşa edilmesinin üzerinden on yıldan az bir süre geçmişken şehri ziyaret ettiğini hatırlayarak, "Oldukça hoş bir yerdi" demiştir. Yepyeni, çok çağdaş bir metropoldü. Pripyat'ın çağdaş mimarisi, geçmişi 12. yüzyılın sonlarına dayanan çok daha küçük Çernobil kasabasının aksine, "yüksek teknoloji ve modern başarılarla bağlantılı olduğunun altını çizmek" için tasarlanmıştı.
Korobkov, Pripyat'ın merkezi bir iş sektörü, hastaneleri, okulları ve çoğunlukla apartman komplekslerinden oluşan bir mahallesi olan bütün bir kasaba olduğunu hatırlıyor. Pripyat, Sovyetlerin nükleer silah geliştirmesiyle ilişkili olmadığı için diğer bazı atom bombası merkezlerinin aksine ziyaretçilere açıktı.
Pripyat Nangi Oranda Radyasyona Maruz Kaldı?
alımı kişi başına 52 kBq idi. Bölgedeki tarım arazilerinin %54'ü kullanılamaz hale gelmiştir.
Nükleer tesise 3 kilometreden biraz daha yakın bir mesafede bulunan Pripyat, Çernobil felaketi yaşandığında tehlikeli bir konumdaydı.
Union of Concerned Scientists'in nükleer enerji güvenliği direktörü ve fizikçi Edwin Lyman, 20 yıl sonra şehri ziyaret etti ve şöyle dedi: "Radyasyon dozları ve kirlilik seviyeleri genellikle radyolojik bir salınımın birkaç kilometre içindeki bölgede en yüksek olduğundan, bu kadar yakın mesafede bulunan bireyler hem radyoaktif bulutlara maruz kalma hem de zemin ve yapıların kirlenmesi nedeniyle ciddi tehlike altındaydı."
Bununla birlikte, 4. Ünite 26 Nisan günü erken saatlerde patladığında hakim rüzgarlar batıdan geliyordu ve doğrudan Pripyat'a esmiyordu. Sonuç olarak, kasaba felaketten hemen sonra en yüksek doz oranlarına maruz kalmadı ve en kötü etkiler büyük ölçüde önlendi.
Lyman, buna rağmen patlamanın olduğu gün Pripyat'taki doz oranlarının saatte 0,01 rem'e kadar çıktığına, yani geçmişteki orandan yüzlerce kat daha yüksek olduğuna dikkat çekiyor.
Lyman bunu bir perspektife oturtmak için şöyle yazmaktadır:
Uluslararası standartlar genellikle halkın bir takvim yılı içinde yapay kaynaklardan 0,1 rem'den fazla radyoaktif maruziyet yaşamamasını önermektedir ve ABD Çevre Koruma Ajansı'nın koruyucu eylem kılavuzları gibi standartlar, tahmini dozun dört gün içinde 1 rem'i (tüm vücut maruziyeti) aşması halinde tahliyeyi tavsiye etmektedir. Radyoaktif iyodun teneffüs edilmesi de farklı bir tehlike oluşturuyordu. Sonuç olarak, bu bölgelerin hızla tahliye edilmesi gerektiği açıktı.
Felaketin yaşandığı gün, yetkililer geç saatlere kadar bir tahliye emri yayınlamadı. Pripyat'tan tahliye edilenlerin tüm vücutlarının maruz kaldığı ortalama dozaj Edwin Lyman tarafından kabaca 2 rem olarak hesaplanmış olsa da, kasaba ertesi gün boşalmıştı.
Bu, akut etkilerin ortaya çıktığı seviyenin çok altındaydı, ancak yaşam boyu kanser riskini biraz artırabilirdi. Bununla birlikte, tiroid maruziyetleri, özellikle küçük çocuklar için daha önemliydi. Tahliye edilenlere kararlı potasyum iyodür sağlanmış olmasına rağmen, insanlar iş işten geçene kadar kullanmaya başlamadı.
Radyasyonun sağlıklarına ne kadar zarar verdiği belirsiz. Frontiers in Endocrinology'de yayınlanan 2021 tarihli bir araştırmada, Pripyat'ın tahliye edilen sakinlerinin sağlığına özel olarak bakılmamış, ancak Çernobil bölgesinde yaşayan kişilerde tiroid kanseri oranlarının arttığı keşfedilmiştir.
Pripyat Günümüzde Ne Durumda?
Son yıllarda maceraperest gezginler kalıntılara bir göz atmak için ıssız şehri ziyaret ediyor. Amacı terkedilmiş bölgeleri yeniden keşfetmek olan Adam Mark Explores adlı YouTube kanalının sahibi Adam Mark, 2021 sonbaharında, Rus işgalinden aylar önce Pripyat'ta dolaştı.
Mark gördüklerini şöyle açıklıyor:
Çernobil ve Pripyat'ı keşfetmek her zaman yapmak istediğim bir şeydi. Riski tam olarak hesaba katmamıştım. Rehberlerden bazıları yıllardır tecrit bölgesine girdikleri ve sağlıklı göründükleri için de içim rahattı. Bölgeye girerken ve çıkarken düzenli olarak muayene edildik, bu nedenle herhangi bir olumsuz yan etki yaşamadım.
Adam Mark Explores adlı YouTube kanalının sahibi Adam Mark.
Mark, Pripyat'ın terk edilmesinden 36 yıl sonra, sakinlerinin günlük rutinlerinin izlerinin orada olduğunu görmüştü. Hala ortalıkta olan tüm çocuk oyuncaklarını, beşikleri ve ayakkabıları gördükten sonra anaokulunu "kıyamet dünyasına en yakın gördüğüm şey" olarak tanımlıyor. "Bütün şehir tuhaftı. Morg ve hastanenin ekipmanlarıyla birlikte hala yerinde olduğunu görmek de bir başka sürprizdi."
Ancak Mark çok sayıda harap olmuş, terk edilmiş yapı da gördü. Bu durumu "Doğanın yapacağını yapıp bu devasa [insan yapımı] şeyleri geri almasını izlemek garip bir şekilde güzeldi" diye ifade etmiştir.
Pripyat Yeniden Uerleşime Açılabilir mi?
Pripyat bölgesinde yaşanabilirlik açısından endişe yaratan ana izotop, güçlü bir gama ışını yayan ve 30 yıllık bir yarılanma ömrüne sahip olan sezyum-137'dir; bu da kaza sırasında açığa çıkan sezyum-137'nin büyük bir kısmı dağılmış ve bir kısmı da çıkarılıp gömülmüş olsa da, bugün yaklaşık yarısının hala çevrede olduğu anlamına gelmektedir. Buna rağmen, bugün bölgedeki ortalama doz oranları tipik referans seviyelerinin birkaç kat üzerinde kalmaya devam etmektedir ve çok sayıda sıcak nokta bulunmaktadır. Sıradan bir ziyaretçi için kısa süreli risk oldukça düşüktür ve bu nedenle turizme izin verilmiştir. Ancak bölgenin büyük bir kısmı yeniden iskan edilmemiştir. Günümüzde Pripyat'ta olmasa da tecrit bölgesinde
Bilim insanları Pripyat'ın gelecekte başka bir yere nakledilmesinin mantıklı bir fikir olacağına inanmıyor:
Bölgenin temizlenmesi başlı başına masraf gerektiren bir iş, diğer yandan radyasyon seviyeleri giderek düşmeye devam ediyor. Ancak konumu, yıkılan reaktör sahasına yakınlığı ve hala yüksek oranda radyoaktif kirlilik barındıran alanların olduğu tecrit bölgesinin merkezine yakınlığı göz önüne alındığında, burayı yaşanabilir hale getirmeye çalışmak için fazla bir motivasyon un olduğu görünmüyor.
Bunun yerine, bölgenin "en iyi şekilde bir müze olarak muhafaza edilebileceğini ve nükleer enerji tesislerinin kontrol edilmemesi ve en yüksek güvenlik seviyesinde işletilmemesi halinde ortaya çıkabilecek sonuçlara ilişkin sert bir uyarı olabileceğini" söylemek mümkün.